Samenvatting FA-BA301 – Psychofarmacologie
Uitgebreide samenvatting van alle onderdelen
Inhoudsopgave
Thema 1 – Slaapstoornissen............................................................................................................................................... 3
ZS 1 + WC 1 – Anatomie en fysiologie van slaap............................................................................................................. 3
Introductie van slaap ................................................................................................................................................ 3
Fasen van slaap ........................................................................................................................................................ 3
Circadiaans ritme + homeostatische drive ................................................................................................................. 4
Neurobiologie van slaap ........................................................................................................................................... 5
Flip-flop switch ......................................................................................................................................................... 8
ZS 2 + WC 2 – aangrijpingspunten behandeling + psychofarmacologie ........................................................................... 9
Neurotransmittersystemen....................................................................................................................................... 9
Slaapstoornissen .................................................................................................................................................... 15
Insomniastoornis .................................................................................................................................................... 15
Narcolepsie ............................................................................................................................................................ 16
Casus 1 – Insomniastoornis ......................................................................................................................................... 18
Insomnia algemeen ................................................................................................................................................ 18
Behandeling insomnia ............................................................................................................................................ 19
ZS 3 + WC 3 - Evidentie ................................................................................................................................................ 22
Orexine antagonisten ............................................................................................................................................. 22
Thema 2 – ADHD.............................................................................................................................................................. 23
ZS 1 + WC1 – De anatomie en pathofysiologie van ADHD ............................................................................................ 23
ADHD ..................................................................................................................................................................... 23
Neuropsychologische processen ............................................................................................................................. 26
Rol dopamine en noradrenaline bij ADHD (symptomen) .......................................................................................... 29
Signaal-ruismodel ................................................................................................................................................... 31
ZS 2 + WC 2 – Psychofarmacologie............................................................................................................................... 34
Methylfenidaat....................................................................................................................................................... 34
Amfetamine ........................................................................................................................................................... 34
Atomoxetine .......................................................................................................................................................... 35
Guanfacine............................................................................................................................................................. 36
Verschillende soorten agonisten + antagonisten...................................................................................................... 37
Casus 2 – ADHD ........................................................................................................................................................... 38
Methylfenidaat + dexamfetamine ........................................................................................................................... 38
Concerta OROS® ..................................................................................................................................................... 38
Medikinet CR®........................................................................................................................................................ 39
Equasym XL® .......................................................................................................................................................... 40
Ritalin .................................................................................................................................................................... 40
Overige info preparaten ......................................................................................................................................... 41
Beleid bij ADHD ...................................................................................................................................................... 41
Thema 3 – Depressie ........................................................................................................................................................ 43
ZS 1 – De anatomie en pathofysiologie van depressie.................................................................................................. 43
Regulatie van stemming ......................................................................................................................................... 43
1
, Serotonine, noradrenalen en dopamine projecties met effect op limbisch systeem.................................................. 45
NMDA receptor ...................................................................................................................................................... 47
ZS 2 – Verklaringsmodellen voor depressie.................................................................................................................. 48
Incidentie, Diagnose en behandeling depressie ....................................................................................................... 48
Monoamine deficiëntie hypothese.......................................................................................................................... 48
Stress hypothese .................................................................................................................................................... 49
Koppeling stress hypothese met monoamine deficiëntie hypothese ........................................................................ 50
Symptomen + bijbehorend hersengebied ................................................................................................................ 51
ZS 3 – Psychofarmacologie van depressie .................................................................................................................... 53
Selectieve serotonine heropname inhibitoren (SSRI’s) ............................................................................................. 53
Tricyclische antidepressiva (TCA’s) .......................................................................................................................... 55
Mirtazapine............................................................................................................................................................ 56
WC 1 – Farmacologie van depressie............................................................................................................................. 58
NMDA antagonisten ............................................................................................................................................... 58
Casus 3 – Depressie ..................................................................................................................................................... 60
Diagnose depressie................................................................................................................................................. 60
Hamilton Depression Rating Scale (HDRS) ............................................................................................................... 60
Behandelingsbeleid ................................................................................................................................................ 61
Informatie medicatie .............................................................................................................................................. 62
ZS 4 + WC 2 – Farmacogenetica ................................................................................................................................... 64
Farmacogenetica .................................................................................................................................................... 64
Metabolizers .......................................................................................................................................................... 64
Thema 4 – Schizofrenie .................................................................................................................................................... 65
ZS 1 – De anatomie, pathofysiologie en verklaringsmodellen van schizofrenie ............................................................ 65
Symptomen van schizofrenie .................................................................................................................................. 65
Dopaminetheorie voor schizofrenie ........................................................................................................................ 66
NMDA receptor hypofunctie hypothese (glutamaatsysteem) ................................................................................... 68
Koppeling NMDA receptor hypofunctie met dopaminetheorie schizofrenie ............................................................. 70
Ontwikkelingstheorie Schizofrenie .......................................................................................................................... 72
ZS 2 – De psychofarmacologie van schizofrenie ........................................................................................................... 74
Klassieke antipsychotica (1e generatie).................................................................................................................... 74
Atypische antipsychotica (2e generatie)................................................................................................................... 75
5-HT2A antagonisme & 5-HT1A agonisme ............................................................................................................... 79
WC 1 – Psychofarmacologie van schizofrenie .............................................................................................................. 81
AMPAkines ............................................................................................................................................................. 81
Casus 4 – Schizofrenie ................................................................................................................................................. 82
Diagnose schizofrenie ............................................................................................................................................. 82
Behandeling ........................................................................................................................................................... 82
Algemene bijwerkingen antipsychotica ................................................................................................................... 84
Kennisclip depotmedicatie + WC 2 .............................................................................................................................. 87
Depotmedicatie...................................................................................................................................................... 87
2
,Thema 1 – Slaapstoornissen
ZS 1 + WC 1 – Anatomie en fysiologie van slaap
Introductie van slaap
Er is nog steeds discussie over het nut van slaap. Sommige wetenschappers denken dat slaap
essentieel is voor de synaptische groei, terwijl andere denken dat het essentieel is voor
synaptisch snoeien.
Wel is duidelijk dat vestoringen in de waak/slaap cyclus een nadelig effect hebben op een
groot aantal fysiologische en psychiatrische functie. Het leidt hierbij ook tot meer risico voor
verschillende aandoeningen (cardiovasculair, kanker, mentale aandoeningen, etc.). Verder
kunnen verstoringen in deze cycus grote effecten hebben op cognitief functioneren
(waaroonder beperkingen in aandacht, geheugenproblemen en de onmogelijkheid voor
informatieverwerking). Verder heeft het invloed op de hormonen betrokken bij de eetlust
enheeft het mogelijk invloed op de darm microbiota.
Verder zorgt de REM-slaap voor het moduleren van geheugen (door geheugen te verwerken
en op te slaan).
Fasen van slaap
Je hebt verschillende slaap fasen/stages. Hierbij heb je 4 hoofdfasen, welke je doorloopt in
een cyclus van ~90 min (waarbij de duur van elke fase verschillend is.
De fasen 1-3 zijn Non-rapid eye momvement (nREM):
• nREM-1: dit is de 1e fase van non-REM slaap. Het is de fase tussen slaap en wakker
zijn (wakker = wakefulness/waak).
In deze fase beginnen je hersenen met het produceren van theta waves. Ook kan je
te maken krijgen met hypnagogische hallucinaties, hierbij hoor/zie je dingen die er
niet zijn. Ook kan je het gevoel krijgen dat je moet vallen, wat kan leiden tot
hypnotische schokken.
• nREM-2: dit is de 2e fase van non-REM slaap en hierbij zit je iets dieper in slaap (ofwel
iets diepere fase van slaap).
In deze fase is het lastig om mensen wakker te makken en heeft iemand meer theta
waves, alsook meer K-complexen en slaapspoelen (= uitbarsting aan
elektromagnetische straling (snelle ritmische breinactiviteit) en zichtbaar is op een
EEG). Slaapspoelen helpt mogelijk bij het inhiberen van bepaalde cognitieve
processen, zoals het kunnen slapen door luide geluiden. K-complexen lijken een
beetje op slaapspoelen, maar onderdrukken waarschijnlijk de corticale arousal.
Verder draagt nREM-2 mogelijk bij aan slaapgebaseerde geheugenconsolidatie (=
verplaatsen van herinneringen naar lange termijngeheugen).
• nREM-3: Dit is de 3e fase van non-REM slaap en hierbij zit je in een slow wave slaap
(je hebt langzame breingolven welke delta waves heten).
3
, In deze fase ben je vrijwel dood tot de wereld, wat inhoudt dat je moeilijk wakker te
maken bent. Ook kan je in deze fase mogelijk lopen/praten (in je slaap).
De 4e fase is de rapid-eye movement fase (REM):
• REM: Dit is de 4e fase van slaap waarbij je rapid-eye movement hebt, wat inhoudt dat
je ogen snel onder je oogleden bewegen en de meeste spieren van je lichaam
verlamd zijn.
In deze fase droom je. Verlamming is goed zodat je niet kan reageren op een droom.
REM-slaap wordt ook wel paradoxicale slaap genoemd omdat je hersenen heel erg
actief zijn en wakker lijken, terwijl je lichaam beperkt wordt iets uit te voeren.
In een normale nachtcyclus doorloop je alle fasen 4-5x. Eén hele cyclus duurt ~90 min
waarbij je de fases doorloopt in de volgorde N1 -> N2 -> N3 -> N2 -> REM -> N1. Vervolgens
doorloop je deze cyclus nog een keer tot je klaar bent met slapen. De duur van elke fase is
verschillend. Bij aanvang van de slaap heb je langere N1 en N3 fasen, later tijdens de nacht
een langere REM (vlak voor je opstaat).
Circadiaans ritme + homeostatische drive
Het circadiaanse ritme (=circadiaanse waakdrift) is ook wel ons biologische ritme, ofwel de
biologische klok en het is een cyclus van 24 uur. Deze cyclus heeft controle over vele
lichaamsprocessen, zoals lichaamstemperatuur, slaapcyclus, etc. Verder voorkomt het
circadiaans ritme dat je in slaap valt op bepaalde momenten.
Daglicht medieert het circadiaanse ritme. Het daglicht werkt in op de suprachiasmatische
kern, wat vervolgens de orexine afgifte stimuleert. Orexine is betrokken bij het waak circuit
en zorgt ervoor dat deze stabiliseert, waardoor waak behouden blijft. Ook kan orexine een
aantal andere waakbevorderende neruotransmitters versterken. Kunstmatig licht kan dit dus
beïnvloeden.
Verder verandert het circadiaans ritme naarmate je ouder wordt. Om deze reden zijn jonge
mensen meer nachtmensen en ga je eerder op bed en wordt je eerder wakker naarmate je
ouder wordt.
Een tegenhanger van het circadiaans ritme is de homeostatische slaapdrift. Deze slaapdrift
accumuleert gedurende periodes van waak en licht en het zorgt ervoor dat de
homeostatische drift om te gaan slapen sterker wordt. Dit doet het door de accumulatie van
adenosine, welke toeneemt naarmate iemand moe wordt van de vermoeidheid gedurende
dag, en dit zal uiteindelijk leiden tot disinhibitie van de ventrolaterale preoptische kern
(VLPO). Hierdoor wordt GABA afgegeven in het slaapcircuit, waardoor de start van slaap
wordt geïnitieerd.
4
, Neurobiologie van slaap
Voor arousal, ook wel waak is er een heel
spectrum. Wanneer je in het midden zit
heb je normale waak en alertheid. Als je
meer naar links gaat heb je deficiënte
arousal, wat ertoe kan leiden dat je
overdag slaperig bent en plotseling in slaap
kan vallen. Wanneer je naar rechts gaat in
het spectrum heb je overmatige arousal.
Hierdoor blijf je in de nacht wakker en
wanneer dit nog erger is kan je ook last
krijgen van cognitieve disfunctie, paniek,
etc. Voor optimale arousal wil je in het
midden zitten.
Er zijn verschillende neurotransmitters
betrokken bij het waak circuit. Het gaat
hierbij om histamine, orexine/hypocretine,
acetylcholine, dopamine, serotonine, en noradrenaline.
Slaapschema
Hieronder is het slaapschema te zien. Onder het slaapschema zal een toelichting staan.
5
