Kennis van de Toegepaste psychologie
sociale psychologie
H3 Sociale cognitie: hoe we denken over de sociale wereld
Sociale cognitie: Hoe mensen denken over zichzelf en de sociale wereld: het
selecteren, interpreteren, herinneren en gebruiken van sociale informatie om
oordelen te vormen om beslissingen te nemen.
2 typen sociale cognitie:
Automatisch denken: Denken dat onbewust, onopzettelijk, onwillekeurig
en zonder inspanning plaatsvindt.
Gecontroleerd denken: Denken dat bewust, opzettelijk en uit vrije wil
plaatsvindt en dat inspanning vereist.
Schema’s zijn mentale structuren waarmee we onze kennis over de sociale
wereld organiseren. Deze mentale structuren beïnvloeden vervolgens de
informatie die we opmerken, waarover we nadenken en die we ons herinneren.
Een schema over een gebeurtenis noemen we ook wel een script. Net als bij een
filmscript bestaat in de psychologie een script uit de beschrijving van hoe een
bepaalde gebeurtenis gewoonlijk verloopt.
We maken allemaal gebruik van sociale categorisatie, waarbij we de complexe
sociale wereld begrijpelijker maken, door mensen in te delen in categorieën op
basis van enkele kenmerken.
Toegankelijkheid van schema’s: Mate waarin schema’s en concepten zich op
de voorgrond van ons bewustzijn bevinden waardoor het waarschijnlijk is dat we
ze gebruiken bij onze interpretatie van de sociale wereld.
Priming is het proces waarbij recente ervaringen de toegankelijkheid van een
schema, kenmerk of concept verhogen.
Perseveratie-effect: Fenomeen dat opvattingen van mensen over zichzelf en
de sociale wereld aanhouden, ondanks bewijzen van het tegendeel.
Bestraffingseffect: Fenomeen dat positieve opvattingen over de sociale wereld
waarvan bewezen wordt dat ze onjuist zijn, kunnen omslaan naar zeer negatieve
opvattingen.
Negativiteitsbias (negativiteitseffect): Het verschijnsel dat we negatieve
gebeurtenissen en informatie gemakkelijker opmerken dan positieve, dat die ons
sterker beïnvloedt en dat we ons deze gemakkelijker herinneren.
Selffulfilling prophecy: De verwachtingen van het eigen of andermans gedrag
komen sneller uit, omdat deze verwachtingen onze interpretaties en gedrag
sturen. Toegepast op het sociale contact, werkt als volgt:
1. Mensen hebben op basis van een schema een verwachting van hoe
iemand is,
2. die verwachting beïnvloedt de manier waarop ze zich tegenover diegene
gedragen,
3. waardoor diegene zich consistent met de verwachting gaat gedragen,
4. waardoor de verwachting daadwerkelijk uitkomt.
,Pygmalioneffect: Een positieve variant van de selffulfilling prophecy, waarbij
iemand beter gaat presteren door de positieve verwachting die andere van
diegene hebben.
Golemeffect: Een negatieve variant van de selffulfilling prophecy, waarbij
iemand minder goed gaat presteren door de negatieve verwachting die andere
van diegene hebben.
Voor bepaalde soorten keuzes of beoordelingen hebben we geen schema bij de
hand. Of er zijn teveel schema’s die we kunnen gebruiken. Op dat soort
momenten gebruiken we vaak aannames genaamd beoordelingsheuristieken,
een mentale vuistregel die mensen gebruiken om snel en efficiënt te kunnen
oordelen. Hier volgt een beschrijving van drie heuristieken die we gebruiken om
snel te kunnen oordelen over de sociale wereld:
o de beschikbaarheidsheuristiek
o de representativiteitsheuristiek
o de anker- en correctieheuristiek
Beschikbaarheidsheuristiek: de heuristiek die een oordeel baseert op het
gemak waarmee je je iets voor de geest kunt halen. Er zijn talloze situaties
waarin de beschikbaarheidsheuristiek een goede strategie is. Het probleem is
echter dat iets wat je gemakkelijk voor de geest kunt halen, nier perse typerend
is voor het hele plaatje. Dat kan tot foute conclusies leiden.
Representativiteitsheuristiek: Mentale aanname waarbij mensen iets
classificeren op grond van de mate waarin het lijkt op een karakteristiek geval.
Anker- en correctieheuristiek: Mentale aanname waarbij mensen een getal of
waarde als beginpunt gebruiken en vervolgens (te) weinig op dit ankerpunt
corrigeren.
Holistisch versus analytisch denken
Analytische denkstijl: Manier van denken, die gebruikelijk is in de westerse
wereld, waarbij mensen zich richten op de kenmerken van objecten en minder
aandacht schenken aan de context.
Holistische denkstijl: Manier van denken, die gebruikelijk is in Oost-Aziatische
culturen, waarbij mensen zich richten op het geheel, met name op de wijze
waarop objecten zich tot elkaar verhouden.
Gecontroleerde sociale cognitie: bewust denken
Contrafeitelijk denken: Een aspect van het verleden in gedachten veranderen
zodat je je kunt voorstellen hoe het had kunnen zijn. ‘Als ik die ene vraag ander
had beantwoord, was ik wel geslaagd.’ à opwaarts contrafeitelijk denken.
Neerwaarts contrafeitelijk denken à hoe een situatie erger had kunnen zijn.
Gedachteonderdrukking: Poging om alle gedachten te vermijden aan wat we
zo snel mogelijk willen vergeten.
Beter leren denken
Barrière van overdreven zelfvertrouwen: Gegeven dat mensen gewoonlijk te
veel vertrouwen op de nauwkeurigheid ban hun eigen oordelen.
, Planningsfout: De neiging van mensen om te optimistisch te zijn over de
snelheid waarmee ze een project zullen voltooien.
