Aantekeningen college 1
Van gedachten wisselen
kunnen we anders denken dan we denken?
leg contact met medestudenten en wissel van gedachten… Dit maakt het vak
leuker en leerzamer. Het is ook een goede oefening voor het tentamen en de
opdracht.
Wat bevragen de sociale en politieke filosofie?
hoe moeten we met elkaar omgaan?
waar ligt de grens van onze vrijheid?
wat maakt een samenleving rechtvaardig?
mag de overheid zich met ons leven bemoeien?
Wat bevraagt de ethische filosofie?
Hoe kunnen we goed van kwaad onderscheiden? Wat is eigenlijk goed en
kwaad?
Waar is filosofie voor nodig in de pedagogiek?
De filosofie is geen wetenschap die de werkelijkheid wil verklaren. Het stelt de
heersende manier van denken en de heersende opvattingen in de samenleving
ter discussie.
De heersende opvattingen sluiten andere perspectieven uit → de filosofie schudt
wakker.
Wat is het verschil tussen filosofie en wetenschap?
Menswetenschappen zijn empirische wetenschappen:
→ psychologie, sociologie, antropologie, pedagogiek
Deze gaan uit van definities. Filosofie onderzoekt de definities, stelt
fundamentale vragen. Wat is het? Bestaat het? Klopt het wel wat ik hier hoor?
Wat is het verschil tussen de filosofie in het Westen en Oosten?
De westerse filosofie is gebaseerd op de klassieke Griekse filosofie. De oosterse
filosofie is niet gescheiden van religie:
Aantekeningen college 1 1
, boeddistische filosofie
confucianisme
hindoeïstische filosofie
taoïsme
Wanneer en door wie is er gefilosofeerd over de opvoeding?
Oudheid ⇒ Socrates, Plato, Aristoteles, Augustines van Hippo
Middeleeuwen ⇒ Thomas van Aquino
Humanisme ⇒ Erasmus, Melanchton, de Montaigne
Verlichting ⇒ Comenius, Locke, Rousseau, Kant
Hedendaags ⇒ Dewey
Wat is de socratische methode?
Vragen stellen over: kan deugd aangeleerd worden? Wat is kennis? Is het
aanleren van kennis mogelijk en zo ja op welke manier? Is de mens aangeboren
goed of slecht? Wat is deugd?
Socrates deed dit volgens de socratische methode:
hij stelde iemand een filosofische vraag
diegene dacht erover na en gaf antwoord
Socrates weerlegde het antwoord en de gesprekspartner moest toegeven
dat zijn antwoord inderdaad niet houdbaar is
dan pas begint het echte werk: door de juiste vragen te stellen probeerde
Socrates tevoorschijn te halen wat hij wél kan weten over het onderwerp.
Socrates stelde alleen de vragen, de ander gaf antwoord.
Wie was Plato?
Plato werd geboren in een welgestelde familie in Athene. Hij probeerde mensen
te helpen om hen een staat van gelukzaligheid te bereiken. Hij schreef veel
denkbeeldige discussies. Hij had vier ideeën over het bereiken van
gelukzaligheid:
1. Meer nadenken
2. Laat je geliefde je veranderen
3. De boodschap van schoonheid veranderen
Aantekeningen college 1 2
, 4. Hervorm de maatschappij
Hoe functioneerde filosofie tot na de middeleeuwen?
Het ging veel om geloof, er werd veel geloofd. Ook ging er veel uit van het
gevoel en het instinct. Men zocht veel meer verklaringen in dingen die niet
aangetoond konden worden.
Wat was de copernicaanse wending?
Dit is de ontdekking dat de mens niet langer het middelpunt van het universum
is.
Wat gebeurde er daarna in de filosofie?
Copernicus, Galilei, Kepler en Newton → verklaringen van wetenschappers in
plaats van antwoorden van theologen.
Gevolg → mens ontdekt zichzelf als autonoom subject, fundament van
werkelijkheid en weten.
Wat stond centraal in de verlichting?
Kennis en wetenschap laten de mens een betere wereld creëren. Er kwam een
wantrouwen tegenover religie, omdat het perspectief van de aarde in de Bijbel
niet leek te kloppen.
Wat waren vroege opvoedingshandleidingen?
Voor de Verlichting voornamelijk door:
dichters: romantische ideeën
dokters: theoretisch (al dan niet onderbouwd)
verloskundigen: praktisch
De eerste complete opvoedings-theorieën kwamen tijdens verlichting, van
filosofen, zoals John Locke (Some thoughts concerning education) en Jean-
Jaques Rousseau (Emile, ou de l’éducation).
Voor wat voor soort wereldbeeld zorgde de verlichting?
Mechanistisch wereldbeeld: bijna een machine. De mens en de omgeving
worden beheerst en gerationaliseerd. Mensen draaien mee als geoliede
onderdelen in scholen, ziekenhuizen, gevangenissen. Opvoeden wordt daarom
ook iets met als doel: meedraaien.
Is de mens autonoom?
Aantekeningen college 1 3
, Meesters van het wantrouwen:
a. Freud: we worden door onbewuste drijfveren beïnvloed. We zijn gevormd in
onze jeugd en kinderjaren, daar hebben we al allerlei trauma’s gehad. We
zijn helemaal niet autonoom, want we kunnen reageren op een manier die
niet handig is. Dat komt door onze jeugd.
b. Nietzsche: menselijke autonomie is hoogmoed.
c. Marx: we worden door maatschappelijke verhoudingen bepaald
d. Moderne kritiek: Foucalt, Latour, Nussbaum, Sandel
Verlichting: vrije wil tegenover Gods wil. Is er nu sprake van vrije wil?
Filosofische vragen hierbij: Heeft de mens een vrije wil? Wat is dat? Hoe
autonoom zijn wij? Worden we onbewust ingeperkt? Worden we gestuurd?
Zijn we onderdeel van een machine?
Beschikken wij over technische middelen of beschikken zij over ons? Bezitten
wij een smartphone of bezit de smartphone ons? Kunnen wij zonder
smartphone, internet? Kan economie zonder moderne middelen?
Robotisering ten koste van autonomie, zorg, geluk, welzijn, verantwoordelijkheid,
menselijkheid?
In wiens belang zijn al die moderne middelen?
Bijvoorbeeld de gezondheidsapp, is dat een autonome hulp? Of is het informatie
wat naar verzekeraars gaat?
Zijn pedagogische interventies (gedeeltelijk) normatief?
Een opvatting is niet persé wetenschappelijk. Kinderen die heel druk, onrustig
zijn en hun woordje klaar hebben, beschouwen wij als ‘’lastig’’. Maar waarom
vinden we dat eigenlijk lastig?
Deze opvattingen bevatten een ethisch, moreel of politiek oordeel over wat
normaal is of niet, wat maatschappelijk gewenst is en wat mens(on)waardig is.
Dit is heel erg afhankelijk van wetten, beleid, cultuur, traditie.
Kunnen we onderzoeksresultaten als objectieve waarheden zien?
Wetenschappers spreken elkaar tegen. Zo objectief is wetenschap niet,
wetenschappers willen graag hun eigen punt bewijzen → confirmation bias.
De publieke opinie gelooft wetenschappers niet langer op hun woord. Het beeld
van de wetenschap is beschadigd door de coronacrisis. Er werden dingen
Aantekeningen college 1 4
