Samenvatting Juridische Vaardigheden
Schrijven voor juristen
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 – Juridische teksten lezen en schrijven................................................................. 4
1.1 Strategisch lezen ......................................................................................................... 4
1.1.1 Opbouw van juridische teksten ............................................................................ 4
1.1.2 Leesstrategieën .................................................................................................... 4
1.1.3 Lezen van een uitspraak ...................................................................................... 4
1.2 Strategisch schrijven ................................................................................................... 5
1.2.1 Schrijfproces ......................................................................................................... 5
1.2.2 Schrijverstypen ..................................................................................................... 7
1.3 Schrijftips ..................................................................................................................... 7
Hoofdstuk 2 – Juridische vaktaal ............................................................................................... 8
2.1 Voor- en nadelen van juridische taal ................................................................................ 8
2.1.1 Moeilijke en gemakkelijke taal ................................................................................... 8
2.1.2 Nut en last van vaktaal .............................................................................................. 8
2.2 Gebruik van vaktaal en niet-vaktaal ................................................................................. 8
2.2.1 Jargon en vaktaal ...................................................................................................... 8
2.2.2 Zegen en vloek van vaktaal ....................................................................................... 9
2.2.3 Strategieën voor dosering vaktermen ....................................................................... 9
2.3 Stijldimensies .................................................................................................................... 9
2.4 Schrijftips ........................................................................................................................ 10
Hoofdstuk 3 – Juridische woordenschat .................................................................................. 11
3.1 Met recht met taal werken .............................................................................................. 11
3.2 Historische oorsprong van Latijnse en Franse woorden in de Nederlandse rechtstaal 11
3.3 Tactieken om de betekenis van moeilijke woorden te achterhalen ............................... 11
3.3.1 Tactiek 1: uitbreiding van je woordenschat ............................................................. 11
3.3.2 Tactiek 2: kennis van vreemde talen toepassen ..................................................... 12
3.3.3 Tactiek 3: kennis van affixen toepassen ................................................................. 12
3.3.4 Tactiek 4: memoriseren ........................................................................................... 12
3.4 Kenmerken van juridisch taalgebruik ............................................................................. 12
3.5 Schrijftips ........................................................................................................................ 15
Hoofdstuk 4 – Van betoog tot noot .......................................................................................... 16
4.1 Betoog ............................................................................................................................ 16
4.1.1 Het begrip ‘betoog’ ................................................................................................... 16
4.1.2 Pleitnota ................................................................................................................... 16
4.2 Essay .............................................................................................................................. 16
4.2.1 Het begrip ‘essay’ .................................................................................................... 16
4.2.2 Juridisch essay ........................................................................................................ 17
4.3 Onderzoeksverslag......................................................................................................... 17
4.4 Noot ................................................................................................................................ 17
, 4.4.1 Juridische noot ......................................................................................................... 17
4.5 Schrijftips ........................................................................................................................ 18
Hoofdstuk 5 – Juridisch informatieve brief ............................................................................... 19
5.1 Briefonderdelen .............................................................................................................. 19
5.2 Brief schrijven ................................................................................................................. 20
5.3 Standaardbriefmodel ...................................................................................................... 20
5.4 Van gespreksverslag tot informatieve brief .................................................................... 20
5.4.1 Juridisch informatieve brief gespreksweergave ...................................................... 20
5.4.2 Juridisch informatieve brief juridische problematiek ............................................... 21
5.4.3 Verschil tussen juridisch informatieve brief en juridische adviesbrief..................... 22
5.5 Schrijftips ........................................................................................................................ 22
Hoofdstuk 6 – Juridische adviesbrief ....................................................................................... 23
6.1 Adviestraject ................................................................................................................... 23
6.2 Opbouw juridische adviesbrief ....................................................................................... 23
6.2.1 Redenen voor het schrijven van een juridische adviesbrief ................................... 23
6.2.2 Strategie voor het schrijven van een adviesbrief .................................................... 23
6.2.3 Openingsalinea ........................................................................................................ 24
6.2.4 Uitwerking ................................................................................................................ 24
6.2.5 Handelingsaspect .................................................................................................... 24
6.2.6 Slotalinea ................................................................................................................. 25
6.3 Model juridische adviesbrief ........................................................................................... 25
6.4 Schrijftips ........................................................................................................................ 26
Hoofdstuk 7 – Juridische klachtenbrief .................................................................................... 27
7.1 – Gesprek met een juridische hulpverlener ................................................................... 27
7.2 – Opbouw klachtenbrief ..................................................................................................... 27
7.2.1 Openingsalinea ........................................................................................................ 27
7.2.2 Uitwerking ................................................................................................................ 27
7.2.3 Handelingsaspect .................................................................................................... 28
7.2.4 Slotalinea ................................................................................................................. 28
7.3 Opbouw reactie op klachtenbrief.................................................................................... 28
7.3.1 Openingsalinea ........................................................................................................ 28
7.3.2 Uitwerking ................................................................................................................ 28
7.3.3 Handelingsaspect .................................................................................................... 29
7.3.4 Slotalinea ................................................................................................................. 29
7.4 Model klachtbrief ............................................................................................................ 29
7.4.1 Antwoordmodel klachtenbrief .................................................................................. 29
7.4.2 Antwoordmodel reactie op klachtenbrief ................................................................. 29
7.5 Schrijftips ........................................................................................................................ 30
,Hoofdstuk 1 – Juridische teksten lezen en schrijven
1.1 Strategisch lezen
1.1.1 Opbouw van juridische teksten
Je kunt je op verschillende manieren oriënteren op een tekst voordat je begint met lezen.
Ten eerste kun je afgaan op de soort tekst (elk genre heeft eigen specifieke kenmerken).
Ten tweede kun je rekening houden met het doel en de structuur van de tekst.
Genre van een tekst
Juridische teksten zijn er in tig soorten en maten; een pleitnota, dagvaarding of juridische
adviesbrief: elk genre kent zijn specifieke kenmerken als het gaat om opbouw,
standaardformuleringen en stijl.
Afhankelijk van het doel van de tekst worden bepaalde keuzes gemaakt waardoor de
boodschap zo helder en efficiënt mogelijk kan worden overgebracht. Kennis van een
genre helpt je bij het lezen, je snapt immers de opbouw van de tekst en weet waar de
belangrijkste informatie te vinden is.
Een pleitnota begint vaak met een feitelijke uiteenzetting voorafgaand aan de
argumentatie. Hier vind je dus snel terug hoe de juridische procedure tot dusver is
verlopen.
Een juridische adviesbrief eindigt meestal met concrete opties voor de cliënt, met
bijbehorende voor- en nadelen.
Tekstdoel en structuur
Behalve het genre van de tekst zijn er meer manieren om je te oriënteren voor je begint
te lezen.
Start door te bedenken wat het doel van de tekst is (dit creëert een bepaalde verwachting
over de inhoud van de tekst).
Na deze globale oriëntatie op genre en doel, oriënteer je je verder op de tekst door de
titel, tussenkopjes en alinea’s te bekijken. In de alinea’s kun je de kernzinnen terugvinden
en eventueel onderstrepen.
Pas zodra je duidelijk hebt wat het genre, doel en de structuur van een tekst is, kun je
beginnen met lezen.
1.1.2 Leesstrategieën
Er zijn twee leesstrategieën:
o Top-down: je begint bovenaan met het genre, doel en structuur en gaat van
daaruit naar beneden langs kleinere tekstdelen als alinea’s, zinnen en woorden.
o Bottom-up: je neemt de tekst, woord voor woord, zin voor zin en alinea voor
alinea door en let dan op signaalwoorden als ‘dus’, ‘omdat’ en ‘echter’.
1.1.3 Lezen van een uitspraak
In de beroepspraktijk zal je als jurist of juridisch medewerker regelmatig uitspraken lezen
om je eigen standpunt te kunnen onderbouwen.
o Je baseert je vaak op de jurisprudentie: een uitspraak in een vergelijkbare
situatie/casus kan immers het standpunt van jouw casus ondersteunen.
,Globale leesstrategieën voor een uitspraak
Het is niet efficiënt om een uitspraak van begin tot eind te lezen. Je kunt beter een top-
down leesstrategie gebruiken, waarmee je de structuur van de tekst gebruikt om gericht
naar inhoud te zoeken.
Om het lezen gemakkelijker te maken, oriënteer je je eerst op de belangrijkste elementen
van de uitspraak, waarvoor je de volgende vier stappen neemt in het leesproces:
o Stap 1 – Samenvatting: in een essentie van een arrest van de Hoge Raad staat
vaak welke wetsartikelen van toepassing zijn en hoe deze geïnterpreteerd
moeten worden in deze specifieke casus. Arresten bevatten daarnaast vaak een
noot, waarin de belangrijkste zaken van de casus staan beschreven (in
makkelijkere woorden).
o Stap 2 – Geschil: als de kern van de uitspraak duidelijk is, zoek je in de tekst waar
het geschil over gaat.
o Stap 3 – Beslissing: vervolgens lees je de beslissing van de rechter aan het eind
van de uitspraak.
o Stap 4 – Feiten en argumenten: pas na het gerichte, overkoepelend lezen van de
samenvatting, het geschil en de beslissing, ga je de gehele tekst van A tot Z
lezen. Lees aandachtig de argumenten van beide partijen en de overweging van
de rechter.
Lokale leesstrategieën voor een uitspraak
Nu je de kern van de juridische uitspraak duidelijk voor ogen hebt, kun je de argumenten
zelf nog eens dieper gaan bestuderen.
De opbouw van argumentatie in een uitspraak is vaak van globaal naar specifiek: eerst
wordt het wettelijk kader beschreven, vervolgens wordt uitgelegd hoe bepaalde
begrippen geïnterpreteerd moeten worden en ten slotte wordt deze interpretatie
toegepast op dit specifieke geval.
Om niet te verdwalen in een woud van juridische argumentaties, kunnen bepaalde
signaalwoorden of indicatoren van argumentatie je helpen bij een goed begrip van de
tekst.
De algemene rechtsregel in een uitspraak is vaak te herkennen aan het woord ‘indien’.
Uit een woord als ‘eisen’, is vaak af te leiden dat de eiser met zijn pro-argumenten bezig
is.
Tegenargumenten van de gedaagde zijn vaak te herkennen aan woorden als ‘betwisten’
en ‘verweren’.
De weerlegging van deze tegenargumenten door de rechter is te herkennen aan
standaardformuleringen als ‘het verweer wordt verworpen’, of een signaalwoord zoals
‘echter’, waarmee een tegenstelling wordt aangeduid.
1.2 Strategisch schrijven
1.2.1 Schrijfproces
Schrijfproces:
o Stap 1 – Verken het doel van de tekst en de lezer;
o Stap 2 – Verken de inhoud van je tekst;
o Stap 3 – Maak een globaal plan;
o Stap 4 – Organiseer en structureer je ideeën;
o Stap 5 – Schrijf je tekst uit in zinnen, afgestemd op doel en doelgroep;
o Stap 6 – Lees je tekst en evalueer of je doel is bereikt;
o Stap 7 – Herschrijf je tekst (structuur en samenhang);
o Stap 8 – Redigeer je tekst (stijl, opmaak, spelling en grammatica);
Stap 1 t/m 3: planfase (a). Stap 4 en 5: formuleerfase (b). Stap 6 t/m 8: reviseerfase (c).
,Stap 1: verken het doel van de tekst en de lezer: tekstdoel
Bepaal het doel van de tekst.
Met welke kenmerken van de lezer moet je rekening houden?
Wat weet de lezer al en wat wil deze nog weten?
Welke mogelijke vooroordelen of vragen heeft de lezer?
Stap 2: verken de inhoud van je tekst: relevante inhoud
Lees de bronnen die je voor je tekst wilt gebruiken en koppel ze aan het doel uit stap 1.
Welke informatie heb ik nodig voor mijn tekst?
Stap 3: maak een globaal plan: juridische vragen, lezersvragen
Maak op basis van het verzamelde materiaal een globaal plan voor je tekst.
Welke informatie heb je geselecteerd en in welke volgorde ga je die op papier zetten?
Bedenk een centrale vraag (als hulpmiddel) om de tekst in goede banen te leiden.
Het antwoord op deze vraag vormt de argumentatie in je betoog.
Stap 4: organiseer en structureer je ideeën: tekstplan, trefwoorden
Maak een tekstplan waarin je de verschillende onderdelen op een logische manier onder
elkaar zet.
Stap 5: schrijf je tekst uit in zinnen, afgestemd op doel en doelgroep:
lezersgerichtheid, taalgebruik
Vul het tekstplan in met details en verfijn deze.
Houd goed je doel en doelgroep voor ogen: dit bepaalt mede de structuur van de tekst.
Concentreer je tijdens het schrijven vooral op de inhoud en opbouw van de tekst.
Zorg voor correct taalgebruik (aan te scherpen in de revisiefase).
Stap 6: lees je tekst en evalueer of je doel is bereikt: kritische vragen
Heb ik – met het oog op het tekstdoel – de juiste informatie uit de bronnen geselecteerd?
Heb ik – met het oog op de lezer – moeilijke begrippen vermeden of voldoende
uitgelegd?
Heb ik de informatie in een logische volgorde geplaatst?
Stap 7: herschrijf je tekst (structuur en samenhang): herschrijven
Op basis van de uitkomsten van de evaluatie in de zesde stap van het proces kun je de
tekst herschrijven.
Stap 8: redigeer je tekst (stijl, opmaak, spelling en grammatica): controleren op
taalfouten
Maak de laatste verbeteringen om formulering en taalgebruik aan te scherpen.
Kunnen de zinnen nog beter worden geformuleerd?
Bevat de tekst geen taalfouten?
Is de lay-out overzichtelijk en consequent toegepast?
Tijdens deze laatste stappen zet je dus de puntjes op de i.
Tip: laat de tekst een paar dagen liggen voor je er de laatste hand aan legt. Je kunt er
dan weer met een frisse blik naar kijken.
Het schrijfproces is recursief van aard: je springt tijdens het schrijven heen en weer
tussen de verschillende stappen van het schrijfproces.
,1.2.2 Schrijverstypen
Schrijverstypen:
o Creatieveling: heeft geniale ideeën, ziet onvermoede verbanden en neemt
gewaagde standpunten in, maar is niet zo erg geïnteresseerd in het zorgvuldig
zoeken naar documentatie of het maken van een degelijke structuur.
o Hamster: verzamelt feiten, weet veel en streeft altijd naar volledigheid, maar is
minder sterk in het bedenken van ideeën en associaties en het maken van
keuzes en plannen.
o Beeldhouwer: schrijft zonder uitgebreide planning, krijgt tijdens het schrijven zicht
op de vorm die een tekst gaat aannemen. Geeft veel ruimte voor de uitwerking
van ideeën, maar kan zich verliezen in zijpaden en heeft soms moeite met het
achteraf reviseren van de tekst.
o Strateeg: is doel- en doelgroepbewust, verzint sterke redeneringen en ontwikkelt
passende retoriek, maar is minder sterk wat betreft documentatie, feitelijkheid,
volledigheid en precisie.
o Dichter: houdt van taal, zoekt graag mooie woorden en bouwt mooie zinnen, maar
bekommert zich niet om grote lijnen, controleerbaarheid, feitelijkheid en precisie.
o Eindredacteur: formuleert nauwkeurig, kent het woordenboek uit zijn hoofd en zet
graag de puntjes op de i, maar is niet sterk in creativiteit en strategieën opzetten
of tekstplannen maken.
1.3 Schrijftips
Als lezer: vervolmaak je leesstrategieën. Als schrijver: vervolmaak je schrijfstrategieën.
Stel jezelf bij het lezen en/of schrijven van een juridische tekst de volgende vragen: wat is
het genre? Wat is het doel? Hoe is de tekst opgebouwd?
Plan, formuleer en reviseer je teksten.
Let bij het lezen van een juridische tekst op signaalwoorden en gebruik deze ook in je
eigen teksten.
Weet welk(e) type(n) schrijver(s) je bent en wie je lezer is.
Weet met welk(e) type(n) schrijver(s) je samenwerkt.
, Hoofdstuk 2 – Juridische vaktaal
2.1 Voor- en nadelen van juridische taal
Om te kunnen informeren, verklaren, beoordelen of adviseren, is er taal nodig. Juristen
en juridische medewerkers gebruiken overwegend juridische taal om hun informatie over
te brengen aan hun cliënten.
2.1.1 Moeilijke en gemakkelijke taal
De vraag of cliënten de juridische taal begrijpen, is een vraag die gesteld wordt sinds er
recht uitgeoefend wordt.
Niet alleen juristen schrijven moeilijke taal.
De opstellers van dergelijke schrijfproducten denken vaan dat het publiek meer weet dan
in werkelijkheid het geval is en ook veel meer kan en tot veel meer bereid is.
Communicatie verloopt vaak stroef vanwege het gehanteerde taalgebruik en een gemiste
vertaalslag naar de vraag van de cliënt.
De taal vergaand vereenvoudigen kan echter tot problemen leiden. Nuanceringen
kunnen bijvoorbeeld verloren gaan.
2.1.2 Nut en last van vaktaal
Goede mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid zijn essentiële competenties voor
studenten die zich in hun studie en toekomstige beroep met recht bezighouden.
Wanneer juridische taal als te technisch, te ontoegankelijk of te onpersoonlijk wordt
ervaren door de doelgroep, gaat de inhoudelijke boodschap deels of geheel verloren.
Het gebruik van juridische termen, zeker wanneer dit overvloedig gebeurt, staat haaks op
klantgericht en dienstverlenend formuleren door de taal van de klant toe te passen.
o Bij het schrijven van juridische teksten voor niet-vakgenoten en bij alle overige
interactie met de cliënt moet rekening worden gehouden met het feit dat leken
geen juristentaal kennen.
Aan de andere kant heeft vaktaal nut. Als elke andere beroepsgroep gebruiken ook
juristen vaktermen. Dit versnelt de communicatie.
Juridische vaktermen zijn hulpmiddelen om met precisie over casussen te kunnen
spreken of schrijven en zij voorkomen spraakverwarring.
Bij juridische schrijfproducten kunnen twee soorten complexiteit in het geding zijn: de
complexiteit van de juridische taal en de complexiteit van de juridische zaak.
Een heldere structuur, zoals a omschrijving van een juridisch probleem, b hoe het
probleem is ontstaan en c hoe het recht toegepast kan worden t.a.v. dat probleem, zorgt
ervoor dat de juridische complexiteit van een zaak gedoseerd en overzichtelijk wordt
opgediend.
2.2 Gebruik van vaktaal en niet-vaktaal
2.2.1 Jargon en vaktaal
In juridische teksten komen vakwoorden voor, zoals ‘vonnis’, ‘appellant’, ‘verweerschrift’,
‘verzekerde bewaring’ en ‘pandrecht’. De lijst met juridische woorden is onuitputtelijk.
In juridische teksten komen ook niet-vakwoorden voor en sommige van deze worden
vooral door leken als ouderwets ervaren. Denk aan woorden als ‘in gemoede’ en
‘dienomtrent’.
Sociolinguïsten maken een onderscheid tussen de begrippen jargon en vaktaal.
o Vaktaal: verschilt per beroepsgroep. Een arts noemt een kneuzing een contusie,
een schoenmaker werkt met een leest en een kok kan pocheren, blancheren en
braiseren.
o Jargon: negatievere lading dan vaktaal.
