Beleidsadvies: Overgewicht
onder volwassenen (25-45 jaar)
in de gemeente Hoorn
Vrije Universiteit Amsterdam
Health Sciences - Prevention and Public Health
Vak: Preventie en beleid
Datum:
,Voorwoord
Voor u ligt het beleidsrapport dat is geschreven voor de gemeente Hoorn, met als doel het
terugdringen van overgewicht en obesitas bij volwassenen met een lage sociaaleconomische positie
(SEP) in de leeftijd van 25-45 jaar in de wijk Grote Waal. Overgewicht en obesitas spelen in Nederland
een grote rol. In 2021 had 50% van de Nederlanders van 18 jaar of ouder overgewicht en naar
verwachting zal dit percentage alleen maar toenemen. Geschat wordt dat in 2040 62% van de
volwassen Nederlanders overgewicht heeft, wat neerkomt op zo’n 9.1 miljoen Nederlanders (RIVM,
n.d.-a). In de gemeente Hoorn speelt dit gezondheidsprobleem tevens een rol, zo is het percentage
overgewicht in de wijk Grote Waal 55.6% voor mensen boven de 18 jaar (RIVM, n.d.-c). In dit
beleidsrapport vindt u adviezen voor de aanpak van dit gezondheidsprobleem binnen het lokale
beleid van de gemeente Hoorn.
2
,Inhoudsopgave
Voorwoord.................................................................................................................................................... 2
Achtergrond.................................................................................................................................................. 4
Doelen........................................................................................................................................................... 5
Analyse huidig beleid..................................................................................................................................... 6
Nationaal beleid...................................................................................................................................................6
Lokaal beleid........................................................................................................................................................6
Actoranalyse.................................................................................................................................................. 7
Advies aanpak............................................................................................................................................... 9
Implementatie............................................................................................................................................. 11
Impact- en effectevaluatieplan..................................................................................................................... 12
Referenties.................................................................................................................................................. 15
Bijdragen van de auteurs............................................................................................................................. 23
Bijlage 1. Samenvatting van de interviews.................................................................................................... 25
Wijkscan.............................................................................................................................................................25
Centrale actor.....................................................................................................................................................25
Beleidsmedewerker Gezondheid & Preventie ...................................................................................................27
Bijlage 2. Systeemkaart................................................................................................................................ 30
Bijlage 3. Sociale netwerkanalyse................................................................................................................. 31
3
, Achtergrond
Overgewicht, inclusief obesitas, is een belangrijk volksgezondheidsprobleem in de moderne westerse
samenleving (Siddiqui et al., 2022). Overgewicht is een risicofactor voor het ontstaan van hart- en
vaatziekten, aandoeningen aan het bewegingsapparaat, verschillende vormen van kanker. Daarnaast
wordt overgewicht geassocieerd met verschillende psychische problemen, zoals depressie met als
gevolg een lagere kwaliteit van leven (WHO, n.d.; Chu et al., 2019). In 2021 had 50% van de
Nederlandse bevolking van 18 jaar of ouder overgewicht (VZ.info-b, n.d.). In de gemeente Hoorn ligt
het percentage overgewicht op 52.2% onder volwassen (>18 jaar). In de wijk Grote Waal is het
percentage overgewicht 55.6% onder volwassenen (>18 jaar) (RIVM, n.d.-c). Daarnaast wordt van de
totale ziektelast in Nederland 3.7% toegeschreven aan de gevolgen van (ernstig) overgewicht
(VZinfo.nl, n.d.-b). Ongeveer 500 miljoen euro besteedt Nederland jaarlijks aan de gevolgen van
(ernstig) overgewicht (Loketgezondleven.nl, n.d.).
Genetische factoren, leeftijd en geslacht zijn van invloed op het ontstaan van overgewicht
(Endalifer & Diress, 2020). Vrouwen hebben twee keer zoveel kans om overgewicht te ontwikkelen
dan mannen (Kapoor et al., 2021). Echter lijkt de toename van de prevalentie van overgewicht en
obesitas in Nederland vooral veroorzaakt te worden door gedrags- en omgevingsfactoren (Kemper et
al., 2004). De disbalans tussen energie-inname en energieverbruik blijkt hierin een belangrijke
gedragsfactor (Hill, 2016). Andere gedragsfactoren zoals overmatig drinken, roken, stress en weinig
slapen zijn ook van invloed (Ayanian et al., 2009; Kim et al., 2019; Lakerveld & Mackenbach, 2017).
Mensen met een lage sociaaleconomische positie (SEP) consumeren minder vaak groente en fruit en
hebben een hogere vetinname (Giskes et al., 2010; López-Azpiazu et al., 2003). In de literatuur
worden ook de kosten genoemd als belemmering voor het kopen van gezonde voeding door mensen
met een lage SEP. Bovendien hebben zij minder kennis over voeding en zijn zich minder bewust van
voedingsaanbevelingen dan mensen met een hoge SEP (Giskes et al., 2010).
De omgeving speelt ook een rol (Kemper et al., 2004). Binnen netwerken zoals vrienden en
familie of culturele groepen blijkt dat het gedrag van anderen binnen het sociale netwerk wordt
weerspiegeld, zoals de ontwikkeling van eetgewoontes in een gezinssituatie (Powell et al., 2015).
De moderne samenleving is ook van invloed, zo pakken steeds minder mensen de fiets naar
hun werk, hebben meer mensen een zittend beroep en zorgen voorzieningen zoals televisies,
computers en verwarming ervoor dat mensen meer binnen blijven en minder bewegen (Nestle &
Jacobson, 2000). In buurten waar mensen met een lage SEP wonen, zijn minder faciliteiten voor
lichaamsbeweging te vinden en speelt het ontbreken van een auto een rol in de keuze naar welke
winkel ze gaan (Kraft et al., 2020; Estabrooks et al., 2003; Gordon-Larsen et al., 2006). Daarnaast
blijkt ook dat mensen die woonachtig zijn in ‘high-walkability’ buurten meer bewegen en minder
4
