Middeleeuwse geschiedenis
Week 1
Middeleeuwen en medievalisme
Wat is/zijn de middeleeuwen?
Belangrijk beginpunt is het werk van;
Francesco Petrarca
(1304-1374)
- Geïnspireerd door Cicero
- Terug naar de klassieken
- Tussenliggende periode: tenebrae (nevelen), hij was hier erg negatief over in
tegenstelling tot zijn voorgangers
- Vergelijkbaar: Giovanni Ambrea Bussi (1417-1475); Media tempetes
Christopher Cellarius
(1638-1707)
Met Historia Universalis (1688-1702)
- Vergelijkbaar met P.C. Hooft, ‘Middeltijd’, 1630
De middeleeuwen is een herkenbaar begrip
Vaak wel met negatieve connotaties, wordt voorgesteld als iets barbaars en duisters
Het is de periode tussen de Oudheid en de Vroegmoderne tijd
Het impliceert dat er al een deel achter gelaten is
Beginpunt en eindpunt verschillend geïnterpreteerd
Onderwerp van discussie
Beginpunten middeleeuwen
- 248, splitsing van het Romeinse Rijk door Diocletianus in een oostelijk en westelijk
deel. Hier gaat de geschiedenis van West-Europa zijn eigen weg
- 378, Christendom staatsgodsdienst door Theodosius. Op religieus valk kan dit echt als
scheiding gezien worden. Wanneer we naar de middeleeuwen kijken als een
christelijke periode, begint het hier
- 410, Visigothen onder Alarik plunderen Rome. Dit kan als breekpunt gelden omdat
dit de aftakeling van het ooit zo machtige Rome weerspiegelt
- 476, Odoaker zet laatste West-Romeinse keizer af en hier begint de val van het West-
Romeinse Rijk
- 732, slag bij Poitiers waarbij een moslimleger verslagen wordt
- 1000, moderne staatsvorming (als hele andere invalshoek waarbij de volledige
tijdsaanduiding op een andere manier wordt ingedeeld
Afhankelijk van plaats, wanneer iemand stelt dat in een bepaald jaartal de
middeleeuwen begint, geldt dat misschien voor die plaats, maar niet voor de rest
Eindpunten middeleeuwen
- Ca. 1450, uitvinding van de boekdrukkunst. De uitvinding van de drukpers was
revolutionair, te vergelijken met de uitvinding van de ‘digitale wereld’. Om die reden
kan dit gezien worden als het begin van een nieuwe periode
, - 1453, val Constantinopel en einde 100-jarige oorlog. Na de val Rome in 476 is dit de
val van het Oost-Romeinse Rijk en dus het definitieve einde voor het Romeinse Rijk
- 1492, herontdekking Amerika
- 1517, stellingen van Luther. Dit geldt als moment van groter verandering in de
religieuze wereld. Het idee dat het katholicisme leidend is, komt onder druk te staan
- 1568, begin Opstand in de Nederlanden
- Laat 18de eeuw, grote revoluties (hoort bij de invalshoek waarbij de middeleeuwen
pas rond het jaar 1000 begint)
Afhankelijk van plaats net als het beginpunt
Middeleeuwen in deze cursus
Is de periode tussen ca. 300 en ca. 1500
Begint met verzwakking en verdwijning van het Romeinse Rijk in het Westen, wat leidde tot
ingrijpende culturele, staatkundige en religieuze veranderingen
Eindigt met reeks gebeurtenissen die leidde tot ingrijpende economische, culturele,
staatkundige en religieuze veranderingen
Drie periode
In het handboek vooral gefocust op West-Europa
- Vroege middeleeuwen ca. 300-1000
- Hoge of centrale middeleeuwen 1000-1350
- Late middeleeuwen 1350-1500
Duidden het aan als een periode tussen ca. 300 en 1500, met als overkoepelend
begin omdat de macht van het Romeinse Rijk vervaagt. Leidt tot ingrijpende
economische, culturele, staatskundige en religieuze veranderingen, net als bij het
eindpunt van deze periode
Overzicht van de ontwikkelingen die plaatsvonden in de middeleeuwen
Pagina 14
- Verzwakking Romeinse Rijk in het Westen
- Vestiging Christendom
- Grootschalige migraties
- Vergroting landbouwproductiviteit
- Ontwikkeling handelsrelaties
- Opkomst van de ‘vrije man’
- Opkomst dynastieke monarchieën
- Rationalisering wereldbeeld
- Revolutionaire veranderingen schrift (drukpers)
De situatie anno ca. 500 is in geen enkel opzicht te vergelijken met die anno 1500
Beeld van de middeleeuwen
Vooroordelen
- Pestperiode
- Tijd van honger, kou en hard werken voor de lagere standen
- Mensen waren smerig
- Willekeur en foltering
, - Heksen!
- Geweld, oorlog, epidemieën en lage levensverwachting
- Er gebeurde niets
Term middeleeuwen vermoedelijk afkomstig van Cellarius, een Duitse wetenschapper
In 1702 schreef hij een boek waarbij hij de geschiedenis onderverdeelde in drie tijdsvakken:
- Oudheid, Historia Universales (tot 306)
- Middeleeuwen, Historia Antiqua (306-1453)
- Nieuwe tijd, Historia Nova (vanaf 1453)
In de renaissance stond de middeleeuwen al in een treurig en negatief daglicht
Periode van verval na een periode van bloei in de oudheid
Rond 1800 echter wel een herwaardering met de opkomst van het nationalisme
Er komt een interesse voor het verleden
Romantiek
Historische stroming in letterkunde en wetenschap die zich richt op de subjectieve ervaring
Uitgangspunt is dat het heden geworteld is in het verleden
De stroming richt zich op het verleden waarin het heden geworteld zou zijn
- Afzetten tegen de rationaliteit van de renaissance
- Nationale trots
Literatuur heeft bijgedragen aan barbaarse en woeste idee van de middeleeuwen dat nooit
echt verdwenen is
Edward Gibbon
(1737-1794)
“I have described the triumph of barbarism and religion.”
Jacob Burckhardt
(1818-1897)
- Terugkeer naar klassieke waarden
- Terugkeer naar seculiere wereldvisie
- Opkomst individualisme
- Nog steeds een belangrijk standaardwerk
Zelfs nu wordt de middeleeuwen nog gezien als een periode van verval en verzwakking, met
mensen die naïef en simpel waren. De uitvindingen en ontwikkelingen uit deze periode
werden vaak over het hoofd gezien (bijvoorbeeld films en literatuur waarin het gaat over
ridders en jonkvrouwen)
Mediëvalisme
Allerhande wijzen waarin de moderne cultuur, en dan vooral de populaire cultuur, thema’s
en vormen uit de middeleeuwen worden verwerkt
Beweging waarbij de moderne cultuur aspecten over gaat nemen uit de middeleeuwen
Mediëvistiek
Wetenschappelijke herleving
Samenhang met Romantiek
Duitsland: Monumenta Germaniae Historica (1819)
, Sterk gericht op methodiek en bronnenuitgave
Mid XIX-leerstoelen middeleeuwse geschiedenis
Nederland
Boek van P.C. Hooft uit 1630 die spreek van de middeleeuwen als ‘middeltijd’
Late ontwikkeling middeleeuws onderzoek
- Geschiedenis van de Republiek
- Protestantisme
- Katholieke ‘geur’ van de middeleeuwen
Vroege tekstedities (deels taalkunde)
VB. Rijmkroniek van Holland
Leerstoel Utrecht Oppperman 1909/1918
Leerstoel Leiden 1960
Belang van universitaire ontwikkeling
- Infrastructuur
a. Onderwijs
b. Onderzoek
c. Publicaties
- Deelgebieden
a. Oorkonde leer
b. Paleografie
c. Codicologie
d. Sfragistiek (zegelkunde)
e. Archeologie
f. Historische taal- en letterkunde
g. Kunstgeschiedenis
Moderne wetenschap
- Dynamisch
- Interdisciplinair
o Archeologen
- Concepten ontleend aan de sociale wetenschap
- GIS-technieken
- DNA-technieken
- Kwantitatieve methodes
- Wijst op continuïteiten en discontinuïteiten
Discontinuïteiten
- Hoge sterfte- en hoge geboortecijfers; veel jonge mensen
- Hoge graag ongeletterdheid
- ‘Kleine wereld’ door beperkt geografische kennis en kleinschalige, gesloten
samenleving. Buiten Europese wereld (grotendeels) onbekend
- Grote sociale verschillen algemeen geaccepteerd
- Christelijk geloof onontkoombaar
- Fundamentele waarden (VB. t.a.v. geweld en positie van de vrouw)
