Week 1
Hoofdstuk 1 Introductie
• Inleiding
Psychopathologie -> deelgebied van de psychiatrie en de psychologie dat zich bezighoudt met een beschrijven van psychische
stoornissen, oorzaken daarvan en behandelingen daarvoor.
Psychiatrie -> medisch specialisme dat zich richt op de diagnostiek en behandeling van psychische stoornissen.
Klinische psychologie -> tak van de psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving, de oorzaken en de behandeling van
psychische stoornissen om het geestelijke welzijn te bevorderen.
Gz-psycholoog -> psycholoog die na zijn studie een aanvullende opleiding heeft gevolgd. Een gz-psycholoog is bevoegd tot het
diagnosticeren en behandelen van psychische stoornissen.
Psychotherapeut -> iemand die na de studie psychologie of geneeskunde een vervolgopleiding heeft gedaan, waardoor hij
bevoegd is tot het geven van psychotherapeutische behandelingen. Hij moet in het BIG-register staan ingeschreven.
Psychiater -> iemand die na de studie geneeskunde een vervolgopleiding heeft gedaan waarin hij zich heeft gespecialiseerd in het
diagnosticeren en behandelen van patiënten met psychische stoornissen. Een psychiater mag medicatie voorschrijven.
Psychische stoornis -> het geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragspatronen dat wordt gekenmerkt door onder
andere een storing in het functioneren en persoonlijk lijden.
Symptoom -> specifieke kenmerken of eigenschappen die passen bij een bepaalde psychische stoornis.
Hoe noemen en definiëren we afwijkend gedrag? (1.2.1)
6 criteria om te beoordelen of emoties, gedachten en gedrag afwijkend zijn:
1. Uitzonderlijk: dit is afwijkend of abnormaal gedrag dat vertoont wordt. Bijvoorbeeld dat iemand dingen hoort die er niet
zijn. Dit wordt in de westerse cultuur bijna altijd als afwijkend beschouwd, terwijl dit in niet-westerse culturen als niet echt
uitzonderlijk wordt gezien. Uitzonderlijkheid op zichzelf is niet voldoende om gedrag afwijkend te noemen. Het is wel een
maatstaf bij de beoordeling van abnormaliteit.
2. Sociaal afwijkend: gedrag dat mensen in de ene cultuur normaal vinden, kan door mensen in een andere cultuur als
afwijkend worden aangemerkt. De normen of iets afwijkend is of niet ontwikkelen zich uit de gewoonten en opvattingen
van een bepaalde groep mensen. Het is als behandelaar dus belangrijk om rekening te houden met culturele verschillen.
3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit: iemand is er bijv. van overtuigd dat hij wordt achtervolgd, ook wel
achtervolgingswaan, kan dit beschouwd worden als een teken van een psychische stoornis.
4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon: persoonlijk lijden als gevolg van problematische emoties zoals angst en
depressie, kan afwijkend zijn. Wanneer je mensen kwijtraakt die je dierbaar zijn, is de afwezigheid van een emotionele
reactie juist abnormaal of afwijkend. Heftige emoties zijn dus alleen afwijkend als ze na lange tijd nog in alle hevigheid
aanwezig zijn.
5. Ongepast of contraproductief gedrag: gedrag dat geen bevrediging maar onprettige gevoelens oproept. bijv. zwaar
alcoholgebruik, omdat dat de gezondheid ondermijnt en het sociale en beroepsmatige functioneren verstoort, ongepast en
afwijkend is. Voorbeelden van contraproductief gedrag zijn het veelvuldig controleren van het slot van de deur en zich veel
te vaak en grondig wassen omdat iemand zich continu vies voelt.
6. Gevaar: gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of voor anderen. Mensen die zichzelf willen doden omdat ze
de druk van het dagelijks leven niet aankunnen, beschouwen we gewoonlijk als afwijkend.
Afhankelijk van de situatie wegen sommige criteria zwaarder dan andere, maar in de meeste gevallen gebruiken deskundigen een
combinatie van de genoemde criteria.
Kritisch denken
Kritisch denken betekent nooit afgaan op een eerste indruk en altijd beide kanten van een argument of stelling bekijken.
Belangrijke aspecten van kritisch denken zijn:
1
, • Blijf sceptisch: ga niet op eerste indrukken af, zelfs niet bij stellingen van gerespecteerde wetenschappers. Beoordeel
zelf het bewijsmateriaal.
• Denk na over de definities en terminologie
• Weeg de aannamen of premissen waarop argumenten gebaseerd zijn.
• Houd in gedachten dat correlatie niet gelijk staat aan een causaal verband.
• Overweeg de aard van de bewijzen waarmee conclusies worden onderbouwd.
• Simplificeer niet te sterk: dingen zijn vaak een wisselwerking tussen biologische, psychologische en omgevingsfactoren.
• Generaliseer niet te sterk: dat een aantal kinderen die vroeger misbruikt zijn later meerdere persoonlijkheden
ontwikkelen, wil niet zeggen dat alle mishandelde kinderen dit krijgen.
Hoofdstuk 2 Visies op afwijkend gedrag en behandelmethoden
2.2 Het biologische perspectief
Het functioneren van het zenuwstelsel speelt een rol in de ontwikkeling van afwijkend gedrag.
2.2.1 Het zenuwstelsel
Het zenuwstelsel is opgebouwd uit neuronen -> zenuwcellen die door het hele lichaam signalen of boodschappen doorgeven. Ze
vertellen ons dat we jeuk hebben door een muggenbeet.
Elke neuron heeft een cellichaam. Daarin bevindt zich de celkern waarin zuurstof wordt omgezet, zodat de cel zijn werk kan doen.
Uit het cellichaam steken korte vezels naar buiten, de dendrieten -> deze ontvangen de boodschap van neuronen. Elke neuron
heeft 1 axon -> lange, dunne gedeelte van een neuron waarlangs de zenuwimpulsen zich voortplanten. Elk axon eindigt in een
aantal kleine, vertakte verdikkingen die eindknopjes heten. Sommige neuronen zijn bedekt met een myelineschede ->
isolerende laag die die overdracht van neurale impulsen vergemakkelijkt.
Alle boodschappen verplaatsen zich in de vorm van elektrische impulsen, die het neuron als het ware afvuurt. Deze impulsen
bewegen zich altijd in 1 richting over het neuron: via de ontvangende dendriet naar het cellichaam en dan verder via het axon naar
de eindknopjes. De boodschap wordt dan via de eindknopjes verstuurd naar andere neuronen, spieren of klieren.
Een neurotransmitter is een chemische stof die een chemische verandering veroorzaakt in de ontvangende neuronen waardoor
de dendriet en vervolgens het axon worden geprikkeld dom de boodschap verder te sturen.
De synaps vormt de verbinding tussen 2 neuronen. Het is een kleine spleet tussen het verzendende en het ontvangende neuron.
Elke neurotransmitter heeft een eigen chemische structuur die alleen door 1 receptorplaats op het ontvangende neuron kan
worden opgevangen. De sleutel past dus maar in 1 slot.
Receptorplaats -> deel van een dendriet van het ontvangende neuron dat gevoelig is voor bepaalde neurotransmitters.
Psychofarmaca (bijv. medicijnen tegen angst, depressie en schizofrenie) lijken de beschikbaarheid en werking van
neurotransmitters in de hersenen te beïnvloeden. Om deze reden denken wetenschappers dat onregelmatigheden in de werking
van de neurotransmitters in de hersenen een belangrijke factor vormen in het ontstaan van abnormale gedragspatronen.
2
,Functies van neurotransmitters en verband met afwijkend gedrag:
Neurotransmitter Functies Verband met afwijkend gedrag
Acetylcholine Reguleert spiercontracties en de vorming Alzheimerpatiënten hebben vaak een
van herinneringen. lager acetylcholinegehalte.
Dopamine Reguleert spiercontracties en mentale Wellicht speelt een overvloed aan
processen die te maken hebben met leren, dopamine in de hersenen een rol bij het
herinneren en emoties. ontstaan van schizofrenie.
Norepinefrine Reguleert mentale processen die te maken Verband tussen onbalans in
hebben met leren en herinneren. norepinefrinegehalte en
stemmingsstoornissen als depressie.
Serotonine Reguleert stemmingen, verzadiging en Wellicht verband tussen
slaap. onregelmatigheden in
serotoninegehalte en depressie en
eetstoornissen.
Het zenuwstelsel bestaan uit 2 onderdelen, het centrale zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel.
Centrale zenuwstelsel -> de hersenen en het ruggenmerg.
Perifere zenuwstelsel -> het somatische en het autonome zenuwstelsel.
Centrale zenuwstelsel:
Het onderste deel van de hersenen (de achterhersenen) bestaan uit:
- Medulla: speelt een rol in essentiële functies als hartslag, ademhaling en bloeddruk. De medulla beïnvloedt ook de slaap,
niezen en hoesten.
- Pons: geeft informatie door over bewegingen en de stand van het lichaam en is betrokken bij functies die te maken
hebben met aandacht, slaap en ademhaling.
- Cerebellum: ook wel de kleine hersenen. Deze liggen achter de pons. Het cerebellum speelt een rol in het
evenwichtsgevoel, coördinatie en de motoriek.
Het reticulaire activeringssysteem (RAS) begint in de achterhersenen en loopt via de middenhersenen door tot onder in de
lagere voorhersenen. Dit bestaat ui een webachtig netwerk van neuronen en speelt een essentiële rol in slaap, aandacht en
arousal.
De voorhersenen bestaan uit:
- Thalamus: stuurt sensorische informatie naar hogere hersengebieden. De thalamus is ook betrokken bij slaap en
aandacht.
3
, - Hypothalamus: speelt een essentiële rol in de regulatie van lichaamstemperatuur, concentratie van vloeistoffen, opslag
van voedingsstoppen, en motivatie en emotie.
- Limbische systeem: speelt een rol in herinnering, leren en basale drijfveren zoals honger en dorst.
- Basale ganglia: speelt een ril het de coördinatie van beweging en houding.
- Cerebrum: bestaat uit diverse hersenkwabben die alle een eigen functie hebben. Elke hersenhelft bestaat uit 4 kwabben.
- Cerebrale cortex: verantwoordelijk voor de verwerking van sensorische stimuli en de aansturing van hogere mentale
functies als denken en taalgebruik.
De verschillende kwabben:
- Occipitaalkwab: heeft te maken met zien
- Temporaalkwab: heeft te maken met de verwerking van geluiden of auditieve stimuli
- Pariëtaalkwab: is betrokken bij het verwerken van sensaties op het gebied van tast, temperatuur en pijn.
o Sensorische gebied: ontvangt informatie van de huidsensoren van het hele lichaam.
- Frontaalkwab: is verantwoordelijk voor cognitieve, emotionele en motivationele processen zoals plannen,
impulsbeheersing en doelgericht handelen.
o Motorische cortex: betrokken bij de beheersing van spierresponsen.
o Prefrontale cortex: betrokken bij hogere mentale functies als denken, problemen oplossen, impulscontrole en
taalgebruik.
Er is een duidelijk verband gevonden tussen afwijkingen in specifieke hersengebieden en verschillende vormen van afwijkend
gedrag. Bij schizofreniepatiënten zijn er afwijkingen gevonden in de voorste hersenschors en het limbische systeem.
Afwijkingen in de hypothalamus hangen samen met slaapstoornissen.
Perifere zenuwstelsel:
Het perifere zenuwstelsel verbindt de hersenen met de buitenwereld. De belangrijkste onderdelen van het perifere zenuwstelsel
zijn het somatische zenuwstelsel en het autonome zenuwstelsel.
Somatische zenuwstelsel -> verzendt informatie over wat we zien, horen en ruiken. Over onze lichaamstemperatuur en
lichaamspositie naar de hersenen. Vanuit de hersenen en het ruggenmerg verzendt het somatische zenuwstelsel informatie naar
de skeletspieren.
Autonome zenuwstelsel -> stuurt de klieren en de onbewuste lichaamsprocessen zoals hartslag, ademhaling, spijsvertering aan.
Het autonome zenuwstelsel bestaat uit 2 onderdelen: sympathische en parasympathische zenuwstelsel.
Sympathische zenuwstelsel -> kan een verhoogde arousal teweegbrengen.
Parasympathische zenuwstelsel -> kan de arousal verlagen en zorgt ervoor dat de energiereserves weer worden aangevuld.
4
