Week 2
1. De student kan uitleggen wat de normatieve functie van het recht is.
Het recht heeft vier functies. Eén daarvan is de normatieve functie. Normen zijn
gedragsregels die betreffen goed samenleven. De normatieve functie van het recht is om
gedragsregels die in ethisch opzicht zo belangrijk worden gevonden, strafbaar te maken als je
deze gedragsregels overschrijdt. Zij worden ook wel rechtsnormen genoemd.
2. De student kan beschrijven wat de relatie tussen recht en ethiek (moraal) is.
Recht wordt beïnvloed door de moraal en wat er in de samenleving gebeurt. Moraal wordt
ook beïnvloedt door normen die vanuit het recht worden opgelegd. Rechten zijn normen die
stellen dat een ander iets moet doen of laten, en beschermen vrijheden van mensen, wat wordt
gezien als een belangrijke waarde. Vanuit het recht worden normen opgelegd om iets te
veranderen in de samenleving.
3. De student kan voorbeelden geven van wederzijdse beïnvloeding van recht en
moraal in de samenleving.
Appen op de fiets.
4. De student kan beschrijven wat de verhouding tussen moraal, cultuur, waarden
en normen is.
Moraal is het geheel aan gedeelde morele oordelen van een groep die ontstaat in een gesprek.
Cultuur is collectieve mentale programmering. Cultuur is aangeleerd door opvoeding,
waarneming en de omgang met anderen. Samenleving kent meerdere culturen, maar vaak ook
wel een gedeelde moraal, bijvoorbeeld wet en omgangsvormen.
Waarden en normen verschillen van elkaar. Waarden zijn abstracte idealen of doelen die men
door middel van bepaald gedrag nastreeft. Normen daarentegen zijn concrete regels die als
praktische richtlijn voor het handelen functioneren.
Waarden en normen staan echter altijd wel in verhouding met elkaar, bijvoorbeeld:
Een norm is dat als de trein aankomt, je netjes wacht tot de mensen zijn uitgestapt voordat je
zelf instapt. De waarde die hier bij past is geduld
5. De student kan uitleggen hoe culturele programmering tot stand komt.
Cultuur is aangeleerd. Heel veel van de programmering (het aanleren) gebeurt via je
opvoeding. Sommige dingen leren we door socialisatie. We worden daarbij ook via allerlei
normen en waarden cultureel geprogrammeerd. En het laatste deel van de programmering
gebeurt via de waarneming: door om ons heen te kijken.
6. De student kan uitleggen wat de begrippen waarden, normen en deugden
betekenen en voorbeelden geven.
Normen schrijven specifiek gedrag voor, zoals ‘je mag niet liegen.’ of ‘je mag een ander geen
pijn doen.’ Normen kunnen geformuleerd worden in wetten (normatieve functie van het
recht), maar dat hoeft niet. Het verschil tussen wetten en morele normen is dat wetten
expliciet geformuleerd zijn. Normen worden zelden uitgesproken.
Waarden zijn idealen en motieven die in een samenleving of groep als nastrevenswaardig
wordt beschouwd. Voorbeelden zijn vrijheid, gelijkheid, respect, geduld, vriendelijkheid etc.
Deugden beschrijven wat voor mens je moet zijn, welke karaktereigenschappen worden
gewaardeerd. Voorbeelden zijn moedig, eerlijkheid, loyaliteit, etc.
7. De student kan eigen waarden en normen benoemen.
, 8. De student kan beschrijven wat (intuïtieve) morele oordelen zijn.
Een moreel oordeel is een waardering van menselijk gedrag aan de hand van morele
uitgangspunten, en heeft de volgende kenmerken:
- het gaat over het gedrag van mensen
- het overstijgt het individuele (het is vaak een groep of hele samenleving die iets
vindt van bepaald gedrag)
- het is normatief (schrijft voor hoe het moet)
- het is gericht op het goede
- het roept een specifiek soort emotie op (dat noem je morele verontwaardiging)
Week 3
9. De student kan het begrip vrijheid als morele waarde beschrijven.
Vrijheid is de mogelijkheid over je eigen leven te beschikken. Dit is een ideaal die wij in onze
samenleving als nastrevenswaardig beschouwen.
10. De student kent het verschil tussen vrijheid van en vrijheid tot.
Vrijheid van is het afwezig zijn van belemmeringen en verplichtingen. Dit zijn ook wel de
klassieke grondrechten / vrijheidsrechten / waarborgnormen. Voorbeelden hiervan zijn:
vrijheid van godsdienst, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging, etc.
Vrijheid tot is de mogelijkheid om middelen voor het realiseren van de vrijheid op te eisen.
Dit zijn ook wel de sociale grondrechten / instructienormen. Voorbeelden hiervan zijn:
vrijheid tot gezondheidszorg, vrijheid tot sociale zekerheid en vrijheid tot huisvesting.
11. De student kan het schadebeginsel uitleggen.
Vrijheid is niet grenzeloos. De vrijheid eindigt daar waar de vrijheid van een ander begint.
Het schadebeginsel is de opvatting dat iemands vrijheid beperkt mag worden voor zover dat
nodig is om te verhinderen dat hij anderen schaadt. Voorbeelden hiervan zijn
maximumsnelheidsregels voor auto’s en regels inzake het gebruik van alcohol.
12. De student weet de verschillende vormen van vrijheid in de grondwet te
benoemen.
Art. 1 t/m 18 jo 23 lid 2 Gw zijn klassieke grondrechten, oftewel ‘vrijheid van’.
Art. 19 t/m 23 lid 1 Gw zijn sociale grondrechten, oftewel ‘vrijheid tot’.
13. De student kan het verschil beschrijven tussen morele en wettelijke rechten.
De algemene rechten zijn onder te verdelen naar morele en wettelijke rechten. Morele
rechten zijn rechten die gebaseerd zijn op een verzameling morele uitgangspunten. Wettelijke
rechten zijn rechten die niet zijn opgenomen in de wet, maar zo algemeen worden
geaccepteerd, dat ze in de loop der tijd zijn vastgelegd in een systeem van wetten. P. 71 voor
meer duidelijkheid.
14. De student kan het verschil tussen klassieke en sociale grondrechten aangeven.
Klassieke grondrechten beschermen burgers van de overheid, terwijl bij sociale grondrechten
overheidsoptreden juist wordt verlangd.
15. De student heeft inzicht in de verhouding tussen de thema’s recht en moraal;
vrijheid en welzijn; individu en groep.
Vanuit het recht worden normen opgelegd om iets te veranderen in de samenleving.
Vrijheid als de afwezigheid van dwang heeft op zichzelf maar een beperkte waarde wanneer
men niet over voldoende bestaansmiddelen beschikt om zelfstandig een leven te leiden. En
zonder vrijheid geen geluk of welzijn.
