Dit is een samenvatting van geschiedenis over tijdvak 5: de tijd van de ontdekkers en hervormers. In deze samenvatting staat elk paragraaf (5.1 t/m 5.4) van hoofdstuk 5. Er staat telkens het kenmerkende aspect en de uitleg daarbij.
Boek: Geschiedenis werkplaats.
Jaar: 4 HAVO
Tijdvak 5: De tijd van ontdekkers en hervormers.
5.1 De renaissance
KA: Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe
wetenschappelijke belangstelling.
De Italiaanse stedelijke elites kregen een nieuw mens- en wereldbeeld. In de middeleeuwen werd de mens gezien als slecht
en zondig. De wereld was door God geschapen maar was daarna in handen van de duivel geraakt. Daarom moest de mens
zich van de wereld afwenden. Hij moest zich richten op God en het hiernamaals. Italiaanse kunstenaars en hun
opdrachtgevers zagen de wereld ook als Gods schepping, maar zij genoten van de schoonheid ervan. Ze geloofden dat de
mens Gods schepping moest vervolmaken. De mens moest zich niet afwenden van de natuur, maar hem perfectioneren. Ze
hadden belangstelling voor de oudheid, toen kunstenaars de natuur ook hadden willen perfectioneren. De ontdekking van
het perspectief door Filippo Brunelleschi droeg ook bij aan een vernieuwing in de schilderkunst. Kunstenaars bestudeerden
de natuur om deze zo perfect mogelijk af te beelden. Leonardo da Vinci sneed in lijken om te kijken hoe het menselijk
lichaam in elkaar zat. Dit soort onderzoek was een voorbeeld van de nieuwe wetenschappelijke belangstelling die begon te
ontstaan. Ook beeldhouwers onderzochten de anatomie, houdingen en gezichtsuitdrukkingen van mensen om personages
levensecht te kunnen uitbeelden. Een hoogtepunt was het werk van Michelangelo. Zijn gebeeldhouwde figuren zagen er
mooier en volmaakter uit dan echte mensen. Het idee dat ze een verbeterde versie van de natuur creëerden, maakte dat
beeldhouwers en schilders niet meer werden gezien als ambachtslieden, maar als kunstenaars die boven gewone mensen
verheven waren.
KA: De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.
Italiaanse kunstenaars bestudeerden het klassieke erfgoed, de nalatenschap van de Grieks-Romeinse cultuur, dat in de
vorm van ruïnes en beeldhouwwerken volop in Italië aanwezig was. Ze probeerden de klassieke kunst te evenaren en
overtreffen. Ze meenden dat ze de grootheid van de oudheid lieten herleven. Daarom noemden ze hun tijd renaissance
(wedergeboorte). De bouwmeester van de renaissance was Filippo Brunelleschi. Hij bouwde met klassieke vormen en was
ook de ontdekker van het perspectief. Geleerden gingen de oudheid bestuderen. Schrijvers en denkers zagen klassieke
auteurs als geestverwanten. Ze noemden zich humanisten, waarmee ze bedoelden dat ze de vrijheid en waardigheid van de
mens belangrijk vonden. De humanisten bestudeerden klassieke teksten om hun betekenis te begrijpen. In de 16e eeuw
werd de renaissance over Europa verspreid. Het humanisme richtte zich niet op herleving van de klassieke oudheid, maar
op de wedergeboorte van het oorspronkelijke christendom. De belangrijkste vertegenwoordiger van dit christelijk
humanisme was de monnik Erasmus van Rotterdam. Door zijn studie van christelijke teksten uit de oudheid ontdekte hij dat
veel van wat de kerk leerde, niets met het zuivere christendom te maken had. Om het geloof te zuiveren, vertaalde hij het
naar het Grieks. Hij constateerde toen dat de bijbel, vol fouten zat.
5.2 De Europese expansie
KA: Het begin van de Europese overzeese expansie.
In 1415 veroverde Portugal de Marokkaanse havenstad Ceuta. Vanuit Ceuta hadden islamitische strijders 700 jaar eerder
Spanje en Portugal veroverd. Nu begon de uitbreiding van activiteiten van Europeanen buiten Europa: de Europese
expansie. Portugezen voerden na de verovering van Ceuta langs de Afrikaanse westkust naar het zuiden. Ze waren op zoek
naar goud. Met hun ontdekkingsreizen op de Atlantische oceaan kwamen de Portugezen geleidelijk steeds zuidelijker. Na
1450 voeren ze om West-Afrika heen en vonden de herkomst van het goud in Ghana en andere landen aan de goudkust,
zoals de Portugezen deze kust noemden. Na de ontdekking van de goudkust wilden de Portugezen naar Indië, zoals
Europeanen zuid- en oost Azië noemden. Portugezen hoopten op enorme winsten als ze die zelf konden halen. In 1488
bereikten ze de zuidpunt van Afrika. De Portugese koning noemde de plek Kaap de Goede Hoop, omdat hij hoopte dat nu
de rijkdommen van Indië voor het grijpen lagen. In 1492 leek het er ineens op dat de Spanjaarden eerder waren. Zij hadden
de Canarische eilanden ten westen van Afrika veroverd. Daarvandaan voer de Italiaanse ontdekkingsreiziger Columbus in
opdracht van het Spaanse koningspaar naar het westen en bereikte in vijf weken Amerika, dat toen onbekend was in
Europa. Columbus dacht dat hij de westelijke route naar Indië had ontdekt. Hierdoor werd Amerika eeuwenlang west Indië
of de west genoemd en staan de oorspronkelijke bewoners bekend als indianen. Azië werd Oost-Indië of de oost genoemd.
Een andere ontdekkingsreiziger, Amerigo Vespucci, voer rond 1500 in Portugese dienst naar het westen en verkende de
kust van Brazilië. Hij trok de conclusie dat er een nieuw continent was ontdekt, dat hij de Nieuwe Wereld noemde. Later
werd dat Amerika genoemd, de vrouwelijke vorm van Vespucci zijn voornaam. Intussen hadden de Portugezen de zeeweg
naar Indië wel ontdekt. De Portugezen bereikten via de Kaap de Goede Hoop en de Afrikaanse oostkust India. Vandaar
bereikten ze Indonesië en later ook China en Japan. De Spanjaarden vonden in 1522 via een totaal andere route Indië ook.
Een ontdekkingsvloot voer om Zuid-Amerika heen en bereikte oost-Azië via de Stille oceaan. Een van de schepen voer om
Afrika heen terug naar Spanje. Voor het eerst in de geschiedenis was er een rondreis om de aarde gemaakt. De
ontdekkingsreizen vormden het begin van de Europese overzeese expansie. De Portugezen namen langs de kusten kleine
gebieden in bezit en bouwden factorijen (handelsposten). De Portugezen bedreven ook handel aan de kusten van West-
Afrika. Ze haalden er goud, ivoor en ook zwarte slaven. Deze afrikanen werden gebracht naar Brazilië, dat de Portugezen
koloniseerden vanaf 1530. Na hun vestiging stichtten de Portugezen er grote plantages. Na de ontdekkers kwamen Spaanse
veroveraars naar andere delen van Midden- en Zuid-Amerika. Ze onderwierpen gebieden waar de inheemse bevolking
leefde in eenvoudige samenlevingen van jager-verzamelaars en boeren. Deze veroveringen waren succesvol door een
aantal oorzaken:
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper isakramer37. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
