Nieuwste Tijd I – week 1 (02-02-2022)
Kunst, filosofie, wereldbeeld Negentiende eeuw
McKay: ‘The Romantic Movement’
Handboek: Romantiek is onderdeel van hoofdstuk over ‘Ideologies & Upheavels’.
Staat veel over kunst en weinig over relaties tussen de politieke ontwikkelingen
en de onderstroom van de Romantiek. Ook weinig informatie over de verbanden
tussen Verlichting en de Romantiek.
‘Aanleidingen’ Romantiek
Vanaf 1750, en vooral in 19de eeuw kwam de Romantiek. Dit was een reactie op
de veranderingen in de leefwereld:
- Rationalisme en Verlichting en ontwikkeling wetenschappen.
- Fragmentering als gevolg van industrialisering
- Politieke omwentelingen (Franse Revolutie)
De samenleving krijgt een andere structuur. Alles wordt onderhevig aan
veranderingen.
De burgerij kwam op, een nieuwe laag in de samenleving. Niet iedereen voelde
zich daar fijn bij en zij kwamen in opstand.
Romantiek
Het verzetten tegen de veranderingen is niet nieuws. Er waren door de eeuwen
heen altijd al mensen die romantische ideeën hadden, dat is niks nieuws. Het is
echter daadwerkelijk erg kenbaar voor deze periode. Het is een tijdgebonden
fenomeen als het gaat om de pure vorm *1750-1890/1918) en op zichzelf staand.
Het verzetten tegen een tijd is niet gebonden aan een bepaalde periode waar ze
naar verlangen.
Basisthema’s Romantiek
Zij delen een aantal thema’s:
- Ervaring dat er een breuk is tussen heden-verleden > zij zoeken houvast in
traditie, verleden en authenticiteit. Zij verlangen naar het leven in het
verleden.
- Emotie: subjectieve ervaring en verbeelding; individualiteit en (gekwelde)
ziel > geniale individu
- Belang van het mysterie, het geheimzinnige, de fantasie, de wereld ver
weg > escapisme
- Houvast in natuur en religie > ‘natuurlijke’ geborgenheid
- Heelwording van de wereld, de natuur en God. Dit staat haaks op de
gefragmenteerde samenleving door Verlichting en industrie.
Verlichting & Romantiek
Je ziet in de basisthema’s al erg veel tegenstrijdigheden tussen Romantiek en de
verlichting.
, - Irrationele voorstellingen versus ratio
- Radicalisme versus gematigdheid
- Idealisering verleden versus moderne heden
Ze vertegenwoordigen twee verschillende wereldbeelden.
Pre-romantiek
De romantiek begint eigenlijk al in de 18de eeuw. Er waren al mensen die zich
duidelijk al aan het afzetten waren tegen die periode.
Ca. 1750-1820
- Sturm und Drang (ca. 1765-1785) > Duitse literatuur onder andere Johann
Wolfgang von Goethe en Friederich Schiller.
o Maar ook Jean-Jacques Rousseau en Ludwig van Beethoven
Rousseau: idealisering van de ‘natuurmens’
‘Discrours sur l’origine et les fondements de l’inégalité parmi des bommes’
(1755)
- Reisverslagen, verhalen van avonturiers, ontmoetingen met ‘nobele
wilden’
Rousseau concludeert dat de mens door verschillende stadia heengaat. Hij
meende ook dat de moderne westerse mens in een verder gevormd is dan de
mens in Afrika en Amerika. Hij categoriseert. De ontwikkeling is alleen niet per se
goed volgens hem. De natuurmensen hebben het beter met elkaar (Afrika en
Amerika). De moderne ontwikkelingen waren niet altijd goed volgens zijn idee.
Hij komt met een utopisch ideaal: terug naar het authentieke, natuurlijke leven >
‘Émile ou de l’eduction’ (1762). De mens moet terug naar het oude stadium. Hij
kwam wel heel duidelijk met andere ideeën voor jongens en meiden. Jongens
moeten volgens hem de wereld spelenderwijs leren kennen buiten.
Rousseau noemt zichzelf een eenling. Hij mijmert op een romantische manier
door de natuur.
De muziek die in deze periode tot uiting komt, wordt tot het sublieme
gecategoriseerd. Edmund Burke kwam met deze term. Hij zoekt verschil tussen
schoonheid en het sublieme. Het sublieme is een krachtige ervaring, die ons
mensheid verandert en ons raakt in onze ziel, in tegendeel tot wat schoonheid
met ons doen. Het overrompelt.
Rousseau wordt gekenmerkt als verlichtingsdenker, maar hij heeft ook duidelijk
een romantisch idee over het mens- en wereldbeeld.
Men gaat ervoor zorgen dat niet alleen de kleine bovenlaag van de bevolking de
natuur ingaat, maar de hele bevolking. Zo wilden ze dat iedereen dat
overweldigende mee kon maken.
Hoog-Romantiek
19de eeuw.
,In de kunst komt ook enorm dat overweldigende terug. Mensen worden klein
afgebeeld ten opzichte van de natuur, of de natuur wordt juist erg extreem
afgebeeld.
In gedichten komen ook enorm overweldigende ideeën voor.
De fantasie is een belangrijke factor voor de romantische kunsten. Het idee is dat
je in het normale leven ook droomt, zowel wanneer je slaapt als overdag en dan
is er sprake van je eigen fantasie.
Wat sommige muziek romantisch maakt, is dat hij de fantasie van dromen in zijn
muziek integreert.
Romantici verdwijnen ook naar de wereld ver weg, niet alleen de natuur om hen
heen.
Van het idee van de ‘natuurlijke’, Nobele Wilde naar Oriëntalisme: Romantiek en
imperialisme
Uitbreiding en intensivering van effectief militair, administratief gezag en
economische exploitatie.
Culturele dimensie? > ontwikkelen en uitdragen van ideeën waarmee praktijken
werden uitgelegd, gelegitimeerd en vanzelfsprekend gemaakt.
Via kunst werd soms geprobeerd te rechtvaardigen dat de Europeanen bepaalde
dingen deden > overheersen van anderen bijvoorbeeld > een bepaald systeem
of ontwikkelingen worden dus onderbouwd.
Beschavingsoffensief
Imperial knowledge
Napoleon wilde Egypte innemen. Hij liet het gebied in kaart brengen, omdat het
makkelijker is iets in te nemen wanneer je weet hoe het eruitziet.
Kennis en macht
Wat is culturele dimensie?
Ontwikkelen en uitdragen van ideeën op basis waarvan praktijken werden
uitgelegd, gelegitimeerd en vanzelfsprekend gemaakt.
Beelden en zelfbeelden bieden oriëntatie in omgang, in ruimtelijke inrichting en
in het bestuur.
Kennisproductie via wetenschap, kunsten, ruimtelijke ordening en de daarbij
behorende instituties.
Kennis en macht
Mogelijk door machtssituatie
Toegepaste kennis in koloniale setting
Ondersteunend en uitleggend
M.a.w. strategische kennis
o Niet alleen ‘’nice to know’’, maar ‘’need to know’’
, Oriëntalistiek
Wetenschap/de studie van de Oriënt > het Midden-Oosten.
Christiaan Snouck Hurgronje (1857-1936) schreef een boek over Mekka: Het
Mekkaansche Feest (1880). Hij verhuisde naar Mekka en bekeerde zich ook tot de
islam. Hij werd de adviseur van Nederland bij de Atjeh-oorlog. Hij liet zich
inzetten als informateur voor imperialisme.
Etnografie als ‘intellectuele technologie’
- Als kolonialisme in vermomming > zij publiceren studies die worden
ingezet om macht uit te oefenen. Ze worden vaak ingehuurd door
overheden.
- In dienst van kolonialisme
- Kon alleen dankzij koloniale ‘pacificatie’ plaatsvinden
- Is deel van wetenschap gericht op classificatie, ordening, in kaar brengen
Representaties van koloniale relatie
Kernpunten
1. Met nadruk op ontwikkeling (m.b.v Europa)
2. Met nadruk op stilstand > gebrek aan ontwikkeling (bv. Ras, cultuur,
samenleving) > van de niet Europeaan
3. Met nadruk op anders-zijn (andere biologische gesteldheid / cultuur)
Literatuur, beeldende kunst, film, fotografie
Wat is culturele dimensie?
Ontwikkelen en uitdragen van ideeën waarmee praktijken werden uitgelegd,
gelegitimeerd en vanzelfsprekend gemaakt = samenhangend complex van
uitspraken = discours
‘’Discourse is a system of statements withing which the world can be
known’’
Discours: Oriëntalisme
Oriëntalisme, bedacht door Edward Said, is discours waarmee mensen uit het
westen naar het Oriënt kijken, het Midden-Oosten:
‘’Door de Oriënt consequent af te schilderen als irrationeel, fatalistisch, zinnelijk
en gewelddadig, schept deze Westerse verbeelding de morele rechtvaardiging
voor de Westerse onderwerping ervan.’’
Het lijdt tot allemaal verbeeldingen over het (Midden-)Oosten.
Discours over Afrika
Valentin-Yves Mudimbe schreef een studie: The Inevntion of Africa (1988)
Allemaal vooroordelen en representaties die de onderdrukking van Afrika
legitimeren, met 2 interpretaties:
