Wat is psychologie en wat is het niet?
Het woord psychologie is afkomstig uit het Oudgrieks. Psyche betekent geest. Het
aanhangsel -ologie betekent gebied van de studie.
Letterlijk: studie van de geest.
Psychologie houdt zich echter niet alleen bezig met de geestelijke processen maar
ook met gedragingen.
Psychologie houdt zich bezig met:
Interne geestelijke processen: processen die we indirect waarnemen (denken,
voelen, begeren)
Externe waarneembare gedragingen: praten, glimlachen, lopen.
De wetenschap van de psychologie is gebaseerd op objectieve, verifieerbare
gebeurtenissen.
Soorten psychologen
Er zijn 3 groepen psychologen:
1. Experimenteel psychologen: Deze voeren onderzoek uit dat nieuwe
psychologische kennis creëert;
2. Docenten psychologie: Geven les en doen wetenschappelijk onderzoek op
bijv. universiteiten. Soms behandelen ze ook nog mensen;
3. Toegepast psychologen: gebruiken de kennis die door experimenteel
psychologen is vergaard om problemen van mensen op te lossen d.m.v.
trainingen, het ontwerpen van speciale gereedschappen of psychologische
behandelingen.
Toegepast psychologen
Wat doen toegepast psychologen?
Arbeids- en organisatiepsychologen: Hebben zich gespecialiseerd in de
aanpassingen aan de werkplek die de productiviteit en de arbeidsmoraal van
werknemers moet maximaliseren;
Sportpsychologen: helpen atleten hun prestaties en motivatie te verbeteren
door trainingssessies te plannen en door hen te leren hun emoties onder druk
te beheersen;
Schoolpsychologen: zijn deskundig op het gebied van lesgeven en leren. Ze
diagnosticeren leer- en gedragsproblemen en adviseren leraren, ouders en
leerlingen;
Klinisch psychologen en counselors: helpen mensen zich aan te passen op
sociaal of emotioneel gebied, of om moeilijke keuzes in relaties/ carrière of
opleiding te maken;
Forensisch psychologen: leveren hun psychologische expertise aan wets- en
rechtssysteem. Ze kunnen bijv. gevangenen in penitentiaire instellingen of tbs-
inrichtingen testen om vast te stellen of ze vrijgelaten kunnen worden of fit
genoeg zijn om voor de rechtbank te verschijnen. Soms helpen ze bij de
selectie van een rechtbankjury;
, Omgevingspsychologen: proberen de interactie met onze omgeving en het
milieu te verbeteren;
Gerontpsychologen: helpen ouderen hun welzijn en gezondheid. Te behouden
en effectief om te gaan met leeftijd gerelateerde problemen. Ze beoordelen
het functioneren van ouderen en verstrekken begeleiding, in overleg met
cliënten, families, verzorgers en artsen om ze te helpen hun potentieel
maximaal te benutten in de latere fases van hun leven.
Psychiatrie en psychologie.
Psychiatrie is een medische specialisme. Psychiaters hebben een medische
opleiding en daarnaast een gespecialiseerde opleiding in de behandeling van
geestelijke en gedragsmatige problemen, meestal met behulp van geneesmiddelen.
Zij richten zich voornamelijk op de behandeling met een medische invalshoek.
De psychologie beslaat het hele terrein van het menselijk gedrag en de geestelijke
processen, van hersenfuncties tot sociale interacties. Hun opleiding is niet medisch
van aard en ze mogen ook geen medicijnen voorschrijven.
Psychologen behandelen mensen vanuit de psychologische invalshoek.
Pseudopsychologie: niet onderbouwde psychologische aannamen die als
wetenschappelijke waarheden worden gepresenteerd (horoscopen, handlezen,
waarzeggerij)
Kritisch denken.
6 Vaardigheden voor kritisch denken. Stel jezelf de volgende vragen:
1. Wat is de bron? Is er feitelijke kennis aanwezig alvorens een bewering wordt
gedaan? Heeft er iemand financieel gewin hierbij?
2. Is de bewering redelijk of extreem?
3. Wat is het bewijsmateriaal? Om zeker te weten of een bepaalde oplossing
werkt is wetenschappelijk bewijsmateriaal nodig. Hiervoor moet dus
wetenschappelijk onderzoek worden verricht (onderzoek volgens methodische
stappen)
4. Kan de conclusie beïnvloed zijn door een bias?
5. Worden veel voorkomende denkfouten vermeden? Alleen een zorgvuldige
analyse van bewijzen voor en tegen de stelling kunnen leiden tot een
betrouwbaar antwoord.
Wordt er geen correlatie-causaliteit-denkfout gemaakt? (dit gebeurt wanneer
we aannemen dat als twee dingen tegelijk voorkomen het een het ander moet
veroorzaken)
6. Zijn voor het oplossen van het probleem verschillende invalshoeken nodig?
Bias: een vooroordeel, vervorming of vertekening van een situatie, meestal op basis
van persoonlijke ervaringen en waarden.
Emotionele bias: De neiging om oordelen te vellen gebaseerd op attitudes en
gevoelens, in plaats van op een rationele analyse van het bewijsmateriaal.
,Confirmation bias: Ook wel bevestigingsbias genoemd. De neiging om informatie
die niet bij je opvattingen aansluiten te negeren of te bekritiseren en om in plaats
daarvan informatie op te zoeken waar je het wel mee eens bent.
Verschillende perspectieven van de psychologie.
De moderne psychologie is vormgegeven door haar geschiedenis, die zo’n 25
eeuwen teruggaat tot de Griekse filosofen Socrates, Plato en onze waarnemingen
slecht interpretaties zijn van de door ons omringde wereld.
Ongeveer in dezelfde tijd werden in Aziatische en Afrikaanse samenlevingen ook
psychologische ideeën ontwikkeld. In Azië: Volgers van yoga en het Boeddhisme
verkenden het bewustzijn dat ze via meditatie probeerden de beheersen. In Afrika:
zochten ze naar verklaringen voor persoonlijkheid en psychische stoornissen vanuit
traditionele spirituele opvattingen.
Europa werd in de Middeleeuwen gedomineerd door de rooms-katholieke kerk. Deze
had weinig belangstelling voor de fysieke wereld. Geest en ziel stonden los van
natuurwetten en waren een mysterie wat je niet in twijfel moest trekken.
Binnen de psychologie zien we zes belangrijke perspectieven, te weten:
1. Het modern biologische perspectief: Eerst kwam het idee van scheiding van
lichaam en geest. Dit kwam van de 17e -eeuwse Franse filosoof René
Descartes. Ondanks de kerkelijke opvattingen kon het bestuderen van
menselijke gevoelens en gedragingen hiermee toch doorgaan omdat ze op
lich. Activiteit in het zenuwstelsel waren gebaseerd. Er waren nl nieuwe
ontdekkingen gedaan over de biologie van zenuwbanen bij dieren.
Descartes behoorde tot het rationalisme (rationeel denken is het enige middel
om aan wetenschap en filosofie te doen). Een ander stroming, het empirisme,
had hier kritiek op. Empiristen zien het denken als onnodig en zelfs storend.
Zij beweren dat waarnemingen, ervaringen en experimenten de ware bronnen
van kennis zijn.
Moderne biologisch psychologen hebben lichaam en geest juist weer
samengevoegd. De geest is een product van de hersenen. Oorzaken voor ons
gedrag worden door moderne biologische psychologen gezocht in het
zenuwstelsel, het hormoonstelsel en in de genen.
Twee variaties binnen de biologische psychologie
Neurowetenschap: het vakgebied dat zich richt op begrip van hoe de
hersenen, gedachten, gevoelens, motieven, bewustzijn, herinneringen
en andere mentale processen creëren;
Evolutionaire psychologie: Gedrag en mentale processen worden
beschouwd op basis van hun genetische aanpassingen aan overleving
en voorplanting.
2. Wetenschappelijke psychologie en het moderne cognitieve perspectief :
Afkomstig uit de scheikunde (voor chemische elementen was een periodiek
systeem ontworpen, zou dit ook voor de menselijke geest te doen zijn en zo al
het gedrag te herleiden zijn). De Duitse wetenschapper Willem Wundt dacht
dat dit mogelijk moest zijn. Hij maakte dit niet waar maar zorgde er wel voor
dat we het inzicht kregen dat de wetenschappelijke methoden uit de natuur-
en scheikunde ook gebruikt konden worden om menselijk gedrag te
bestuderen.
, Willem Wundt deed met zijn studenten onderzoek waarbij getrainde
vrijwilligers hun sensorische en emotionele reacties op verschillende prikkels
beschreven (eigen innerlijke, bewuste ervaringen): introspectie.
ELEMENTEN VAN HET BEWUSTZIJN (WUNDT)
Geheugen Aandacht Emotie
Denken Taal en denken Sensatie
Leren Perceptie
Wundt zijn pupil Edward Bradford Titchener bracht de zoektocht van de
elementen van het bewustzijn naar Amerika, waar hij het structuralisme begon
te noemen.
Er was veel kritiek, het zou te subjectief zijn.
Toch wordt er nog altijd gebruik gemaakt van de ideeën van Wundt en
Titchener (bij bijv. onderzoeken naar slaap en dromen)
Een reactie was de Gestaltpsychologie: het geheel is meer dan de som van
delen (dus meer dan alle elementen samen van de bewuste ervaring). Ze
probeerden te ontdekken hoe wij perceptuele gehelen vormden.
Functionalisme: de psychologie moet zich richten op de functie van het
bewustzijn en niet alleen op de structuur. Ook was er een diepe belangstelling
voor de adaptieve functie (aanpassende functie).
Door deze manier van denken kwamen de functionalisten ertoe de eerste
toegepaste psychologie te ontwikkelen. (hoe kan psychologie worden
toegepast om het menselijk leven te verbeteren?)
Modern cognitieve perspectief: De nadruk wordt gelegd op de cognitie
(mentale processen): geestelijke activiteiten zoals waarnemingen,
interpretaties, verwachtingen, overtuigingen en herinneringen.
Informatieverwerking speelt dus een belangrijke rol.
Tegenwoordig zijn hierbij objectieve observatiemethoden te gebruiken dankzij
de ontwikkeling van brain imaging-technieken (denk aan een MRI, PET scan
enz)
3. Het behavioristische perspectief: Hierbij ligt de nadruk op waarneembaar
gedrag. Je kunt alleen zekerheid bouwen op datgenen wat je kunt
waarnemen. Een mens is bij de geboorte een tabula rasa (schone lei, eerst
moeten ervaringen door de zintuigen).
Behavioristen richten zich alleen op gedrag en de meetbare omstandigheden
in de omgeving die dit gedrag beïnvloeden en niet op mentale processen.
Een grote verdienste van behavioristen is dat we nu veel beter begrijpen dat
krachten vanuit de omgeving van invloed zijn op het menselijk vermogen om
te leren. Hiermee hebben behavioristen effectieve strategieën ontwikkeld
waarmee we gedrag kunnen wijzigen door de omgeving te veranderen.
4. Psychodynamisch, humanistisch, karaktertrekken en temperament;
perspectieven vanuit de gehele persoon: Aan het begin van de 20e eeuw
oefenden de Weense arts Sigmund Freud en zijn volgelingen kritiek uit op
Wundt en het structuralisme. Hun idee was dat persoonlijkheid en psychische
stoornissen voornamelijk ontstaan uit processen in de onbewuste geest. Er
was nog niet eerder een uitgebreide methode voor psychotherapie ontwikkeld.
De psychoanalytische theorie van Freud verklaarde bovendien de hele
persoon en niet alleen bepaalde onderdelen. Het was ook zijn doel elk aspect
van de geest in een enkele grootse theorie te verklaren.
