HC1 – RECHTEN VAN HET KIND
Hoe is de positie van de minderjarige (<18 jaar) in het rechtssysteem?
- Algemeen civielrechtelijke jeugdrecht, wetboek I (afstamming, adoptie, gezag,
(handelings)bekwaamheid).
o Recht om je afstamming te weten.
o Bij adoptie wordt een andere ouder de juridische ouder.
o Wat is er toegestaan in het gezag?
o Wat mag een minderjarige onafhankelijk van zijn ouder? Wanneer is de
minderjarige aansprakelijk? Minderjarige zijn niet procesbekwaam, dus ze
mogen niet zelfstandig naar de rechter toe stappen.
- Civiel jeugdbeschermingsrecht. Wat als de belangen en de ontwikkeling van het kind
in het gedring is? Nuance ten aanzien van het ouderlijke gezag, zoals bijvoorbeeld
een ondertoezichtstelling of een (gedwongen) uithuisplaatsing. In ernstige situaties
kan het ouderlijke gezag worden beëindigd.
- Jeugdstraf(proces)recht. Als kinderen (verdacht worden) van een strafbaar feit
plegen.
Jeugdrecht – ontwikkeling
- 1905: de drie Kinderwetten van van Houten gingen over het recht/plicht op
onderwijs en beperkingen op kinderarbeid voor kinderen. Eerste invulling van de
staat op ouderlijk gezag. Op basis hiervan zijn de kinderwetten op voortgebouwd.
o Ouderlijke gezag kan worden beperkt als daar aanleiding toe is.
o Duidelijke samenhang tussen het civiele- en het strafrecht. Het plegen van
strafbaar feit is een reactie op het gezin en de leefomgeving.
o 1922 kwam voor het eerst de kinderrechter en de ondertoezichtstelling.
Helpen van kinderen en weghalen van kinderen uit slechte
leefomstandigheden. Weinig aandacht voor individuele behoeftes en het
ondersteunen van de ouders.
- Na WOII: meer aandacht voor (de ondersteuning van) het gezin door middel van
maatschappelijk werk.
- Jaren ’70: opkomst aandacht rechtspositie van het kind. Er kwam meer aandacht
voor de bescherming van de ouders en het recht op een eerlijk proces.
o Commissie Wiarda = minderjarige wordt gezien als zelfstandig rechtssubject.
Respect voor de rechten van het kind en het eerlijke proces.
o EVRM werd van invloed.
- 1989: Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK).
o Voor Nederland trad dit verdrag in werking in 1995.
- 1995: Versterking rechtspositie minderjarige in wet.
o Herziening Kinderbescherming (kinderrechter op afstand).
o Herziening Jeugdstraf(proces)recht (inclusief verzwaring).
- 1995-2014: diverse wetswijzigingen relevant voor het jeugdrecht.
o Bijvoorbeeld: Wet Taakstraffen, Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen,
Wet op de Jeugdzorg, invoering gesloten jeugdzorg, adolescentenstrafrecht.
- 1 januari 2015: herziening Kinderbescherming en Jeugdwet/ transitie jeugdzorg/-
hulp.
- Diverse ontwikkelingen sindsdien.
,Het huidige jeugdrechtsysteem is gebaseerd op 1995. Sindsdien zijn er veel rechten bij
gekomen. Het gaat telkens over de balans tussen de noodzaak om het kind te beschermen
en anderzijds de waarborg van de rechten van de ouders.
Internationale mensenrechten
Dit is een relatief jong rechtsgebied, namelijk vanuit de 20 e eeuw met de oorsprong uit de
wereldoorlogen en grote crisissen. Ontstaan van onder andere:
- League of Nations (1919)
- United Nations (1945)
Mensenrechten gaan oorspronkelijk over de regulering van de verticale relatie tussen Staten
en individuen (burgers). Dus wat mag de staat niet doen? Tegenwoordig gaat het ook over
de verplichtingen waar de Staat aan moet voldoen richting het individu.
Opkomst Kinderrechten
- 1924 – Declaration of Geneva
Voor het eerst werd gezegd dat kinderen beschermd moesten worden, omdat ze
kwetsbaar zijn.
- 1959 – Declaration of the Rights of the Child
- 1979 – Year of the child: Voorstel van Polen
Vonden het te vrijblijvend en vonden dat er een Verdrag moest worden opgesteld
over de kinderrechten, zodat landen er niet meer zomaar onderuit konden komen.
- 1989 – IVRK aangenomen door VN
Er is 10 jaar gedaan over het opstellen van zo’n Verdrag. Hierin werden de rechten
van elk mens erkend en werden daarnaast rechten opgesteld die voor kinderen heel
relevant zijn. Kinderrechten bouwen dus voort op mensenrechten, maar gaan dieper
in op kinderen. Het zegt dat kinderen kwetsbaar zijn, maar dat het ook mensen zijn
en daarom hebben ze net als ieder ander mens mensenrechten. De positie van het
kind moet zelfstandig beoordeeld worden.
o Inwerktreding: 2 september 1990
Nederland: 8 maart 1995
o Tweede Optionele Protocollen in 2000 (2002)
Nederland: 2005 (OPSC) en 2009 (OPAC)
o Derde Optionele Protocol in 2011 (April 2014; nog niet voor Nederland)
IVRK – Algemene kenmerken (I)
- Bijzonder verdrag met burgerlijke, politieke, economische, sociale en culturele
rechten.
- Kind wordt gezien als rechtssubject (‘rights holder’). Ze zijn mensen en hebben dus
rechten.
- Het paradigma verschoof in het kinderverdrag. Daarnaast erkennen ze dat kinderen
ook daadwerkelijk ‘anders’ zijn ten opzichte van adolescenten en volwassenen. Naast
het recht hebben om te ontwikkelen zorgt het kinderverdrag er ook voor dat
kinderen ook écht ontwikkelen. Een kind is ontwikkeling met bijzondere behoeften.
- Daarnaast worden kinderen zelden als isolement gezien, maar als dat ze lid zijn van
een gezin of een familie.
De ideale omgeving om te ontwikkelen is een omgeving waar verzorgers en
, kinderen sociale processen met elkaar kunnen aangaan. Dit is belangrijk en je mag er
niet zomaar van afdoen.
Staat neemt een terughoudende rol aan en neemt een rol in wanneer het niet goed gaat in
het gezin (belangen en rechten van het kind in geding).
In de VS worden kinderrechten gezien als potentiële bedreiging voor de rechten voor het
gezin en de ouders en daarom is het IVRK daar niet geratificeerd. De oorzaak heeft dus een
religieus component.
IVRK – Algemene kenmerken (II)
- Art. 18 IVRK: Positie van de ouders, eerst verantwoordelijke en staat heeft dus niets
te bemoeien met de positie van ouders. Ouders moeten de ruimte krijgen om te
doen zoals zij denken dat het goed is. De staat ondersteunt dit.
o Art. 27 lid 3 overheidsverantwoordelijkheid.
o Art. 18 lid 2 als ouders niet in hun bestaan kunnen voorzien, moet de
overheid ingrijpen.
- Art. 9 IVRK: Positie ouders is niet absoluut
o Art. 18 lid 1 IVRK: het belang van het kind is hun primaire zorg. Ouders
hebben dus zeker het recht om de opvoeding vorm te geven, maar hier zitten
grenzen aan, want de opvoeding moet wel gaan over het belang van het kind.
o Art. 9 IVRK: ouders en kind mogen niet gescheiden worden van elkaar, tenzij
deze scheiding in het belang van het kind is. Dan krijgt de Staat de rol om het
kind te beschermen, dit moet proportioneel en noodzakelijk zijn.
- Art. 5 IVRK: het kind wordt erkend als ontwikkelend mens. Ouders moeten erkend
worden als degene die hun kind helpen bij het uitvoeren van de rechten van het kind.
Maar naarmate het kind ouder wordt en meer ontwikkelt, moet het kind een eigen
positie en ruimte krijgen hierin.
o Dit is terug te zien in leeftijdsgrenzen in de medische besluitvorming. Tussen
0-12 jaar hebben kinderen nul zeggenschap. Vanaf 12 jaar wordt gekeken of
het kind in staat is om ingeving te brengen en wordt geluisterd naar de ouders
én het kind. Het kan zijn dat ouders en kind niet met elkaar eens zijn, dan
kunnen de ouders opzij worden gezet in het ouderlijk gezag. Vanaf 16 jaar is
het kind zelfstandig bevoegd op medisch gebied.
- Art. 19 IVRK: bescherming van kinderen tegen alle vormen van geweld. Dit belang
van het kind moeten de ouders respecteren en gaat in ieder geval over dat kinderen
niet worden blootgesteld aan mishandeling, verwaarlozing of getuige zijn, etc.
In Nederland is er een onderwijsplicht. Ouders zijn strafbaar wanneer ze hun kind niet bij
een school inschrijven of het kind onderwijs afnemen. De leerplicht gaat dus over de rechten
van ouders. Het kind wordt vaak vergeten om te betrekken bij veel vragen rondom de
leerplichtwet.
De IVRK kan ook over een andere verticale relatie staan: ouders en staat. Ook is er een
horizontale relatie: ouder en kind. Het verdrag is atypisch. Als er problemen zijn tussen kind
en ouders, heeft de Staat de verantwoordelijkheid om de relatie tussen kind en ouders te
herstellen.
, 3 P’s
- Protection, beschermingsrechten (art. 19, 22, 32-37, 38)
- Provisions, rechten over voorzieningen (art. 24, 26-29, 31)
- Participation, rechten over participatie in de samenleving (art. 12-17)
Dit Verdrag gaat dus over verschillende aspecten.
Definitie van het ‘kind’ (art. 1 IVRK)
- Vanaf de geboorte tot 18 jaar vallen kinderen onder het kinderrecht.
- Waar beginnen de kinderrechten? Niet voor de geboorte, want dan kom je direct op
het gebied van abortus terecht (elk kind heeft het recht om te leven). Wel staat er in
IVRK iets over de prenatale invloeden op het kind. Maar het gaat hier niet over het
ongeboren kind.
- Het gaat ook niet over future children, de toekomstige generaties die er nog niet zijn.
Uitgangspunten
General Principles (volgens VN-Comité)
- Art. 2 IVRK: Verbod op discriminatie
- Art. 3 lid 1 IVRK: Belang van het kind de eerste overweging
- Art. 6 IVRK: Recht op leven en ontwikkeling
- Art. 12 IVRK: Recht om te worden gehoord.
Evolving capacities = naarmate kinderen ouder worden, krijgen ze een zelfstandigere
rechtspositie.
- Art. 14 IVRK: Vrijheid van godsdienst
- Art. 28 IVRK: Recht op onderwijs
- Art. 12 IVRK: Recht om gehoord te worden
- Medische beslissingen
IVRK – toezicht
De Kinderrechten worden gereguleerd op verschillende niveaus.
- VN Comité voor de Rechten van het Kind in Genève.
o Monitoring Body – rapportageverplichting
o Klachtsprocedure (3e facultatieve protocol)
- Toezicht op naleving IVRK
o Periodieke landenrapportages (binnen 2 jaar, daarna elke 5 jaar)
o “Schaduwrapportages” (Kinderrechtencollectief, College voor de Rechten van
de Mens, Kinderombudsman)
o Concluding Observations and Recommendations
o General Comments
o Days of General Discussion
Kinderombudsman gaat over de naleving van kinderrechten op nationaal niveau (in
Nederland), dus om kinderrechten actief te monitoren.
VN Comité voor de rechten van het kind, kan niet afdwingen, maar geeft enkel advies. EVRM
heeft het Hof die dwingende uitspraken kan doen. Juridisch gezien zijn beide even bindend.
- EVRM/ EHRM jurisprudentie
