Child Neuropsychology: Theory and assessment 2016/2017
of neurodevelopmental disorders
Nikki de Weerd
Boek: Keith Owen Yeates, M. Douglas Ris, H. Gerry Taylor & Bruce F. Pennington. Pediatric
Neuropsychology, second edition (2010). The Guilford Press. ISBN: 978-1-60623-465-5.
Hoofdstuk 4: Pediatric Brain Tumors
Pagina’s 92 t/m 94
Kanker komt minder voor bij kinderen dan volwassenen, waarvan hersentumoren het
moeilijkst te behandelen zijn. De neuropsychologische impact is het grootste in een later
stadium. Tumoren kunnen in drie categorieën worden opgedeeld, erbij staat hoe toxisch
behandelingen zijn voor welk gebied: (tabellen pag. 93)
1. Intfatentorial tumors (posterior fossa/fourth ventricle)
Hoog toxisch: medulloblastoma (MP)/PNET
Laag toxisch: Cerebral low-grade (LGA) en astrocytoma
2. Midline tumors (third ventricle/diencephalic)
Middel toxisch: optisch pad glioma/chiasmatic-hypothalamic glioma en
craniopharyngioma
3. Supratentorial tumors (lateral ventricle/hemispheric)
Hoog toxisch: low-grade glioma (ook LGA en oligodendroglioma)
De toxiciteit kan natuurlijk wel verschillen per soort behandeling.
Deze drie vormen en hun toxiciteit bevatten ongeveer tweederde van de bevolking met
pediatrische hersentumoren en zorgen voor het grootste deel van neurogedragsmatige
ziektecijfers.
Hoofdstuk 10: Fetal Alcohol Spectrum Disorders
Het Fetal Alcohol Syndrome (FAS) is sinds 1973 officieel bekend. Om de diagnose FAS te
stellen moet er aan drie criteria voldaan woren:
1. Groeiproblemen pre- of postnataal
groei van ≤10th centile.
2. Specifiek patroon van gezichtsvervorming
‘Palpebral’ (ooglid) scheurtjes van ≤10th centile, gladde ‘philtrum’ (kuiltje tussen lip
en neus), en een dunne ‘vermillion border’ (grens lip en huid).
3. Dysfunctie van het centrale zenuwstelsel (CNS)
Dit kan variëren van zware retardatie tot subtiele dysfunctie, welke structureel,
neurologisch en functioneel kunnen zijn.
Sommige kinderen die tijdens de geboorte aan veel alcohol zijn blootgesteld hebben niet de
uiterlijke kenmerken, maar wel vergelijkbare neurogedragsmatige afwijkingen. Hierom wordt
ook wel de alomvattende term Fetal Alcohol Spectrum Disorders (FASD) gebruikt.
Epidemiologie
Zo’n 10% van de zwangere vrouwen in de US heeft alcohol gedronken, waarvan 52,6% zelfs
risicovol veel (5 of meer per week), ondanks de bekendheid van FAS.
Geschat wordt dat 0,5 – 2,0 van de 1000 geboren wordt met FAS in US, 1000 – 6000 per jaar.
Dit kan nog meer zijn ivm onduidelijkere FASD diagnoses.
Neurologische consequenties
Eén kenmerk is van FAS een hoofdomtrek van ≤10th centile. Sommige gebieden zijn
gevoeliger voor teratogene stoffen en vertonen meer reductie en abnormaliteiten (Corpus
callosum, basal ganglia, hippocampus en cerebellum).
,Child Neuropsychology: Theory and assessment 2016/2017
of neurodevelopmental disorders
Nikki de Weerd
Tabel 10.1, pag 268 bevat samenvatting van alle hersenveranderingen.
Corticale gebieden
De pariëtale kwab (links meer dan rechts) lijkt meer afgenomen dan de andere drie gebieden,
die gelijkmatig met het totale breinvolume zijn afgenomen. Er was in de pariëtale kwab ook
meer afwijking gevonden in de witte dan grijze stof. Verdikte cortex is in sommige gebieden
ook gevonden, wat minder volwassen en minder gemyeliniseerde grijze stof betekend.
Corpus callosum
Er is gedeeltelijke of volledige absentie (‘agenesis’) gevonden bij FAS, bij lichtere
blootstelling lijkt het minder. Posterior gebieden (isthmus en splenium) zijn meer verplaatst
dan in controle groepen en ook afgenomen in grootte. De afwijkingen van de corpus callosum
is waarschijnlijk al op micro structureel level.
Een dunne corpus callosum is geassocieerd met motorische disfuncties. De mate van schade
aan de corpus callosum kan een voorspeller zijn van het functioneren van verschillende
neurogedragsmatige gebieden.
Subcorticale gebieden
De basale ganlia is vermindert in volume, waarvan de caudate nucleus het meeste is
gereduceerd. Hierdoor zijn cognitieve functies aangetast bij FAS.
Hippocampus
De hippocampus lijkt volgens sommige studies ook afgenomen gezien het totale
hersenvolume. Andere studies vonden dit echter weer niet.
Amygdala
Reductie in de amygdala lijkt gelijk te zijn aan die van het totale hersenvolume, maar er is
meer onderzoek nodig.
Cerebellum
De cerebellum lijkt met zo’n 15% te zijn afgenomen bij FAS, en bij niet-misvormde FASD
lijkt dit iets minder te zijn. Het lijkt ook meer afgenomen dan de cerebrum. De anteriore
gebieden van de vermis zijn meer aangetast dan de posteriore, wat gerelateerd is aan defecten
in verbaal leren en geheugen.
Beeld studies
Studies hebben een verminderde cerebrale bloedstroom waargenomen in de linker pariëtale-
occipitale gebieden, wat gerelateerd is aan spraak en reken moeilijkheden bij kinderen die aan
alcohol zijn blootgesteld. Er is ook een afnamen van serotonine en toename van dopamine
waargenomen.
Verschillende studies hebben afwijkingen in het metabolisme gevonden in de frontale en
pariëtale cortex, frontale witte stof, corpus callosum, thalamus, cerebellar dentate nucleus en
in de caudate nucleus.
Gedragsbeperkingen kunnen mogelijk komen door abnormaliteiten in de cortex, waarbij de
hersengrootte niet is meegerekend.
Neuropsychologische consequenties
Tabel 10.2, pag 274 bevat samenvatting van alle neuropsychologische veranderingen.
, Child Neuropsychology: Theory and assessment 2016/2017
of neurodevelopmental disorders
Nikki de Weerd
Intelligentie
IQ varieert tussen 20 tot 120 met gemiddelde van 65 – 72. FAS heeft een lager IQ dan
kinderen die niet zijn blootgesteld. Sommige studies zeggen dat kinderen met FAS minder
beperkingen hebben in non-verbale intelligentie dan verbale intelligentie.
Aandacht en hyperactiviteit
Aandacht stoornissen zijn een duidelijk kenmerk van alcohol blootstelling, misschien zelfs
meer dan IQ of gezichtsmisvorming. Veel kinderen worden ook gediagnosticeerd met ADHD.
Visuele aandacht lijkt zeer aangetast, terwijl auditieve aandacht per taak verschilt.
Kinderen met FAS kunnen onderscheiden worden van kinderen met alleen ADHD door:
- Waakzaamheid (vigilance)
- Visueel-ruimtelijke processen
- EF
- Aanpassingsgedrag
Verbaal leren en geheugen
Bij een recall woorden test kunnen kinderen met FAS minder woorden opnoemen en leren ze
ook minder van herhaling dan de controlegroep.
Vasthouden van verbaal geleerd materiaal is hetzelfde in de groepen wanneer er impliciete
geheugenstrategieën gebruikt worden.
Nonverbaal leren en geheugen.
Er is veel inconsistentie op dit gebied. Zo stellen sommige studies dat er een verslechterde
ruimtelijke recall is bij FAS maar dat de object recall intact is gebleven. Andere studies
stellen weer dat ruimtelijke recall gespaard is.
Spraak en taal
Defecten in spraakproductie kan erg variëren, dit hangt waarschijnlijk af van craniofacial en
dentofacial abnormaliteiten. Een studie vond dat jongere kinderen die blootgesteld zijn aan
alcohol globale defecten in taal hadden, terwijl het bij oudere kinderen syntactische defecten
waren. Kinderen met FAS hebben waarschijnlijk meer moeite met expressieve en receptieve
taal, maar dit staat redelijk gelijk aan het IQ.
Executief functioneren
Planning is bij kinderen met FAS aangetast. Zelfregulatie is echter niet aangetast. Bij het
gebruik van feedback scoorden de kinderen met FAS slechter op de winconsin card sorting
test, maar even goed op een go/no-go test.
Kinderen met FAS scoren lager op:
- Cognitieve flexibiliteit
- Reactie inhibitie
- Planning
- Concept formatie
Bij verbale spreekvaardigheid (fluency) is er een aantasting gevonden voor letter
spreekvaardigheid (fluency), maar veel minder voor categorische spreekvaardigheid
(fluency).
