Een overzichtelijke samenvatting voor het vak stress en gezondheid gegeven door M. Habibovic in het jaar 2023. Dit vak wordt gegeven in het tweede of derde jaar psychologie aan de universiteit van Tilburg in de richting medische psychologie. Ik heb de collegeslides uitgebreid uitgewerkt en waar nod...
Stress en gezondheid
College 1: Introduction to stress and health, and stress theory
Definitie van stress
Stress = Perceptie van een persoon of die de situatie aan kan of niet. Vaak door events waardoor het
lichaam reageert. Stress is alles wat je ideale functioneren van het lichaam verstoort.
Stress werd vroeger alleen fysiek beoordeeld. Je ervaarde fysieke stress door natuurlijke oorzaken
zoals oorlog. Acute of chronische stress waren de enige vormen van stress.
Tegenwoordig wordt er niet alleen naar fysieke stress gekeken maar ook naar stress door
psychologische factoren of een sociale crisis.
Waarom is het belangrijk om stress te bestuderen?
Als we niet perse bedreigt worden en stress zelf ‘bedenken’, waarom zouden we er dan iets aan doen?
Stress heeft een invloed op de gezondheid. Dit kan direct zijn via psychische problemen. Ook kan het
zijn dat iemands gedrag verandert waardoor je ziek kunt worden.
Stress in de klinische praktijk
- Je kunt ziektesymptomen hebben zonder dat je eigenlijk ziek bent
- Grotere kans op het ontwikkelen van mentale of fysieke problemen
- Negatief effect op herstel van een ziekte
- Negatief effect op interventies zoals minder medicatie nemen
- Negatief effect op de communicatie tussen de patiënt en de zorgverlener
Homeostase = jouw lichaam is in staat om alle processen in balans te houden tijdens elke situatie. Zo
blijft bijvoorbeeld je lichaamstempratuur altijd 37 graden. Bij kou krijg je kippenvel om deze
tempratuur te behouden. Een stressor kan de homeostase verstoren. Een stress-respons is de reactie
van een lichaam om de homeostase weer terug in balans te krijgen.
Adaptieve stress (Korte termijn)
Stress is niet altijd slecht. Het kan ook adaptief zijn. Het zorgt ervoor dat je goed reageert in acute en
vaak levensgevaarlijke situaties. Vaak is deze stress ook van korte duur. Hierna herstel je snel. Deze
vorm van stress bereid je lichaam voor op gevaar en zal dus stress signaleren
Disruptieve stress (Chronisch)
Stress wordt ongezond als het chronisch wordt. Deze vorm van stress duurt lang en heeft een laag
herstel. Ook kan het dat de stress al heel lang voor de stressor wordt ervaren. Je kan je nauwelijks
voorbereiden op z’n gevaar omdat je eigenlijk niet weet of het wel een gevaar is (denk aan het heel
lang van te voren stressen voor een tentamen).
Positieve gevolgen van het ervaren van stress
Korte termijn stress
- Zorgt vaak juist voor een betere mentale en fysieke prestatie
- Immuun functioneren gaat ook vooruit dus je lichaam staat klaar voor ‘gevaar’
Chronische stress
- Kan soms ook goed uitpakken door auto-immuun symptomen te onderdrukken
Negatieve gevolgen van stress
1
,Korte termijn stress
- Emotioneel zoals een negatieve stemming
- Cognitief zoals concentratie en geheugen
- Gedragsniveau kan leiden tot roken of alcohol gebruik
- Biologisch levels veranderen zoals het immuunsysteem
Chronische stress (lange termijn)
- Gezondheid zoals kanker, hartproblemen of auto-immuunziektes
Wat gebeurt er in je lichaam als je stress ervaart?
Darwin deed al onderzoek naar de aanpassing van het lichaam in een aanpassende omgeving. Bernard
zei dat het belangrijk is dat het lichaam in balans is, denk aan homeostase. Cannon bedacht het Fight
or flight response. Dit is een reactie van het autonome zenuwstelsel. In een stress situatie is het
sympathische zenuwstelsel in actie en in rust het parasympatische deel. Beide systemen zijn belangrijk
in het functioneren maar alleen als de systemen in balans zijn.
Centraal zenuwstelsel en het endocriene systeem
Het centrale zenuwstelsel stuurt het endocriene systeem aan. Dit gebeurt via het sympathische
adrenomedullaire systeem (SAM). Vaak worden hier neurotransmitters en hormonen voor gebruikt.
Deze geven signalen af. Hierna geven de klieren stresshormonen af. Deze hormonen zorgen niet
alleen voor activatie maar ook voor onderdrukking van bepaalde systemen.
Signalering kan ook via de HPA-as. Deze begint in de hypothalamus, die de hypofyse aanstuurt, die
vervolgens de bijnieren aansturen op bepaalde hormonen aan te maken. De HPA-as en het SAM-
systeem hebben onderling effect op elkaar.
Het SAM-systeem maakt als eerst gebruik van epifrine / adrealine of norepifrine / noradrealine. Later
in het proces komt de HPA-as aan bod en worden de volgende hormonen vrijgelaten: Glucocorticoïd
zoals cortisol en steroïden zoals estrogeen en testosteron
Andere hormonen die ook gebruikt worden:
- Glucagon = energie
- Prolactin = onderdrukt seks drive
- Endofrine = minder pijn
- Vasopressin = bloeddruk omhoog
- Insuline = groeihormoon
Hans Selye zag een patroon in hoe een stresservaring verloopt. Hij kwam met GAS (General adaptation
syndrome) en zei dat stress een aantal fases doorloopt:
- Alarm = acuut, snel reageren → fight or flight respons
→ Adrenaline boost
→ Verhoogde energie
- Resistance = je lichaam vecht tegen de stress en probeert er mee om te gaan als het niet
mogelijk is om te herstellen. Cortisol gaat omhoog. Je denkt misschien dat het goed gaat maar
eigenlijk is je lichaam in gevecht.
→ Irritatie, frustratie en slechte concentratie
- Exhaustion = je lichaam geeft op en kan schade aanbrengen
→ Vermoeidheid, burn-out of anxiety/depressie
Stress is volgens Selye puur fysiologisch. Er is niet echt een piek maar meer een geleidelijke/adequate
reactie. Soms reageert het lichaam echt zo maar de psychologen gingen zich er mee bemoeien en
dachten dat het anders was. Iedereen heeft een andere perceptie van een situatie en dit bepaalt hoe
iemands stress respons zou zijn.
2
,Prolonged activation model = een stressfactor zal onze gezondheid alleen aantasten als het
fysiologische effect aanhoudt bijvoorbeeld ver voor de stressor of bij lang herstel. Het effect van stress
zou ook groter zijn als er gezondheidsproblemen bij komen kijken.
Michigan stress model = veronderstelt dat de feitelijke,
objectieve kenmerken van de situatie worden waargenomen.
Deze subjectieve percepties kunnen vervolgens leiden tot
stressreacties, die weer effect op de gezondheid kunnen hebben.
Psychologen hebben geconcludeerd dat stress niet alleen fysiologisch is en dat niet iedereen dezelfde
stress ervaart. Ook verandert de stress respons en duur door de jaren heen binnen personen. Om
stress goed in kaart te brengen moeten we beter gaan meten en ook op de stress-ervaring heen
meten zowel psychologisch en fysiologisch doorheen alle fases van de stress respons. Er kan dan
gemeten worden op frequentie, duur en intensiteit.
Stress is dus alles wat de homeostase in de weg staat:
Het is adaptief en anticipeert de situatie. Het is nuttig als het je waarschuwt voor gevaar. Soms is
stress eigenlijk nutteloos want het waarschuwt je voor niks, zoals bij een angststoornis.
Individuele verschillen in stress respons
- Stress perceptie: kan te maken hebben met wat je allemaal hebt meegemaakt.
- Genetica: hoe je in elkaar zit dus hoe je organen reageren op stress
- Processing: hoe je dingen verwerkt
- Appraisal: beoordeling van de situatie
- Coping: hoe je met de situatie omgaan
Niet alle stressoren veroorzaken dezelfde stress respons. Elke situatie veroorzaakt een andere
biologische respons. Voor elke specifieke stressors, zijn verschillen hormonen actief. Ook de
gevoeligheid van de lichaam en de psychologische context speelt een rol.
Gender verschillen in stress respons
- Fight or flight komt meer bij mannen voor. Meer actie en agressie. Het gaat om het acute
overleving. Vooral SNS en glucocorticoïd komen hier bij kijken.
- Tend and befriend komt meer bij vrouwen voor en gaat meer om de connectie en netwerk
bouwen. Dit is meer langdurig, je wil een netwerk om op terug te vallen bij stress.
Bijvoorbeeld je verhaal doen bij anderen, hier komt oxytocine bij kijken.
Het ervaren van geen stress is geen optie. Dit wordt namelijk gezien als een aandoening. Men is hierbij
niet in staat om het stress respons aan te zetten, dit kan leiden tot vermoeidheid. Of juist niet uit
kunnen zetten waarbij mensen dus een angststoornis ontwikkelen. Ook kan het dat het systeem in de
war is en op verkeerde momenten wordt geactiveerd.
Hoe gaan we om met stress
The dichotomy model = het beoordelen van stress als een
bedreiging of een uitdaging. Bij een bedreiging zul je emotioneel
zijn waarbij je bij een uitdaging juist een rationele respons ervaart.
Transactional model of stress (lazarus) = weet je hoe je met een bedreiging om
moet gaan, dan ervaar je positieve stress en wordt het meer een
uitdaging. Als je een bedreiging ervaart als iets waar je niet mee om
kunt gaan, zul je negatieve stress ervaren en blijft het een bedreiging.
3
, College 2: Assessment of stress
Stress theorieën over tijd
Omgevingsperspectief
Richt zich op de beoordeling van omgevingsgebeurtenissen of ervaringen die normatief (objectief)
geassocieerd zijn met substantiële adaptieve eisen.
Adolf Meyer was een huisarts die zag dat er veel verschillen zitten tussen mensen en bedacht dat dit
niet alleen genetisch en sociaal bepaald is. Hij was de eerste die een life chart gebruikte en daarmee
de geschiedenis van de patiënt beschreef. Denk aan een depressie na een ziekte.
Holmes en Rahe gingen hiermee verder. Zij keken niet alleen naar de negatieve maar ook naar de
positieve gebeurtenissen. Ze bedachten een schaal om deze gebeurtenissen een score te geven:
Social readjustment rating scale
- Meten van levensgebeurtenissen en hoe intens die zijn
- Patiënt krijgt een aantal punten en dit beschrijft de kans op ziekte door stress
- Houdt geen rekening met persoonlijke verschillen
Psychologisch perspectief
Hoe ervaart iemand een specifieke situatie, hoe gaan ze hiermee om en wat voor effect heeft dit.
Lazarus
Transaction model of coping = hoe ga je om met een situatie van stress
- Situatie → eerste gevoel → stress gevoel of juist kalme reactie (geen stress)
- Stress ervaring → tweede gevoel (ben ik in staat om verder met deze situatie om te gaan) →
negatieve stress (ik kan er niet mee omgaan) of positieve stress (ik kan er wel mee omgaan)
Lazarus stond tegenover Selye. Hij dacht dat stress in elke situatie hetzelfde was omdat het biologisch
bepaald is hoe je lichaam reageert. Lazarus was het hier wel mee eens maar voegde er aan toe dat de
mate van de respons afhing van hoe je er mee omgaat.
Biologisch perspectief
Puur biologisch kijken naar wat er met het lichaam gebeurt als we stress ervaren.
Walter Cannon was de eerste die het woord stress gebruikte in biologisch setting. Hij bedacht de fight-
flight response. Tijdens deze reactie reageert je lichaam op een bepaalde manier waarbij alleen maar
wordt gefocust op de situatie. Bepaalde mechanismen worden juist actief terwijl dat anderen
onderdrukt worden. Hij richtte zich op het SAM systeem.
Hans Selye richtte zich op het GAS systeem en de HPA-as. De reactie was hetzelfde voor positieve en
negatieve gevoelens.
Bruce McEwen bedacht de term allostatic load. Allostase is dynamischer dan homeostase omdat je
lichaam verandert door de situaties om je heen. Bij homeostase blijf je in balans maar bij allostase
passen je lichaamsprocessen zich aan, aan de situatie zoals een hogere hartslag als dit nodig is. Dit kan
je lichaam niet eindeloos doen. Soms wordt het te veel en dan ervaar de allostatic load.
- Allostatic load = de allostase is overactief waardoor je lichaam eigenlijk faalt. Vaak gebeurt dit
tijdens stress. Het is een opeenstapeling van stresservaringen. Bijvoorbeeld extreem moe zijn
waardoor je een burn-out krijgt. Kan door omgevings-, sociale, psychologische of fysiologische
factoren. Dit kan leiden tot een ziekte of verandering van gedrag, denk aan niet meer willen
sporten, hangt af van hoe dit tot stand komt bij de persoon.
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper julialeijgraaf. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,49. Je zit daarna nergens aan vast.
