Handelingsgericht werken: een handreiking
voor het schoolteam
,Hoofdstuk 1: uitgangspunten
Handelingsgericht werken
Handelingsgericht werken beoogt de kwaliteit van het onderwijs en de begeleiding voor alle
leerlingen te verbeteren. Hierbij gelden zeven uitgangspunten, die met elkaar samen hangen:
1) De onderwijsbehoeften van leerlingen staan centraal
2) Het gaat om afstemming en wisselwerking
3) De leerkracht doet er toe
4) Positieve aspecten zijn van groot belang
5) We werken constructief samen
6) Ons handelen is doelgericht
7) De werkwijze is systematisch, in stappen en transparant
1) De onderwijsbehoeften van leerlingen staan centraal
- Wat heeft een leerling nodig om een bepaald doel te behalen?
Onderwijsbehoeften geven aan wat een leerling nodig heeft om onderwijsdoelen te bereiken.
Essentieel in het omgaan met verschillen is hoe we naar kinderen kijken en hoe we ‘problemen’
formuleren (uitgaan van het positieve). Onderwijsbehoeften spelen hierbij een belangrijke rol. De
centrale vraag is: welke vaardigheid moet het kind aanleren? En welke benadering en instructie heeft
het dan nodig?
Wat heeft dit kind, van deze ouders, in deze groep, bij deze leerkracht, op deze school de komende
periode nodig?
Er zijn vijf redenen waarom onderwijsbehoeften centraal staan bij HGW:
1. Door je te richten op doelen en de aanpak in plaats van je te richten op de problemen van het
kind kijken we naar kinderen vanuit een ander perspectief.
2. Werken vanuit onderwijsbehoeften concretiseert het streven naar afstemming. Wat doen we al
zo en wat werkt? Wat kan beter?
3. Het formuleren van onderwijsbehoefte dwingt tot samenwerking met andere fronten. Men
benut de kennis van alle betrokkenen: leerkracht, IB, ouders, gedragsspecialisten, het kind zelf,
etc.
4. Onderwijsbehoeften bieden een helder en zinvol kader voor communicatie over Passend
Onderwijs. Wanneer we een leerlinge beschrijven in termen van leeromgeving, opdrachten,
activiteiten, instructie, feedback, groepsgenoten en leerkracht die hij nodig heeft, dan kunnen
een leerkracht, IB en leidinggevende dit gewenste onderwijsaanbod relateren aan de
mogelijkheden van de school: heeft deze school te bieden wat het kind nodig heeft?
5. Onderwijsbehoeften vormen de basis van de HGW-cyclus op groepsniveau. Hiermee stemmen
we het onderwijs zoveel mogelijk af op verschillen tussen leerlingen. Leerlingen met dezelfde
behoeften worden samengevoegd in subgroepjes.
2) Het gaat om afstemming en wisselwerking
Een kind ontwikkeld zich in wisselwerking met zijn omgeving: in interactie met zijn ouders, leerkracht
en andere kinderen. Dit noemen we het ‘transactionele model’. Bij HGW richten we ons altijd op
, deze leerling in deze groep, bij deze leerkracht, op deze school en van deze ouders. Wat gaat goed en
wat is problematisch? Dat is afstemming. Dit theoretisch kader is vergelijkbaar met het systeem
denken: onderwijs is een systeem waarin verschillende factoren elkaar, in een cyclus van oorzaak en
gevolg, voortdurend wederzijds beïnvloeden. Welke wisselwerking is gunstig en hoe kunnen we deze
verder uitbouwen? Welke wisselwerking werkt contraproductief en hoe kunnen we deze doorbreken
of ombuigen? Door te praten met collega’s en door bij elkaar te observeren kunnen leerkrachten
elkaar helpen om om te gaan met verschillen bij kinderen.
3) De leerkracht doet er toe
- Leerkracht, pak je kans, benut de invloed die je hebt!
De leerkracht biedt zo goed mogelijk adaptief onderwijs. Ze levert daarmee een cruciale bijdrage aan
een positieve ontwikkeling van leerlingen. Vanuit de onderwijsbehoeften van de leerlingen gaat de
leerkracht kijken naar haar eigen onderwijsbehoeften. Welke ondersteuningsbehoeften heeft de
leerkracht? Wat heeft de leerkracht nodig om het kind zo goed mogelijk te kunnen helpen?
4) Positieve aspecten zijn van groot belang
- Aandacht voor positieve aspecten beschermt ons tegen een negatief zelfbeeld van een kind, groep,
ouders of van onszelf als leerkracht of team
Positieve aspecten van een kind, leerkracht, groep, school en ouders zijn van groot belang bij HGW.
Naast problematische aspecten zijn deze nodig om de situatie op school te begrijpen, doelen te
formuleren en om een goed plan van aanpak te maken. Men kijkt naar:
- Talenten, kwaliteiten, interesses en succesvolle aanpakken.
- Situaties wanneer probleemgedrag zich niet voordoet. Wanneer gaat het wel goed?
Als we vertrekken vanuit een problematische situatie, dan zoeken we vooral naar problemen. Hoe
meer zorgen we ons maken over een kind, hoe meer we ons richten op wat niet goed gaat.
Vijf redenen waarom HGW zo’n nadruk legt op wat positief is:
1. Het dwingt om een leerling, groep, school en ouders genuanceerd waar te nemen. Iedereen
heeft positieve aspecten.
2. Door positieve kenmerken te betrekken bij het formuleren van doelen, voorkomen we te
lage doelen.
3. Het benoemen van de sterke kanten van een kind, groep, leerkracht en ouder verhoogt hun
gevoel van competentie. Door gerichte concrete positieve feedback te koppelen aan wat nog
beter kan, neemt de motivatie om zich in te zetten flink toe.
4. Het benoemen van positieve aspecten en situaties waarin het wél goed gaat, komt de sfeer
in een gesprek tussen leerkracht, kind en ouders ten goede.
5. Positieve kenmerken zijn goed te benutten in de aanpak. Dit kan door ze op te nemen in de
‘hulpzinnen onderwijsbehoeften’. Het is gemakkelijker om iets wat sterk is uit te breiden dan
om iets dat zwak is te veranderen.
5) We werken constructief samen
Constructieve communicatie tussen school en ouders is effectief als het gaat om het verbeteren van
het welzijn, de werkhouding, het sociaal emotioneel functioneren van leerlingen en hun
schoolprestaties. Samenwerking tussen leerkracht, kind, ouders, interne en externe begeleiders is
dus noodzakelijk:
- samen analyseren zij de situatie
