SAMENVATTING DATAVERZAMELING VOOR PSYCHOLOGIE
H5, 7,8,10,13,20,21 en 23.
H5. THE ETHICS OF EDUCATIONAL AND SOCIAL RESEARCH
Ethische grondslagen
- Deontologische kijk op ethiek
o De plicht/verplichting om iets uit te voeren
o Het behandelen van mensen als doel in zichzelf en niet als middel
- Consequentialistische kijk op ethiek
o Zorg voor de uitkomsten van de actie. Bijvoorbeeld de utilitaristische opvatting dat
ethisch gedrag is dat wat het grootste goed voor het grootste aantal produceert.
- Deugdethiek
o Na te streven wat gewoon goed is, omdat het simpelweg goed en juist is
- Situationele ethiek
o Wat we moeten doen of wat juist is om te doen hangt af van de situatie in kwestie
Vier lagen van ethische beslissingen
1. Extern (regels)
2. Consequent (consequenties voor individuen, groepen, maarschappij)
3. Deontological (wat is je plicht te doen)
4. Individueel (respect voor de individuele vrijheid en autonomie)
De Costs-benefits ratio/ Kosten-baten-verhouding
Kunnen de voordelen opwegen tegen de nadelen?
- Sociale voordelen van het onderzoek zijn onder andere dat er gestreefd wordt de persoonlijke
kosten van de deelnemende particulieren zo laag mogelijk te houden.
- Het falen in het uitvoeren van een onderzoek kunnen de samenleving voordelen kosten met
betrekking tot het verbeteren van de menselijke conditie.
- Kosten voor de deelnemers kunnen onder andere zijn: beledigingen op waardigheid, schaamte,
verlies van vertrouwen in sociale relaties, verlies van autonomie en zelfbeschikking en een
verminderd zelfrespect.
- Voordelen voor de deelnemers kunnen onder andere zijn de tevredenheid over het bijdragen
aan de wetenschap en meer inzicht in gebied waarin men onder controle staat. (het
onderzoeksgebied)
Ethische issues zijn onder andere:
- Herroepingsrecht
- Recht op privacy
- Toestemmen/accepteren
- Vermijdt onnodige misleiding
- Respecteer kwentsbaarheid
- Bepaal wie de data te zien krijgt en wie niet
- Enzovoort
R. Watley (1953): ‘Eerlijkheid duurt het langst, maar hij die gevormd is door deze stelregel is niet een
eerlijk man.’
Informed consent (=geïnformeerde toestemming)
Informed consent = De procedure waarin individuen kiezen om deel te nemen aan een onderzoek,
nadat ze zijn ingelicht over feiten die de beslissingen van de individuen zouden kunnen beïnvloeden.
Er horen vier elementen bij informed consent:
, 1. Competence = Houdt in dat verantwoordelijke, volwassen individuen de juiste beslissingen
zullen nemen als ze de relevantie informatie hebben gehoord.
2. Voluntarisme = Houdt in dat de participanten vrij hebben gekozen deel te nemen aan het
onderzoek en de garanties dat de blootstelling aan risico’s bewust en vrijwillig wordt
ondernomen.
3. Full information = Mensen moeten volledig geïnformeerd worden, hoewel dit in de praktijk
niet altijd mogelijk is.
4. Comprehension = Verwijst naar het feit dat de deelnemers de aard van het onderzoek
begrijpen, zelfs wanneer procedures ingewikkeld zijn en risico’s met zich mee kan brengen.
Omdat er niet altijd sprake kan zijn van ‘Full information’ is er een alternatief: ‘reasonably informed
consent’. Dit is onder andere het geval wanneer de onderzoeker zelf niet compleet op de hoogte is van
het onderzoek. De volgende richtlijnen staan beschreven voor reasonably informed consent:
1. Een eerlijke uitleg over de te volgen procedures en de doeleinden
2. Een beschrijving van de bijbehorende ongemakken en de risico’s die redelijkerwijs te
verwachten zijn.
3. Een beschrijving van de voordelen die redelijkerwijs te verwachten zijn.
4. Een beschrijving van geschikte alternatieve procedures die mogelijk voordelig zijn voor de
deelnemers
5. Een aanbod om eventuele vragen over de procedures te beantwoorden
6. De instructie dat de persoon vrij is om zich terug te trekken en daarmee te stoppen met de
deelname aan het onderzoek.
Hoewel mensen in sommige landen niet streng zijn met betrekking tot geïnformeerde toestemming,
zijn er in andere landen strikte protocollen voor geïnformeerde toestemming. Volgens sommige landen
is geïnformeerde toestemming belangrijk, wanneer de participanten (deelnemers) op welke manier dan
ook, blootgesteld worden aan stress of inbreuk op de privacy. Geïnformeerde toestemming vereist
volledige informatie over de mogelijke gevolgen en gevaren. Belangrijk bij Informed consent:
1. Leg de studie uit, inclusief doelstellingen, inhoud, voordelen, gevaren/ongemak. (en de
effecten op lange termijn)
2. Leg uit wat betrokken is van de deelnemer
3. Leg rechten, bescherming en verplichtingen uit
4. Leg rechten op vrijwillige participatie en terugtrekking uit
5. Rechten en verplichtingen van vertrouwelijkheid, anonimiteit, niet-traceerbaarheid
6. Evetuele vragen te beantwoorden over het onderzoek en de procedures
7. Zorg voor schriftelijke geïnformeerde toestemming met inbegrip van, indien van toepassing,
toestemming van de ouders/verzorgers en eventuele andere partijen.
Bedrog
- Het vertellen van een leugen
- Het vertellen van slechts een deel van de waarheid
- Het niet vertellen van het hele verhaal
Bedrog is gerechtvaardigd als:
- In het geval van algemeen welzijn
- Het voorkomen van een vertekend beeld geven aan de respondenten
- Wanneer natuurlijk gedrag geobserveerd moet worden
- Wanneer de vertrouwelijkheid van de derde partij beschermd moet worden
Geheimhouding is een onderdeel van het leven respecteert mensen is van essentieel belang
om toegang te krijgen tot gevoelige groepen en gevoelige onderdelen van een onderzoek.
Informed consent wordt hierboven nogal positief weergegeven, maar er zijn ook argumenten tegen
informed consent. Een nadeel is namelijk dat mensen zich niet meer natuurlijk gaan gedragen
,wanneer ze weten dat ze deel uitmaken van een onderzoek of bekeken worden door anderen. Ook kan
het ‘Hawtorn’ effect optreden, waarbij mensen zich bijvoorbeeld beter voordoen dan ze zijn.
Access and acceptance (= toegang en acceptatie)
Toegang krijgen en geaccepteerd worden door een bepaalde instelling waar men een onderzoek wil
uitvoeren gaat niet vanzelf. De onderzoekers moeten laten zien dat ze waardig zijn en zich als het ware
bewijzen tegenover de instelling. Het advies van Bell (1991) is dat men doormiddel van ‘Informed
consent’ ervoor moet zorgen dat de instelling op de hoogte is van de voordelen van het onderzoek. De
volgende punten zijn belangrijk bij toegang en acceptatie:
- Toegang vereist formele en informele toestemming en goedkeuring van relevante partijen
- Het bereiken van goede wil en samenwerking
- Toegang tot de onderzoekslocatie kan gevoelig liggen/zijn.
- Wees voorbereid voor de onderhandelingen over wat kan/ niet kan worden gedaan
- Zoek informed consent
- Geef alle deelnemers de kans om anoniem te blijven
- Zorg ervoor dat alle gegevens strikt vertrouwelijk zijn
- Zoek respondent validering
- Wees bereid om de deelnemers een exemplaar van het eindverslag te geven
- Voor het krijgen van toestemming voor publicatie heb je de deelnemers nodig
- Waar mogelijk moet het onderzoeksrapport ten goede konen aan de school en de deelnemers
Het gebied van ethiek
- Respecteer de waardigheid en de rechten van de deelnemers
- Wees je bewust van de gevoeligheid van het onderzoek
- Controle en eigendom van de gegevens.
- Publicatie rechten en plichten
Ethische spanning
Het voorkomen/minimaliseren van schade
- Gebruik computersimulaties
- Vind een situatie waarin de negatieve effecten al bestaan, zodat het onderzoek uiteindelijk niet
verantwoordelijk kan worden gesteld voor deze negatieve effecten
- Zorg voor slechts een zeer geringe potentiële schade voor slechts een korte tijd, zodat
eventuele effecten minimaal zijn.
- Ifnormed consent (dus details verstrekken van de potentiële negatieve effecten)
- Rechtvaardig het onderzoek met het argument dat de veroorzaakte beperkte schade veel
minder is dan de schade veroorzaakt in de huidige situatie (waarin het onderzoek
verbeteringen probeert aan te brengen)
- Gebruik monsters in plaats van volledige populaties, zodat minder mensen worden
blootgesteld aan de schade.
, - Handhaaf de privacy van de deelnemers door het gebruik van geaggregeerde of
geanonimiseerde gegevens.
Denk aan de deelnemers…
- De gegevens worden niet gegeven, niet gevangen
- Bedank de deelnemers
- Zorg ervoor dat de deelnemers na het onderzoek niet meer vernederd of onzeker zijn dan toen
voor ze meededen aan het onderzoek.
- Denk aan de effecten op de deelnemers bij het schrijven van het rapport en het publiceren
- Zorg ervoor dat de onderzoekers voldoende competentie hebben om het onderzoek uit te
voeren.
Ethische dilemma’s
- Het betrekken van mensen zonder hun medeweten of toestemming
- Het dwingen van mensen om deel te nemen
- Achterhouden van informatie over de ware aard van het onderzoek, of anderszins misleidend
- Overtreding van de rechten van zelfbeschikking (bijvoorbeeld in studies die tot individuele
verandering bevorderen)
- Blootstelling aan fysieke of mentale stress
- Invasie van e privacy
- Het niet eerlijk/respectloos behandelen van deelnemers
Ethische principes bij actie – onderzoekers (bijvoorbeeld leraren)
- Let op protocollen en toestemmingen. Zorg ervoor dat bijvoorbeeld ouders op de hoogte zijn
- Betrek de deelnemers
- Onderhandel met de betrokkenen
- Meld vooruitgang
- Te verkrijgen toestemmingen (hangt er vanaf of je je eigen professionele collega’s gaat
observeren, of documentatie gaat observeren)
- Onderhandelen beschrijvingen andermans werk
- Zorg voor accounts vanuit andere standpunten
- Het krijgen van toestemming voor het gebruik van citaten
- Zorg voor rapporten op verschillende niveaus (voor ouders, voor de krant, voor een
kindertijdschrift, enzovoort)
- Accepteer aansprakelijkheid ten behoud van vertrouwelijkheid
- Behoud het recht om je werk te rapporteren
Privacy = alle gegevens met betrekking tot psychische en mentale toestand van een persoon,
persoonlijke omstandigheden en sociale relaties.
- Een basisbehoefte van de mens
- Hoe groter de gevoeligheid van de informatie, des me meer veiligheidsmaatregelen moeten er
genomen worden om de privacy van de deelnemers te beschermen
- Privacy kan vrijwillig worden afgestaan door geïnformeerde toestemming (informed consent)
Privacy betekent meer dan vertrouwelijkheid. Privacy houdt ook in dat een persoon het recht heft niet
deel te nemen aan een onderzoek, geen vragen hoeft te beantwoorden, niet geïnterviewd hoeft te
worden, geen telefoontjes hoeft te beantwoorden, enzovoort. Het is ‘freedom from’ en ‘freedom for’.
Anonimiteit, niet-traceerbaarheid en vertrouwelijkheid
- Deelnemers, groepen, instellingen en locaties moeten niet-traceerbaar zijn, tenzij er een goede
reden is om dit niet te laten gebeuren
- Sommige individuen, groepen willen geïdentificeerd worden. Respecteer dit.
- Het mag niet mogelijk zijn om gegevens te reconstrueren of weer in elkaar te zetten met het
oog op mensen, groepen, instellingen, enzovoort
