Ontwikkelingspsychologie
Hoorcolleges
Hoorcollege 1a – Inleiding in de OWP (Unit 1)
Wat is ontwikkelingspsychologie?
Ontwikkelingspsychologie is de studie van verandering en continuïteit binnen het leven van een
individu. Die ontwikkeling bestuderen we van de conceptie tot de dood (‘from womb to tomb’).
Gaat over veranderingen in de volgende drie brede domeinen:
- Fysieke ontwikkeling.
- Cognitieve ontwikkeling.
- Psychosociale ontwikkeling.
Wat is het van belang van bestuderen psychologische ontwikkeling?
- Voorspellen van ons volwassen functioneren.
- Begrijpen van onze menselijke natuur.
- Begrijpen hoe we gezond functioneren kunnen bevorderen.
Doelen van ontwikkelingspsychologisch onderzoek
Doelen van ontwikkelingspsychologisch onderzoek:
1. Beschrijven van ontwikkeling.
o Gaat over het systematisch in kaart brengen van stabiliteit en verandering over tijd.
In steekproeven die representatief zijn.
Normale (‘typische’ of ‘normatieve’) ontwikkeling.
Individuele verschillen.
2. Begrijpen van ontwikkeling (gaat vaak over waarom vragen).
o Aantonen van ‘ontwikkelingsmechanismen’.
o Aantonen van oorzaken.
o Kennis van mechanismen en oorzaken is essentieel voor interventie.
3. Optimaliseren van ontwikkeling.
o Gaat over de vraag: Hoe kunnen we de ontwikkeling van kinderen en jongeren zo
goed mogelijk ondersteunen?
Zowel in de algemene populatie.
Als in klinische populaties.
Belangrijkste principes van lifespan benadering (Baltes)
Ontwikkeling …
- Vindt plaats gedurende gehele levensloop.
, - Is multidirectioneel en –dimensioneel.
- Omvat vooruitgang (gains) maar ook stagnatie of achteruitgang (losses).
- Wordt gekenmerkt door plasticiteit.
- Is ingebed in sociale (historische, culturele) context.
- Wordt gedreven door meerdere determinanten.
- Is multi-disciplinair.
Belangrijke (maar deels onbekende) invloed op ontwikkeling: Cultuur
Een belangrijke invloed op de ontwikkeling is cultuur.
- Cultuur wordt gedefinieerd als: Gemeenschappelijke kennis, gedrag, taal, materiele objecten
binnen groep mensen.
- Cultuur vertaalt zich in waarden, gebruiken, ambities, emoties.
- Psychologische kennis is traditioneel WEIRD (verkregen in landen die Western, Educated,
Industrialized, Rich, en Democratic zijn).
o Dit is maar een klein deel van de gehele bevolking en de ontwikkeling verschilt
daarnaast ook veel van andere groepen waardoor de informatie niet altijd even
generaliseerbaar is.
Ontwikkelingsfasen
Prenataal
Periode van de conceptie tot aan de geboorte van een kind.
- Hierin staat vooral de fysieke ontwikkeling van het kind centraal.
o Lichaam wordt gevormd.
Baby- en peutertijd
Periode van 0-1 jaar.
- Snelle groei en verandering, voor zowel kind als ouder.
, - Fysieke ontwikkeling staat centraal, maar met cognitieve en psychosociale gevolgen.
Vroege kindertijd
2-5 jaar.
- Snelle ontwikkeling van (o.a.) taal, zelfbewustzijn en spel.
Midden en late kindertijd
6 jaar - begin puberteit.
- Formeel leren (op school).
- Maken van interpersoonlijke vergelijkingen.
Adolescentie
Begin puberteit – 18.
- Opnieuw snelle groei (zowel fysiek als psychologisch).
- Puberteit, seksuele maturatie.
- Ontwikkeling van identiteit en wereldbeeld.
Ontluikende en vroege volwassenheid
18 – 40 jaar.
- Ontwikkeling naar zelfstandigheid, begin van volwassen rollen (in liefde, werk, of gezin).
Midden volwassenheid
40 – 65 jaar.
- Eerste tekenen van ouderdom beginnen.
- Top productiviteit op het gebied van werk.
- Soms dubbele zorgtaken (bijv. zorg voor kinderen maar ook voor ouders).
Late volwassenheid
65 – overlijden.
- Steeds meer fysieke beperkingen, uiteindelijk meer afhankelijkheid van de zorg van anderen.
- Overgang naar minder professionele activiteit.
Grote thema’s in de ontwikkelingspsychologie
, Nature, nurture
Klassiek debat:
- Nature: Ontwikkeling bepaald door genetische aanleg (nativisme).
- Nurture: Ontwikkeling bepaald door omgeving (empiricisme).
John Locke stelde dat mensen geboren worden als een ‘tabula rasa’ (blank slate) à Menselijke psyche
is onbeschreven bij de geboorte; alle kennis is een gevolg van ervaring.
Thomas Hobbes die dacht juist dat mensen geboren worden met bepaalde predisposities (neigingen),
bijvoorbeeld de neiging tot egoïsme.
Tegenwoordig is dit een achterhaald debat: Het is nature én nurture. Aanleg en omgeving hebben
soms onafhankelijke invloed, maar vaak sprake van wederzijdse beïnvloeding (‘interactie’).
Continue, discontinue
Klassiek debat:
- Continue ontwikkeling: Ontwikkeling vindt geleidelijk plaats, zonder abrupte veranderingen.
- Discontinue ontwikkeling: Ontwikkeling is opeenvolging van abrupte veranderingen
(ontwikkeling verloopt in vaste volgorde van kwalitatief verschillende ‘stadia’).
Vaak wordt dit debat weergegeven als: Groeien wij als een boom (continu) of als een vlinder
(discontinu)?
Welk perspectief er nu juist is, hangt af van welk ontwikkelinsgdomein je bestudeert. Tegenwoordig
wordt er gedacht dat voor de meeste ontwikkelingsdomeinen geldt dat ze gekenmerkt worden door
continue ontwikkeling, onderbroken door perioden van ‘discontinuiteit’ (‘groeispurts’).
Take home message
- Wat ontwikkelingspsychologie is.
- Ontwikkelingspsychologie helpt ons bij begrijpen van volwassen functioneren, menselijke
natuur en bevorderen van gezond functioneren.
- De doelen van ontwikkelingspsychologie zijn beschrijven, begrijpen en optimaliseren van
ontwikkeling.
- De grote thema’s zijn o.a. de vraag wat onze ontwikkeling beïnvloedt (nature, nurture) en
hoe ontwikkeling verloopt (continu, discontinu).
