Collegeaantekeningen Internationaal Privaatrecht
+
Stappenplannen met voorbeeldcasussen en behandelde arresten
Inhoud
Collegeweek 1....................................................................................................................... 4
HC A: Inleiding in het IPR / Geschiedenis van het IPR.........................................................................4
Algemene informatie............................................................................................................. 4
Inleiding/ belang IPR............................................................................................................. 4
Onderdelen van het IPR........................................................................................................7
Bestaansvoorwaarden IPR...................................................................................................8
Afbakening IPR...................................................................................................................... 8
Rechtsbronnen IPR............................................................................................................... 8
Geschiedenis van het IPR....................................................................................................9
HC B: Beginselen van conflictenrecht / Structuur van verwijzingsregels en algemene leerstukken..10
Algemene informatie...........................................................................................................10
Geschiedenis van het IPR (vervolg)...................................................................................10
Bronnen van conflictenrecht..............................................................................................12
Structuur van verwijzingsregels........................................................................................13
Collegeweek 2..................................................................................................................... 16
HC A: Idem 1B / Beginselen van internationaal bevoegdheidsrecht Brussel I bis.............................16
Algemene informatie...........................................................................................................16
Bevoegdheid algemeen......................................................................................................16
Casus m.b.t. renvoi/afstemming........................................................................................17
Näherberechtigung en retorsie..........................................................................................19
‘Fait accompli-exceptie’ → art. 10:9 BW............................................................................19
‘Openbare orde-exceptie’ → art. 10:6 BW.........................................................................20
Het internationaal privaatrecht kent 3 hoofdonderdelen:................................................21
Gronden voor bevoegdheid................................................................................................21
Brussel Ibis-Vo.................................................................................................................... 22
HC B: Brussel I bis Onrechtmatige daad, bevoegdheid.....................................................................23
Bevoegdheid bij onrechtmatige daad................................................................................23
Alternatieve bevoegdheid in art. 7 sub 2 Brussel Ibis-Vo................................................25
Collegeweek 3..................................................................................................................... 29
HC A: Onrechtmatige daad, toepasselijk recht.................................................................................29
Toepassingsgebied Brussel Ibis-Vo..................................................................................29
Alternatieve bevoegdheid OD → art. 7 sub 2 Brussel Ibis-Vo..........................................29
Toepassingsgebied Rome II-Vo..........................................................................................33
HC B: Overeenkomsten, bevoegdheid..............................................................................................35
Voorrangsregels..................................................................................................................37
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
1
, Collegeaantekeningen Internationaal Privaatrecht
+
Stappenplannen met voorbeeldcasussen en behandelde arresten
Verbintenissen uit overeenkomst......................................................................................37
Collegeweek 4..................................................................................................................... 42
HC A: Overeenkomsten, toepasselijk recht.......................................................................................42
Toepasselijk recht m.b.t. overeenkomsten........................................................................42
Toepassingsgebied Rome I-Verordening..........................................................................42
Objectieve conflictregel ex art. 4 Rome I-Vo.....................................................................43
Bijzondere overeenkomst ex art. 5-8 Rome I-Vo...............................................................45
Rechtskeuze ex art. 3 Rome I-Vo........................................................................................45
Verbintenis uit overeenkomst............................................................................................46
Rechtsmacht overeenkomst...............................................................................................47
HC B: Huwelijk, echtscheiding en geregistreerd partnerschap.........................................................48
Algemene informatie...........................................................................................................48
Voorbeeldcasus................................................................................................................... 48
Rechtsbronnen IPR-vraag m.b.t. huwelijk.........................................................................49
Echtscheiding...................................................................................................................... 51
Collegeweek 5..................................................................................................................... 54
HC A: Huwelijksvermogensrecht.......................................................................................................54
Echtscheidingsverzoek......................................................................................................54
Oefencasussen....................................................................................................................55
Litispendentie (= het aanhangig zijn van een geding)......................................................56
Toepasselijk recht (welk recht toepassen?)......................................................................57
IPR-Huwelijksvermogensrecht...........................................................................................58
Huwelijksvermogensrechtverordening (HuwVermVo) → nr. 11.......................................58
HC B: Afstamming en alimentatie.....................................................................................................59
Rechtsmacht Huwelijksvermogensrecht – algemeen......................................................59
Toepasselijk recht Huwelijksvermogensrecht..................................................................63
Uitzondering art. 26 lid 3 HuwVermVo...............................................................................65
Oudere regelingen m.b.t. het toepasselijke recht (dus geen toepassing HuwVermVo).65
Collegeweek 6..................................................................................................................... 67
HC A: Ouderlijke verantwoordelijkheid en kinderbescherming........................................................67
Alimentatie........................................................................................................................... 67
Bevoegdheid (= rechtsmacht) Alimentatieverordening; nr. 23........................................67
Toepasselijk recht (= welk recht past rechter toe) Haags Protocol
Onderhoudsverplichtingen 2007; nr. 24............................................................................68
Ouderlijke verantwoordelijkheid........................................................................................71
Bevoegdheid (= rechtsmacht) ouderlijke verantw. Brussel II-bis Vo; nr. 43...................72
Bevoegdheid (= rechtsmacht) ouderlijke verantw. HKbV 1996; nr. 14............................72
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
2
, Collegeaantekeningen Internationaal Privaatrecht
+
Stappenplannen met voorbeeldcasussen en behandelde arresten
Bevoegdheid (= rechtsmacht) ouderlijke verantw. Rv; nr. 40..........................................73
HC B: Erfrecht...................................................................................................................................74
Erfrecht................................................................................................................................ 74
Bevoegdheid (= rechtsmacht) Erfrechtverordening; nr. 26..............................................74
Correcties op verwijzingsresultaat ErfVo..........................................................................76
Formele geldigheid testament; art. 27 ErfVo.....................................................................77
Collegeweek 7..................................................................................................................... 79
HC A: Corporaties, goederenrecht en trusts.....................................................................................79
Toepasselijk vennootschapsrecht.....................................................................................80
Toepasselijk goederenrecht...............................................................................................82
HC B: Commune rechtsmacht en erkenning en tenuitvoerlegging...................................................84
Toepassingsgebied erkenning/tenuitvoerlegging Brussel Ibis-Vo..................................85
Toepassingsgebied erkenning/tenuitvoerlegging Brussel II bis-Vo................................86
Toepassingsgebied erkenning/tenuitvoerlegging Rv (nationaal recht)..........................86
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
3
, Collegeaantekeningen Internationaal Privaatrecht
+
Stappenplannen met voorbeeldcasussen en behandelde arresten
Collegeweek 1
HC A: Inleiding in het IPR / Geschiedenis van het IPR
Algemene informatie
De komende 14 weken wordt geprobeerd ons vertrouwt te maken met het IPR.
› Een Nederlandse uitspraak is binnen de Nederlandse grenzen wat waard, buiten de
grenzen is dat maar de vraag. Aan het einde van dit vak kan je daar een antwoord op
geven.
Het tentamen wordt digitaal thuis (2 uur) of op locatie (3 uur) afgelegd.
De boeken. Het bruinrode boekje is heel belangrijk, dit is in dit vak je gids hoe je iets moet
toepassen. Het handboek dien je vooraf college te lezen en anders na afloop van het
college. Deze twee boeken mag je ook meenemen naar het tentamen!
Op tentamen dien je de volgende verplichte stof te kennen: zie dia.
1. Op college behandelde stof.
2. Handboek Internationaal Privaatrecht (2021).
Ken het gehele boek. Niet alle stof uit het boek wordt op college behandeld. Doe het niet
met een uittreksel van iemand.
3. De verdrags- en wetteksten zoals en voor zover deze in de hierboven genoemde stof
behandeld worden.
Bundel "Nederlands Internationaal Privaatrecht, Wetten, Verdragen en Verordeningen".
Inleiding/ belang IPR
In dit college wordt veelal onderzocht wat het Internationaal Privaatrecht (IPR) is + hoe werkt
de toepassing van een wetsartikel.
Is het een lastig vak? Als je analytisch kan denken en je weg in de regelgeving kan vinden,
dan is het vak te doen.
Ter illustratie enkele voorbeelden uit rechtspraktijk (blz. 18 boek) waarbij een buitenlandse
rechtszaak raakpunten met NL heeft (dus internationale reikwijdte nationaal privaatrecht):
› Allez Opi-Omi (Tour de France): op video zie je mevrouw Opi-Omi langs de route van
de Tour de France staan, ze houdt bord vast. Een fietser rijdt tegen dit bord aan waardoor
een hele stoet fietsers ten val komt. Zij veroorzaakt een enorme schade (meer dan 25
wielrenners gewond geraakt en zelfs 2 gestopt). Mevrouw heeft zich uiteindelijk na 4
dagen zelf aangegeven.
→ Vraag: als het een Nederlandse wielerploeg is die ten val kwam, welk recht is dan
van toepassing op de schadeclaim / naar welke rechter moet de wielerploeg toe?
- Je hebt Nederlands recht (Nederlandse wielerploeg), Duits recht (vrouw die
schade veroorzaak) en Frans recht (plaats waar schade veroorzaakt is).
→ Antwoord: het Franse recht, dus de plaats waar de schade is veroorzaakt.
› TikTok: er zijn meerdere schadeclaims ingesteld jegens TikTok, de Stichting Take Back
Your Privacy en de Consumentenbond eisen voor de Nederlandse rechter van TikTok
Technology Limited (bedrijf achter TikTok) dat het stopt met de ernstige schending van de
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
4
, Collegeaantekeningen Internationaal Privaatrecht
+
Stappenplannen met voorbeeldcasussen en behandelde arresten
privacy- en consumentenrechten van 1 miljoen Nederlandse kinderen die gebruik maken
van de populaire online social videodienst TikTok. Reden om de vorderingen bij een
claimstichtingen in te dienen, die bij Nederlandse rechter een dagvaarding indient =
belangen van kinderen / kostenpost.
→ Vraag: is de Nederlandse rechter bevoegd om kennis te nemen van de vorderingen
tot immateriële en materiële schade van de kinderen en, zo ja, welk recht is daarop
dan van toepassing?
- Je hebt Nederlandse kinderen en TikTok Technology Limited is gevestigd in
Ierland en heeft dus geen kantoor in Nederland.
› Chateau Meiland: familie Meiland kochten een kasteel in Frankrijk en knapte het kasteel
op. Vervolgens verhuisden zij terug naar Nederland en hebben het kasteel te koop gezet.
Kasteel was vervolgens bijna verkocht, maar koop ging niet door omdat de kopers niet
kwamen opdagen.
→ Vraag: wat moet Martin doen, moet die naar de Franse of Nederlandse rechter?
- De kopers zijn Nederlands, net als de familie Meiland als verkopers. Het kasteel
staat gevestigd in Frankrijk.
› Koning Willem-Alexander & Koningin Maxima: onze koning komt uit Nederland en de
koningin uit Argentinië. Is sprake van een internationaal huwelijk? In Argentinië konden
geen huwelijkse voorwaarden gemaakt worden ten tijde van het huwelijk, maar dat
hebben zij natuurlijk wel gedaan o.g.v. Nederlands recht.
→ Vraag: gelden de huwelijkse voorwaarden in Argentinië?
→ Antwoord: zie Argentijns recht, die beantwoord deze vraag.
› Zoomgroom: een Britse mevrouw was online in gesprek met een Amerikaanse mevrouw
die vervolgens haar zoon aan de Britse vrouw voorstelde. Britse mevrouw & Amerikaanse
man mochten door Covid niet naar elkaar toe, dus hebben zij enkel online contact gehad.
Vervolgens zijn zij online via een videoverbinding met elkaar getrouwd.
→ Vraag: stel dat de vrouw uit dit voorbeeld Nederlands was, moet Nederland het
huwelijk dan wel erkennen?
Denk hierbij ook aan de bekende Las Vegas huwelijken! In Las Vegas is het huwelijk
geldig. Meestal worden bij dit huwelijk geen huwelijkse voorwaarden gemaakt en als ze in
Nederland komen dan willen ze vaak nog een keer trouwen. Kan dit? Nee! Het huwelijk in
Las Vegas is gewoon geldig en je mag maar één keer huwen!
- Denk dus voor trouwen na welk recht van toepassing is op het huwelijk en of er
huwelijkse voorwaarden gelden.
› Nederlands-Marokkaans huwelijk: een Nederlandse vrouw trouwt met Marokkaanse
man in Marokko. Na verblijf van 10dgn in Marokko voor het huwelijk gaat vrouw terug
naar Nederland. Is het huwelijk geldig? → zie art. 10:31 BW.
› Internetbestellingen: als je als Nederlander iets op Amazon.DE koopt, dan is de vraag
of je bescherming hebt van het Nederlands consumentenrecht. Is het Duitse recht of het
Nederlandse recht van toepassing op de koop / op non-conforme producten? Hetzelfde
geldt voor de bedrijven Ali Baba (de heer Ali Baba heeft de AV zo ingericht dat je naar
Hongkong moet voor een rechtszaak) & Aliexpress.
→ Hoe verder je van huis een overeenkomst hebt gesloten, hoe lastiger de casus wordt.
› Grindelwald (Hof Amsterdam 7 april 2020, ECLI:NL:GHAMS:2020:1105): een
Nederlander was tijdens zijn vakantie in het skigebied ‘Kleine Scheidegg te Grindelwald’
te Zwitserland. Hij skiede op de rode piste en omdat hij de route niet kende + route op
onjuiste wijze was gemarkeerd ging hij op een gegeven moment rechtdoor i.p.v. met de
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
5
, Collegeaantekeningen Internationaal Privaatrecht
+
Stappenplannen met voorbeeldcasussen en behandelde arresten
bocht mee naar links. Hij is van de piste geraakt met zeer ernstig lichamelijk letsel tot
gevolg.
→ Vraag: Is de Nederlandse rechter bevoegd ter zake van de vordering (omdat de
Nederlandse wintersporter zijn skipas op een website had gekocht die zich ook tot
Nederlandse consumenten richt)? = mooie tentamenvraag!
- Het skigebied was geëxploiteerd door de Zwitserse vennootschap
Wengernalpbahn AG. De Nederlandse wintersporter had tijdens zijn vakantie bij
Wengeralpbahn een skipas gekocht, waarmee hij gebruik kon maken van de
liften binnen het skigebied.
› Deepwater Horizon (HR 20 september 2019, ECLI:NL:HR:2019:1400): in 2010 was in
de Golf van Mexico (= Deepwater Horizon) sprake van heel veel olielekkage en CO2
uitstoot. Er ontstonden veel schadeclaims. De Vereniging van Effectenbezitters (VEB)
start, ten behoeve van aandeelhouders met een Nederlandse beleggingsrekening, een
collectieve actie tegen de Britse oliemaatschappij BP plc. (Er waren ook beursgenoteerde
aandelen van BP in New York, Londen en Frankfurt.) De VEB voert aan dat BP de
aandeelhouders onjuist, onvolledig of misleidend heeft geïnformeerd over de (grootte van
de) olieramp uit 2010.
→ Vraag: Biedt schade op een Nederlandse beleggingsrekening een voldoende
aanknopingspunt voor de bevoegdheid van de Nederlandse rechter?
→ HR: nee, dit is niet logisch omdat je dan in ieder land een beleggingsrekening kan
aanhouden! HvJ heeft geoordeeld: nee, in dit geval is niet voorzienbaar voor BP (BP
kon niet weten dat er een aandeelhouder was die effecten via een NL rekening liet
lopen) en dus niet bevoegd.
› Shell (Rb Den Haag 26 mei 2021, ECLI:NL:RBDHA:2021:5337): Shell is tot nu toe nog
een Nederlands-Brits bedrijf, maar gaat een Brits bedrijf worden omdat dit voor de
aandeelhouders gunstiger is (i.t.t. NL hoeft daar geen belasting betaald te worden). I.c. is
de bevoegdheidsvraag/kwestie nog niet aan de orde omdat je iemand altijd in de
hoofdplaats van een bedrijf kan dagvaarden. We hebben Milieudefensie: stichting die voor
belangen van het milieu opkomt & Shell: heeft hoofdkantoor in Londen & Nederland.
→ Vraag: welk recht is van toepassing? Is shell de veroorzaker van milieuschade in heel
de wereld en als dat zo is, moet je dan in ieder apart land het eigen recht toepassen
of het recht van het hoofdkantoor (bijvoorbeeld NL recht)?
→ Rb: Shell moet wereldwijd zoveel % reductie hebben. Nederlands recht is van
toepassing, Shell is als bedrijf verplicht beleid te ontwikkelen die van toepassing is op
al hun dochtermaatschappijen om CO2 vermindering te bewerkstellingen.
› Syrische vluchtelingen: kinderen wonen in Nederland en genieten daar les. Vader blijft
in Syrië. Kinderen gaan naar vader en komen vervolgens niet meer terug.
→ Vraag: is sprake van kinderontvoering & is de vrouw bevoegd bij de NL rechter te
verzoeken om gezagsvoorzieningen te treffen?
→ Antwoord: de Nederlandse rechter is bevoegd omdat de kinderen een Nederlandse
verblijfsplaats hadden, dus NL recht van toepassing. Moeder krijgt volledig gezag en
vader wordt bevolen kinderen terug te geven.
- Probleem: vrouw heeft Nederlandse beslissing, wat is de waarde daarvan in het
land waar de vader verblijft? I.c. werkt het land waar vader woont niet mee.
› Yukos Oil Company (HR 18 januari 2019, ECLI:NL:HR:2019:54): Yukos Oil Company
was een Russisch olieconcern, die door Michail Chordorkovski en zakenpartners werd
opgericht. Yukos wilde groter worden (fuseren), hier was Vladimir Poetin het niet eens en
zette er een punt achter door te beweren dat hij belasting ontdook, Chordorkovski kreeg
een zaak aan zijn broek waarna die 70 bladzijden ongenummerd door elkaar heen
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
6
, Collegeaantekeningen Internationaal Privaatrecht
+
Stappenplannen met voorbeeldcasussen en behandelde arresten
ontving, Yukos kon hier vervolgens niet op tijd aan voldoen. Per 1 augustus 2006 is Yukos
in staat van faillissement verklaard, er werd een curator aangesteld. De voormalige
aandeelhouders hebben op de aandelen in Yukos Finance BV, een vennootschap naar
Nederlands recht, beslag gelegd. Toch zijn aandelen verkocht aan Promneftstroy (een
door de Russische overheid gecontroleerde vennootschap). Er komen tientallen
procedures voor de Nederlandse rechter.
→ Vraag: moet een Nederlandse rechter zo’n Russisch vonnis tot faillietverklaring
erkennen waarvan duidelijk is dat het niet deugd en niet tot stand is gekomen in een
gerechtelijke procedure die naar Nederlandse maatstaven voldoet aan de eisen van
een behoorlijke en met voldoende waarborgen omklede rechtspleging?
→ Antwoord: nee. Over dit antwoord is jaren geprocedeerd, de Russen hebben een
notaris uit Amsterdam onder druk gezet om de aandelen toch over te dragen via een
Nederlandse notariële akte. Notaris is uit de ambt gezet.
Volgens de Nederlandse rechter zullen procedures die i.s.m. de fundamentele beginselen
uit de maatschappij (denk aan behoorlijk proces) zijn, in Nederland niet erkend worden!
› SILO-TANK (HR 23 november 2018, ECLI:NL:HR:2018:2165): een Hongaarse
vrachtwagenchauffeur heeft een schriftelijke arbeidsovereenkomst gesloten met Silo-Tank
Kft, een vennootschap naar Hongaars recht. De arbeidsovereenkomst bevat geen
rechtskeuze. De chauffeur ontvangt loon volgens de maatstaven van het Hongaarse
recht. Al zijn internationale ritten beginnen en eindigen in Nederland bij A. BV, het
Nederlandse zusterbedrijf van Silo-Tank. Zo wordt door het bedrijf kosten bespaard, met
name op personeel. Chauffeur meent in deze omstandigheden zijn werkzaamheden
feitelijk vanuit Nederland te verrichten.
→ Vraag: Is de Nederlandse rechter bevoegd? Zo ja, is dit rechtvaardig en welk recht
(Hongaars of Nederlands recht) is van toepassing op de vordering?
→ Antwoord: Ondanks dat er geen rechtskeuze voor Nederlands recht is, is Nederlands
recht wel van toepassing omdat de werknemers veelal werkzaam zijn in Nederland
en daar dus een nauwe band mee bestaat.
In IPR wordt een soort bescherming gecreëerd in het land waar werknemers hun arbeid
verrichten als het gaat om toepassing van het recht.
Iedere dag worden in de krant dus casussen geschetst waar IPR-rechten aan de orde
komen.
Onderdelen van het IPR
Uit voorgaande voorbeelden vloeit voort dat het IPR in wezen bestaat uit 3 hoofdonderdelen:
1. Internationaal bevoegdheidsrecht: Is de Nederlandse rechter bevoegd om over het
geschil te oordelen?
2. Conflictenrecht: Als de Nederlandse rechter bevoegd is, welk recht moet de
Nederlandse rechter dan toepassen?
3. Internationaal erkennings- en tenuitvoerleggingsrecht: Kan een buitenlandse
rechtshandeling en/of uitspraak hier in Nederland gelden en ten uitvoer worden gelegd?
We hoeven enkel Nederlandse IPR te kennen, dus vragen vanuit Nederlands-aspect bezien.
Over het karakter van het IPR kan in de eerste plaats worden gezegd dat het in wezen
géén internationaal, maar nationaal recht betreft (ieder land kent zijn eigen regels!).
Daarnaast dient het IPR om te bepalen welke rechter bevoegd is en welk recht op een
internationaal geschil/geval van toepassing is, elk land kent hierbij alsnog zijn eigen regels
van IPR. Tot slot is de rechtspositie van een persoon afhankelijk van tijd en plaats, omdat de
verschillende IPR-regels tot gevolg kunnen hebben dat verschillende rechters bevoegd zijn,
die vervolgens verschillende rechtsregels moeten toepassen.
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
7
, Collegeaantekeningen Internationaal Privaatrecht
+
Stappenplannen met voorbeeldcasussen en behandelde arresten
→ Voorbeeld: een huwelijk is in Nederland niet geldig, maar in het buitenland wel!
Rechtsposities zijn dus relatief!
Bestaansvoorwaarden IPR
Het IPR kent een aantal bestaansvoorwaarden, zonder welke er geen IPR zou zijn namelijk:
› er moet sprake zijn van rechtsverscheidenheid, in de zin dat verschillende landen
verschillende regels hanteren. Als ieder land dezelfde regels zou hanteren, zou het
conflictenrecht zinloos zijn.
› er moet vervolgens wel contact bestaan tussen de personen uit de verschillende landen,
dus grensoverschrijdend rechtsverkeer, omdat anders ook geen internationale
geschillen ontstaan waarin de belangrijke drie vragen kunnen rijzen.
Afbakening IPR
Wat behoort allemaal niet tot het internationaal privaatrecht?
› Interregionaal privaatrecht: het heeft betrekking op de verhouding tussen de
afzonderlijke landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Binnen dit koninkrijk gelden
andere regels met ietwat andere grondslagen waardoor het Nederlandse IPR niet van
toepassing is.
› Intergentiel privaatrecht: ziet op het toepasselijke recht op verschillende
bevolkingsgroepen en religies. Als volgens Nederlands IPR bijvoorbeeld Keniaans
huwelijksvermogensrecht van toepassing is, bepaalt het Keniaans intergentiel recht
vervolgens welk specifiek Keniaans huwelijksvermogensrecht.
› Intertemporeel privaatrecht (ook wel overgangsrecht): ziet op de vraag of een
bepaalde situatie beoordeeld moet worden onder het oude of nieuwe recht. Dit valt alleen
onder het IPR als het gaat om internationaal privaatrechtelijke overgangsvragen.
› Rechtsvergelijking: gaat om vergelijking van verschillende privaatrechtelijke
rechtssystemen (wat bepaalt dat recht + wat is het meest gunstige voor de cliënt), om het
eigen privaatrecht verder te ontwikkelen.
› Eenvormig privaatrecht: simpel omdat als er hetzelfde recht is, dan is er geen
rechtsverscheidenheid wat een bestaansvoorwaarde voor IPR is.
› Volkenrecht: valt niet onder het IPR, speelt echter nog wel steeds een rol bij de
uitlegging van Verdragen, waaronder IPR-Verdragen.
› Vreemdelingenrecht (Duitsland vind van wel) en Nationaliteitsrecht: deze vallen ook
niet onder het IPR, zijn grotendeels publiekrechtelijk van aard.
› Europees recht: dit is wel een belangrijk deel van het IPR omdat het een groot deel
uitmaakt van het Verdrag van Lissabon en invloed heeft op IPR, toch valt het niet onder
het IPR.
Rechtsbronnen IPR
Zie art. 81 lid 2 sub c VWEU die regels vastlegt voor jurisdictie (ook wel rechtsmacht) en
collisie (= botsing van 2 of meerdere rechten).
We gebruiken het bruinrode boekje met de regels van het IPR. Het IPR is op verschillende
plaatsen te raadplegen, te weten:
› In Boek 10 van het BW bevat regels van conflictenrecht (regels over het toe te passen
recht), het is niet logisch om in het Nederlandse BW regels te hebben over hoe je een
recht moet toepassen.
› In het Wetboek van Rv bevat regels over de bevoegdheid en erkenning (hoe moet het
recht in internationale situaties toegepast worden).
› In tal van relevante verdragen, richtlijnen en verordeningen die doorgaans vóór het
nationale IPR gaan, zoals de Brussel Ibis- en Brussel IIbis-Verordening, de Rome-
Verdragen en de Haagse verdragen. Er zijn ook allerlei relevante Europese
Verordeningen waarbij het HvJ EU uitleg geeft, dit komt terug in het hele vak.
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
8
, Collegeaantekeningen Internationaal Privaatrecht
+
Stappenplannen met voorbeeldcasussen en behandelde arresten
› De rechtspraak en de doctrine (= leer of verzameling van leerstellingen).
Geschiedenis van het IPR
Er zijn 2 bestaansvoorwaarden van het IPR, namelijk: de rechtsverscheidenheid (wanneer
is er een verschil in recht?) & een grensoverschrijdend rechtsverkeer (wanneer is er een
intensief rechtsverkeer ontstaan?).
In de geschiedenis van het IPR staan steeds twee vragen centraal, namelijk:
1. Wat is de grondslag van het IPR: waarom moet ik verplicht buitenlands recht toepassen?
→ De handel (zeer relevant!) & economie dwingt ons tot toepassing van ander recht.
2. Wat is de methode van het IPR: als er een grondslag bestaat, welk recht is dan van
toepassing en komen de buitenlandse rechtshandelingen in aanmerking voor erkenning?
De Grieken hadden tussen verschillende stadsstaatjes niet veel geschillen. Buitenlanders
(barbaren) die hadden eigenlijk geen rechten, het probleem rondom IPR bestond niet. Het
rechtsverkeer was dus niet intensief genoeg om het IPR tot ontwikkeling te brengen.
De Romeinen hadden een enorm rijk, zij ontwikkelde het Romeinse recht. Als de Romeinen
een gebied hadden veroverd, dan bepaalden zij dat vanaf dat moment hun eigen recht op
dat gebied van toepassing was.
Germanen (ook wel Longobarden) drongen het Romeinse rijk met hun eigen recht binnen.
Hierdoor kwam de vraag naar voren of het Romeinse recht of het Germaanse recht van
toepassing was → er werd gekeken naar je oorsprong. Echter werd door menging van beide
stammen toepassing van deze regel lastig.
In Italië ontstonden veel verschillende stadstaten met eigen recht + boven hun eigen recht
gold ook nog het Romeins recht.
De heer Bartolus ontwikkelde de eerste IPR-theorie → de statutenleer. In deze theorie
(later door een andere uitgewerkt) stonden 2 vragen centraal:
1. Kunnen eigen wetten worden toegepast op vreemdelingen?
2. Gelden wetten ook buiten het grondgebied van de stadstaat?
Om deze twee vragen te beantwoorden (Romeins recht gold nog steeds boven eigen recht),
werd gekeken naar de statutenleer. In de statutenleer wat het uitgangspunt de interne
rechtsregel (uitgaan van eigen privaatrechtelijke regel) om vervolgens daarvanuit het
ruimtelijke toepassingsgebied te bepalen.
Deze leer werd ingedeeld in 3 klassen met ieder een eigen toepassingsgebied:
› De statuta personalia → recht waar de persoon woont is van toepassing.
› De statuta realia → de regels zijn gekoppeld aan de ligging van het onroerend goed, het
recht waar het goed gelegen is zijn van toepassing.
› De statuta mixta → recht is gekoppeld aan de plaats van handelen (het recht waar
bijvoorbeeld het huwelijk gesloten is, dat recht is van toepassing).
De theorie is ontwikkeld door Franse Statutisten, deze werd niet beperkt tot 3 klassen maar
tot maar liefst 20 klassen. De Hollandse Statutisten waren veel meer bezig met de vraag
waarom zij buitenlands recht zouden moeten toepassen (dus gericht op de grondslag).
Paulus Voet kwam met het idee dat het soevereiniteitsvereiste voorop wordt gesteld,
ieder land bepaald zelf welk recht die voorop stelt (= belangrijkste wat je moet kennen). Voet
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
9
, Collegeaantekeningen Internationaal Privaatrecht
+
Stappenplannen met voorbeeldcasussen en behandelde arresten
zocht een verklaring voor het feit dat men toch gewoon Hollands recht op een huwelijk
moesten toepassen.
→ Voet bedacht de zogenaamde ‘Comitas-leer’= belangrijk! Er was géén volkenrechtelijke
verplichting, het komt neer op basis van de eisen van redelijkheid, billijkheid en
rechtsbehoefte van het maatschappelijk verkeer waarom toch het buitenlands recht een
plaats gegeven moet worden.
De Hollanders waren erg gesteld op hun autonomie (zowel jegens Spanje maar ook
onderling). Dit kwam doordat zij net verlost waren van het Spaanse recht.
Ulrik Huber was hoogleraar in Franker (staat ook op boek afgebeeld). Huber kwam tot de
grondslag dat het toelaten van buitenlands recht in je provincie/staat gebaseerd is op die
Comitas!
Huber en Voet hadden echter één groot verschil, volgens Huber was het namelijk wel een
volkenrechtelijke verplichting. De comitas wordt bij Huber bindend volkenrecht.
De statutenleer in 1829 in de Nederlandse wet Algemene Bepalingen gekomen (art. 6 AB),
maar is snel omgedraaid door de heer Von Savigny. Er werd door hem beweert dat we het
steeds over de reikwijdte van het recht hebben, maar dat het daar eigenlijk helemaal niet om
gaat. Er zou moeten worden vastgesteld met wat voor rechtsverhouding je te maken hebt,
waarbij die rechtsverhouding een soort zwaartepunt heeft tussen hetzij de ene staat en hetzij
de andere staat → hiervoor heeft hij een methodiek gevormd waar in college 1B nader op
ingegaan wordt.
HC B: Beginselen van conflictenrecht / Structuur van verwijzingsregels en
algemene leerstukken
Algemene informatie
Als je een bericht ziet, ontwikkel dan altijd het IPR ‘gevoel’.
› Bericht: Phillips wist al jaren van problemen met het slaapapneu-apparaat, met name in
de Verenigde Staten. Er kwamen veel schadeclaims. Advocaat gaat naar land waar
meeste schadevergoeding verkregen kan worden. Vraag is dan altijd:
→ ‘Is de Nederlandse rechter bevoegd?’
→ ‘Welk recht dient de bevoegde rechter toe te passen?’
→ ‘Kan het vonnis van de VS rechter (als advocaat naar die rechter gaat) in Nederland
worden erkend en ten uitvoer worden gelegd?’
Geschiedenis van het IPR (vervolg)
De Hollandse Statutisten zijn nog steeds belangrijk voor het hedendaagse conflictenrecht in
Amerika (met name Huber!).
› Paulus Voet legt nog een keer de statutenleer uit die is ontwikkelt door de Italianen, maar
gaat daarbij extra in op hoe die leer in de verschillende staten/provincies moet worden
toegepast. Volgens Voet kon dit worden toegepast, dit bepaalt het Utrechtse recht → dit
was pure vrijwilligheid volgens het rechtsverkeer. Echter hoe is dit te rechtvaardigen?
› Ulrik Huber, woonachtig in de provincie Friesland, heeft hetzelfde verhaal als Voet maar
stelt dat het een internationale rechtsplicht is om de in Nederland ontstane
rechtsverhoudingen over en weer te accepteren (bij Voet was het pure vrijwilligheid). De
plicht vind haar grens daar waar de belangen van de staat/provincie worden geschonden
→ zijn belangen geschonden? Dan geen toepassing van ontstane rechtsverhouding.
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
10
