Nieuwste Tijd Hoorcollege 1A 02/02 Kunst, filosofie, wereldbeeld
Negentiende eeuw
Begin 19de eeuw of eind 18de eeuw tot onze eigen tijd veel nieuwe ontwikkelingen
ten sprake
Beethoven natuur in zijn muziek verklanken, gefasineerd door natuur en hoe hij natuur
heeft ervaren en laten terugkeren in muziek onweer en storm tot uiting brengen.
Representant van de Romantiek. Romantiek belangrijke rol in 19de eeuw op cultureel
en intellectueel gebied.
Beeldende kunstenaars ook geïnspireerd door natuur en vastleggen in schilderijen.
Stad ontvluchten
Romantiek, oriëntalisme, nationalisme
Romantiek niet losstaande stroming, maar juist verbonden met andere stromingen
(oriëntalisme en nationalisme)
Romantiek als reactie op een ‘shock of the new’ (verzetten tegen nieuwe
ontwikkelingen)
Basisthema’s Romantiek
Romantiek en imperialisme: oriëntalisme
Romantiek en nationalisme (Duitsland)
Erfenissen van Romantiek (latere periode en eigen tijd terugzien)
McKay: ‘the Romantic Movement’
Handboek: romantiek is onderdeel van hoofdstuk van ‘ideologies en upheavels’
verbonden met politieke en sociaaleconomische ontwikkelingen. Veel informatie over
kunst. Weinig over relaties tussen de ‘upheavels’(politiek) en de onderstroom van de
Romantiek. Weinig over de verbanden tussen Verlichting en Romantiek. Romantiek
soort van antwoord op Franse revolutie etc.
‘Aanleidingen voor ontstaan van Romantiek’
Vanaf 1750 (ontwikkelingen als reactie op leefwereld) en vooral in de 19de eeuw:
Romantiek (spreken van)
Reactie op veranderingen in leefwereld:
rationalisme van Verlichting en ontwikkeling wetenschappen (mensen voelen zich
bedreigd, gelovigen, oude elites)
fragmentering als gevolg van industrialisering (samenleving ging er anders uitzien,
fabrieken, later spoorlijnen en auto en andere structuur samenleving, verhouding
sociale groepen aan veranderingen onderhevig o.i.v. industrialisering)
politieke omwentelingen (Franse revolutie) (sommige sociale groepen niet
ontwikkeling die we graag zien en processen samen leiden ertoe dat er een groep
verschillende mensen ontstaat die verzet tegen de moderne samenleving uiten en die
levensopvatting is de filosofie van de Romantiek)
sommige mensen ontsnappen aan de wereld om hen heen, tradities en …
onderhevig aan veranderingen en sommige voelden zich niet prettig bij en kwamen
daartegen met weerstand
Romantiek
, Tijdgebonden fenomeen (1750-1890/1918) én op zichzelf staand
Complexe samenhangende beweging
intellectueel, politiek, filosofisch, kunst en muziek en literair (complexe beweging
van verschillende mensen met individuele, eigenzinnige opvattingen over de wereld,
maar die delen aan ontsnappen aan de wereld en terugverlangen naar verleden/wereld
die is voorbijgegaan)
Basisthema’s Romantiek
Ervaring breuk heden-verleden zoeken houvast in traditie, verleden en begrip
‘authenticiteit’ (merken dat tijd fundamenteel anders is dan voorheen, willen terug
naar samenleving zoals die ooit was)
(propageren) Emotie: subjectieve ervaring en verbeelding; individualiteit en
(gekwelde) ziel geniale individu (levenswijze best met subjectieve ervaring en
emotie)
Belang van het mysterie, het geheimzinnige, de fantasie, de wereld ver weg
escapisme (zo ontsnappen aan de geïndustrialiseerde samenleving, verlangen naar
ontsnapping)
Houvast in de natuur en de religie ‘natuurlijke’ geborgenheid (nieuwe religieuze
groeperingen die terugverlangen naar traditie van religie)
Heelwording van de wereld, religie, natuur en God (mogelijkheid voor een
verbondenheid met het grotere geheel), staat haaks op fragmentering door Verlichting
en industriële revolutie
Verlichting en Romantiek (paradoxaal aan elkaar)
Irrationele voorstellingen versus ratio (verlichting)
Radicalisme versus gematigdheid (ten opzichte van uitdrukking van emoties in
romantiek)
Idealisering verleden versus aandacht moderne heden (idealisering periodes die in het
verdere verleden ligt)
Beide stromingen staan sterk tegenover elkaar, reageren op elkaar en tegenstrijdig
wereldbeeld
Pre-romantiek
Ca. 1750-1820 (ook in 18de eeuw mensen die duidelijk afzetten tegen ontwikkelingen
van deze periode)
Sturm und drang (voorloper) (ca. 1765-1785) Duitse literatuur o.a. Johann
Wolfgang von Goethe (1749-1832) en Friedrich Schiller (1759-1805) (jonge Duitse
dichters die niet meer wilden uitgaan van regels en uitgingen van eigen diepe zielen)
Beethoven ook
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) (ook preromantiek)
Rousseau: idealisering van de ‘natuurmens’
Hoe kunnen we als mensen het beste ons leven leven? Antwoord in Discours sur
l’origine et les fondements de l’inégalité parmi des hommes (1755) wil ook
ontsnappen aan de samenleving, nadenken over wat betekent mens zijn en hoe kunnen
, we mens zijn vorm geven? Gelijkheid/ongelijkheid tussen mensen en welke mensen er
eigenlijk zijn op de wereld
Gebaseerd op Reisverslagen, verhalen van avonturiers en ontmoetingen met ‘nobele
wilden’ ontwikkeling in westen niet per se goed, natuurmensen leven natuurlijker
met elkaar en hebben het beter met elkaar en niet beïnvloed met moderne
ontwikkelingen die niet goed zou zijn voor mensen. (mens gaat door verschillende
stadia heen, moderne westerse mens in verder stadium dan bijvoorbeeld mensen in
Afrika, categoriseren mensen) verlangt terug naar eerder stadium in de ontwikkeling
Rousseau: Authenticiteit
Utopisch ideaal: terug naar het authentieke, natuurlijke leven. Énile ou de l’éducation
mensen in jeugd in aanraking komen met natuur is belangrijk, moderne mens is dat
verloren met leven in stad en industrie. Weer in harmonie leven met de natuur,
jongens naar buiten en er zelf op uitgaan om dingen te ontdekken spelerende wijs,
raadt hij ouders aan
Rousseau: mijmeringen van een eenzamen wandelaar overweldigde ervaring van
de natuur. Niet de enige in zijn tijd die de natuur in ging. Natuur in om te ontsnappen
aan natuur en de stad
Het sublieme (uitdrukkingen van ervaringen in deze periode)
Edmund Burke (1729-1797) 1757 wat is verschil tussen enerzijds schoonheid en
wat mooi is en het sublieme. Sublieme is een krachtige overweldigende ervaring die
ons gevoel als mens zijn verandert/in ziel snijdt. Meer diepgaande ervaring dan alleen
schoonheid, vaak ervaring natuur, religiositeit, sprookjes en fantasie. Hier komt het
sublieme tot uitdrukking
Ze gaan in deze periode ook zorgen dat iedereen de natuur kan ervaren
bijvoorbeeld met bankjes op uitzichtplekken om het overweldigende gevoel op te
roepen. Veel meer mensen die ervaring van natuur opdoen Ervaring verbonden met
toerisme, verplaatsingmechanismen en moderne technologieën en mogelijkheid van
reizen
Hoog-Romantiek (19de eeuw)
Verschillende componisten proberen ook romantiek tot uitdrukking te brengen
Bijv Felix Mendelssohn Schotse symfonie (1842) ervaringen van Schotse natuur uit
te drukken
Caspar David Friedrich (1774-1840) Wandelaar boven de mistige zee en ook De
monnik aan zee (18080-1809) ook weer met overweldigende ervaring en gevoel
wordt ook doorgegeven
William Blake )1757-1827) proverbs of hell (1793) gedichten over diepgevoelde en
diepgewortelde menselijke emoties, sublieme en schone proberen aan elkaar te
verbinden, maar ook beeldend kunstenaar gefascineerd door klassieke literatuur
Hector Berlioz Symphonie fantastique (1830) probeert hierin zijn eigen leven uit te
drukken, Franse componist, allerlei aspecten van zijn leven integreren die gaan over
fantasie. Romantiseren kan niet meer. In muziek horen over slaap en droomt over
Franse revolutie in zijn droom, strijders laten horen marstempo en componist wordt
opgepakt en ziet guillotine voor zich en onder schavot geleid en ziet mes boven hem
, en droomt hij nog één keer van zijn grote geliefde en dan hak boem pats en hoor je
hoofd over de straat rollen in de muziek en applaus omstanders. Fantasie droom
geïntegreerd in muziek is heel romantisch
Jean-Léon G’érôme, Le charmeur de serpents, de slangenbezweerder (1879) ook
ontsnappen in de wereld ver weg, de exotische wereld. Onschuldige representatie of
verbonden met politieke processen in deze periode? Bevat elementen die te maken
hebben met oriëntalisme.
Van het idee van de ‘natuurlijke’, nobele wilde naar oriëntalisme: Romantiek en
imperialisme
Uitbreiding en intensivering van effectief militair, administratief gezag en
economische exploitatie. (culturele onderbouwing, met kunst uitleggen dat
Europeanen geweld opdrongen in exotische wereld en legitimeren bemoeienis)
Culturele dimensie? Ontwikkelen en uitdragen van ideeën waarmee praktijken
werden uitgelegd, gelegitimeerd en vanzelfsprekend kunnen worden gemaakt.
(imperialisme, kapitalisme). Systeem en ontwikkelingen onderbouwen met
beelden/cultuur
Nicolaas Pieneman ‘De onderwerping van prins Diponegoro’ (ca. 1830-1835)
zelf nooit in Indonesië geweest, maar duidelijk verbonden met Nederlandse
onderwerping Indonesië, niet per se alleen wereld ontsnappen. Antwoord
schilderij, Raden Saleh, De arrestatie van prins Diponegoro (1857) verbeelding
minder verbonden met beschavingsoffensief vanuit Westerse mogendheden of
onderdrukkingsoffensief
Imperial knowledge (wetenschap hand in hand met onderdrukking)
Ook wetenschap in teken staan van politieke doelstellingen. Napoleon Egypte graag
innemen soldaten, maar ook kunstenaars en wetenschappers mee met als taak
gebied zo gedetailleerd in kaart te brengen (kennis vergaren van gebied en letterlijk
kaart maken) kennis = macht zo makkelijker om gebied te onderdrukken
