Dit bestand bevat:
- De sheets van de colleges ( aantekeningen in het rood)
- Aantekeningen tijdens de werkgroep (soms herhaling ten opzichte van de colleges aangezien dingen dubbel werden behandeld)
- De werkgroepvragen inclusief antwoorden
- Een (korte) samenvatting van de jurisprudentie die tij...
College week 1 – Inleiding; WEU en Privaatrecht
Belang voor Nederlands privaatrecht?
Bronnen van Europees recht
Toepassing in Nederlands privaatrecht
Dit vak: hoe beïnvloeden bronnen van EU recht (zoals staatssteun) het nationale privaatrecht
Ziet vooral op bepalingen uit burgerlijk wetboek (onderneming in NL vestigen + bepalingen over contracten en
overeenkomsten binnen EU + onrechtmatige daad)
Vooral kijken naar mechanismes die zien op wisselwerking tussen NL en EU recht --> vooral op basis van
jurisprudentie (voorbeelden)
EPR – week 1
I. Afbakening & organisatie
II. Inleiding: EPR als meerlagig systeem
III. VWEU en privaatrecht (i)
I. Afbakening
Europees
EU
Raad van Europa, EVRM
Vergelijking lidstaten
Privaat
Vermogen, familie, rechtspersonen
Recht
Verdragen, verordeningen, richtlijnen
Nationaal recht, BW
EPR & European private law (blok 1) / European contract law (blok 2)
Engelstalige vakken (master European private law)
EPL = alg. Introductie, politieke en economische achtergrond
EPL = contractenrechtelijke leerstukken, rechtsvergelijking en doorwerking eu-recht
Mogelijke combinaties
EPR (verplicht), geen EPL of EPL
EPR (verplicht) & EPL (keuzevak)
EPL i.p.v. EPR (verplicht), geen EPR of EPL
EPL i.p.v. EPR (verplicht) & EPL (keuzevak)
Niet mogelijk: EPR in combinatie met EPL
Verplichte stof
Literatuur en jurisprudentie
Asser/hartkamp 3-i* (3e druk, 2015) boek is ook beschikbaar via Legal Intelligence en Kluwer Navigator --> mag
worden uitgeprint en meegenomen naar het tentamen
Reader EPR 2016/2017 readers online staat deze reader gratis (www.readersonline oid)
Aanvullend materiaal op blackboard per week in cursus materiaal staat rechtspraak uit onderwijs maar die zijn
niet verplicht (zoals Gend en Loos + Costa Enel) maar op tentamen worden deze arresten niet specifiek
gevraagd; alleen hoofregels zoals in onderwijs besproken
Verdragen (VEU, VWEU, evrm)
Burgerlijk wetboek
Werkgroepopdrachten
In reader EPR 2016/2017
Tentamen
Schriftelijk
Open vragen
Open boek
o Studiemateriaal meenemen naar tentamen
o D.w.z.: asser/hartkamp 3-i*; reader 2016/2017; wetteksten; aanvullend materiaal bb; eigen aantekeningen
o Als je alle stof bijhoudt dan heb je genoeg tijd; als je dit niet doet (en veel moet opzoeken) dan heb je tijd
tekort
o Gekozen voor deze vorm omdat het boek meer een naslagwerk is en zodoende wordt niet verwacht dat je
deze uit je hoofd leert. Belangrijk om goed op te kunnen zoeken in het boek
o Werkgroep wordt nog geoefend met tentamencasus
Oefententamens op blackboard
Overzicht per week
1 Inleiding; VWEU en privaatrecht (i)
2 VWEU en privaatrecht (ii)
3 Algemene beginselen van unierecht en het privaatrecht
4 Richtlijnen en verordeningen en het privaatrecht
5 Grondrechten en privaatrecht in de eu
6 De rol van de rechter in de ontwikkeling van het EPR
7 Verdere harmonisatie: digitale contracten
8 Tentamen
Inleiding: EPR als meerlagig systeem
(II) Bronnen
Geldend EPR
Soft law
(III) Doorwerking
Privaatrecht in de lidstaten: common law v. Civil law
Doorwerking eu-recht in nederlands (privaat)recht
EPR en internationaal privaatrecht
Beeld: multi-level governance
II. Bronnen van geldend EPR
In de EU wordt geen duidelijk onderscheid gemaakt tussen publiek- en privaatrecht; wat is nou precies de plaats
van privaatrecht in EU?
Wat vooraf ging
o Ontwikkeling Europese Unie; begon met kolen en staal + atoomenergie etc werd de EG en later EU
o Rol privaatrecht in de interne markt; Ziet bijvoorbeeld op volgende situaties:
o Met welke regels heeft u als ondernemer te maken als je buiten NL contracten sluit en handel drijft?
o Als consument geldt hetzelfde (vakantie in het buitenland); sluit je constant contracten. Welke regels zijn
van toepassing als je in het buitenland iets koopt?
o In NL kennen we de redelijkheid en billijkheid (wat verwachten we in contractuele situaties) of
onrechtmatige daad (wat verwachten we buitencontractelijk); maar in andere landen ligt dit heel anders
hoe verhouden de Europeesrechtelijke regels zich hiermee?
Verdragen: VEU en VWEU staan weinig privaatrechtelijke bepalingen in (staat alleen iets over oneerlijke
mededinging idzv kartelvorming in artikel 101 VWEU)
Handvest van de grondrechten was eerst alleen politiek document maar sinds 2009 ook daadwerkelijk werkend
en inroepbaar
Secundaire wetgeving omdat er weinig staat in de verdragen zijn we vooral aangewezen op secundaire
wetgeving voor het privaatrecht
o Artikel 288 VWEU
2
, o Verordeningen
o Richtlijnen, implementatie in nationaal recht
Er bestaat geen Europees BW; daarom wordt soms ook wel gezegd dat het een niet bestaand rechtsgebied is.
EU past sectorgerichte aanpak toe; daarom geen overkoepelend algemeen BW maar puur op specifieke
sectoren richtlijnen (of andere regels) gemaakt
Implementatie van Richtlijnen worden vaak in boek 7 BW geïntegreerd; ook in boek 6 (en dus niet in aparte
wetten); nadeel hiervan is dat het niet duidelijk is dat het om EU recht gaat & dat er frictie kan ontstaan binnen het
BW aangezien EU recht niet altijd aansluit
Verordeningen daarentegen werken rechtstreeks door in het Nationale Recht dus niet naar nationaal recht
kijken want deze hoeft niet te worden omgezet (zijn er alleen niet heel veel op het gebied van privaatrecht)
Bronnen van geldend EPR
Jurisprudentie HvJ EU
Hebben belangrijke rol in het EU recht; uitleg van het recht door het HvJ EU
Maar toepassing unierecht is primair een taak van de lidstaten zelf (rechters + wetgevers)
Prejudiciële vragen Nationale Rechters dienen vragen te stellen indien de werking van het Unierecht niet
duidelijk is
Er zijn ook situaties dat een rechter niet moet vragen
Uitleg verdragen, uitleg en toetsing secundair recht
Beginselen van unierecht
Vergelijking nationaal recht lidstaten
o ‘Gemeenschappelijke constitutionele tradities’, grondrechten
o Doorwerking Europees recht in nationaal privaatrecht
HvJ Aziz: Hypotheek in Spanje; man raakt baan kwijt en voldoet 2 termijnen niet; bank gaat over tot uitwinning
hypotheek; kan bank eenzijdig doen en daarnaast is de bank enige bieder op veiling; procedure omtrent houdbaarheid
van de algemene voorwaarden; in Spanje dan niet gelijktijdig oordelen over veiling van het huis (maar alleen maar over
houdbaarheid algemene voorwaarden); Rechter stelt prejudiciele vraag of het in overeenstemming is met het doel van
de richtlijn omtrent algemene voorwaarden.
HvJ EU: bovenstaande is niet in overeenstemming met dit doel + gaat diep in op:
Toetsing aan de inhoud algemene voorwaarden heel nauwkeurig omschreven; rechters in alle landen moeten zich aan
deze voorwaarden houden;
Ook lijkt het erop dat consumentenbescherming een constitutioneel recht wordt gemaakt (niet met zoveel woorden);
De Aziz-zaak bevestigd bovenstaande
Deze zaak wordt nog uitgebreid behandeld in het onderwijs
Bronnen: soft law
Soft law: recht dat niet door een wetgever is aangenomen (geen recht idzv BW of richtlijn/verordening) maar
regels die vaak in onderzoeksprojecten (door bepaalde commissies) en van toepassing kunnen worden verklaard
in hun rechtsverhouding.
Is dus geen bindend recht maar kan van toepassing worden verklaard op de verhouding.
Principles projecten
Principles of European contract law (lando-commissie); set regels van contractenrecht (opgesteld door
commissie) – ziet op geschillen tussen partijen en hoe deze moeten worden beslecht
Unidroit principles – heeft zich ook beziggehouden met het opstellen van regels/beginselen voor private partijen =
ook set regels / beginselen die partijen van toepassing kunnen verklaren op hun situatie
Draft Common Frame of Reference – gesteund door de EU commissie (MAAR NOG GEEN GELDEND RECHT);
groep Europese rechtsgeleerde hebben ‘compromis’ gemaakt van het recht van alle EU lidstaten. = Basis voor
mogelijke verdere harmonisatie
Privaatrecht in de lidstaten
Hoe zijn de rechtstelsels ingedeeld binnen de EU, onderscheid tussen:
1. Civil law
Europees continent, incl. Nederland
Privaatrecht: BW + specifieke wetgeving
Dogmatischer
Rechtstelsels die uitgaan van systematische benadering; wordt gedacht uit algemene beginselen die steeds
verder worden toegespitst tot er concrete regels zijn.
Werken (bijna) allemaal met een BW met concrete regels; rechter moet binnen dit systeem een oplossing danwel
3
, uitkomst vinden
2. Common law
In Europa: Engeland & Wales, Ierland (& Malta)
Privaatrecht: rechtspraak + specifieke wetgeving (‘statutes’)
Pragmatischer, marktwerking
Rechtstelsel die vooral gebaseerd is op rechtspraak; slechts klein gedeelte regels is terug te vinden in wetgeving
(UK = statutes); nieuwe regels worden gemaakt en gevonden door rechters
Rechter werkt met systeem van regels die is uitgewerkt in Jurisprudentie; en ze kunnen ook regels toevoegen;
rechters hebben niet hele grote discretionele bevoegdheid; alleen maar onder hele strenge voorwaarden afwijken
van precedenten (motivatie waarom afwijking)
III. Doorwerking EU-recht in nationaal recht
Rechtstreekse werking
HvJEU van Gend & Loos
Voorwaarden: bepaling onvoorwaardelijk en voldoende nauwkeurig
Ging om regels over tarieven invoer buitenland; daar werd een bepaald belastingtarief op geheven en VG&L
betoogde dat dit tarief te hoog was (was eerst ander, lager, tarief maar deze was gewijzigd) en dit was niet in
overeenstemming met EU recht.
Vraag: Kan een private partij überhaupt een beroep doen op EU recht? Dit was helemaal niet voor de hand
liggend in die tijd; lidstaten konden elkaar wel aanspreken
HvJEU: bevestigd dit, ook private partijen kunnen er een beroep op doen; mits de bepaling:
Onvoorwaardelijk een bepaald recht geeft
En voldoende nauwkeurig omschreven om welk recht het gaat
Voorrang
HvJEU costa / enel
Dualistisch stelstel (IT) v. (gematigd) monistisch stelsel (NL)
Dualistisch: internationale verdragen werken niet direct door maar moeten eerst worden bevestigd / gecodificeerd
door de nationale wetgever.
Vraag in costa enel: kan Italiaanse burger een beroep doen op EU recht terwijl Italiaanse hoge hof zegt dat
Italiaans recht voorgaat?
Italiaanse burger was tegen nationalisering van energiebedrijf; hij betaalde hiermee verband houdend zijn
energierekening niet; Rechter stelde de vraag of meneer Costa een beroep kon doen op EU recht (met het oog op
bedrijven in de markt);
HvJ: stelde nadrukkelijk vast dat in een nationale procedure het EU recht voorrang heeft op nationaal recht, zelfs
in een dualistisch stelsel.
Zie ook artikel 93 en 94 Grondwet voor Nederland
Doorwerking EU-recht in nationaal privaatrecht
Horizontale v verticale werking
Verticale werking = werking tussen overheid en burger / consument; aansprakelijk stellen van de overheid wegens
het niet correct implementeren van een richtlijn
Horizontale werking = werking tussen private partijen; werking unierecht in verhouding burger – burger of
consument – bedrijf
Directe v indirecte horizontale werking
Directe horizontale werking
o Rechtstreekse invloed Europees recht op geldigheid, inhoud of uitleg van rechtsverhoudingen tussen
particulieren
o Europees recht is breed begrip (ook EVRM etc)
o bv staatssteun
Indirecte horizontale werking
o Invloed meer diffuus, vb. Uitleg nationaal recht, positieve verplichtingen, rechtmatigheidstoetsing in geding
tussen particulieren
o Ook vaststellen gevolgen van schending unierecht
o Apple casus: vastgesteld dat er sprake is van staatssteun aan Apple; gevolgen hiervan in horizontale
verhouding (beroep andere bedrijven); dat is aan nationaal recht
o Bij deze vorm komt er altijd een bepaling van nationaal recht aan te pas om tot een oplossing te komen
o Uitleg nationaal recht: bijvoorbeeld wanneer sprake van strijd met redelijkheid & billijkheid of
o Positieve verplichtingen: bepalingen uit handvest grondrechten bevatten ook positieve verplichting (naast
4
, negatieve verplichtingen)
o Rechtmatigheidstoetsing: kan nationale bepaling de toets van EU recht doorstaan?
EPR & IPR
Internationaal privaatrecht: toepasselijk recht
Rome I en II verordeningen
Rechtskeuze
Specifieke bepalingen voor o.a. Consumentenovereenkomsten
EPR: harmonisatie van privaatrecht in europa
Cf. Doelstelling lando-commissie
Beeld: multi-level governance
Bronnen EPR op verschillende niveaus
Nationaal (common law v. Civil law, ipr)
Europees (eu-recht, evrm)
Mondiaal (vb. Weens koopverdrag)
Gelaagd systeem; bronnen die van toepassing kunnen zijn in een geschil kunnen van verschillende niveaus
komen complexe aangelegenheid om voor geschil de uitkomst te bepalen
Spanning: instrumentalisme v. Rechtvaardigheid
EU-recht gericht op ontwikkeling interne markt minder gericht op verwachtingen; komt met name voort uit
gedachte van economische samenwerking; er wordt niet heel veel gekeken naar wat we rechtvaardig vinden maar
alleen maar wegnemen drempels
Nationaal privaatrecht gebaseerd op idee van rechtvaardigheid wat verwachten we van partijen (en wanneer is
iets onrechtmatig)
Tussen bovenstaande zit een spanning; EU regels moeten namelijk worden geïmplementeerd
IV. VWEU en privaatrecht (i)
Toetsing van privaatrechtelijke wetgeving
Directe horizontale werking verdrag (week 2)
Indirecte horizontale werking verdrag (week 2)
Uitleg (week 2)
Toetsing van wetgeving (dus niet privaatrechtelijk maar algemeen)
Toetsing aan discriminatieverboden en vrijverkeerbepalingen
Onder meer artt. 34 en 35 VWEU
Hvjeu dassonville begrip maatregel van gelije werking (34 VWEU) = ‘iedere handelsregeling van de lidstaten
die de intracommunautaire handel al dan niet rechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel kan belemmeren. Dezelfde
definitie heeft betrekking op zowel handselsregeling van de (de)centrale overheden.
Rule of reason
Hvjeu cassis de dijon verbod op beperkingen van vrij everkeer is in de loop der jaren verruimd en het betreft
ook maatregelen zonder onderscheid (zie ook Gysbrechts). Volgens dit arrest zijn amatregelen die geen
onderscheid maken tussen nationale en ingevoerde goederen verboden.
Hvjeu keck er moet onderscheid worden gemaakt tussen producteisen die WEL onder het verbod van 34
VWEU vallen en verkoopmodaliteiten die buiten dit verbod vallen en daarom niet gerechtvaardigd hoeven te
worden (bijvoorbeeld winkelwet)
Rule of Reason
Gecreëerd door HvJ, eerst in HvJ Cassis de Dijon
Rule of reason, werd nodig geacht doordat de werkingssfeer van verbodsbepalingen werd uitgebreid naar
zonderonderscheidbepaling
Om hiermee rekening te houden de rule of reason: algemene belangen van niet-economische aard zoals bv
consumenten/milieubescherming
Rule of reason mag alleen bij:
o Zonderonderscheidmaatregelen
o Beantwoorden aan dwingende redenen van algemeen belang
o Doeltreffend + noodzakelijk
Inroeping rechtvaardigingsgronden door particulieren HvJ Bosman
Discriminatieverboden [18] + [157 VWEU] gerechtvaardigd ogv objectieve overwegingen die losstaan vh
verdachte criterium + evenredig aan nagestreefde doel
5
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Arnhemski. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
