Hoofdstuk 3 Overeenkomst
3.1 Totstandkomingsvereisten
Een overeenkomst is volgens de wet (art. 6:213 lid 1 BW) een meerzijdige rechtshandeling waarbij
een of meer partijen jegens een of meer andere partijen een verbintenis aangaan. Door het aangaan
van die verbintenis ontstaan er over en weer rechten, maar ook verplichtingen. Er is dus een moment
in de tijd waarop partijen juridisch aan elkaar verbonden worden.
Aanbod en aanvaarding
De wet geeft in art. 6:217 lid 1 BW met betrekking tot de totstandkoming van de overeenkomst de
volgende regel:
‘Een overeenkomst komt tot stand door een aanbod en de aanvaarding daarvan’
Twee vereisten dus: aanbod en aanvaarding. De ene partij biedt iets aan en op het moment dat de
andere partij dat aanbod accepteert, ontstaat de overeenkomst en ontstaan de rechten en
verplichtingen naar elkaar toe. Een aanbod kan in beginsel worden herroepen zolang het nog niet is
aanvaard. Dat staat in art. 6:219 lid 2 BW. Op het moment dat een aanbod wel aanvaard wordt, kan
het dus niet meer worden ingetrokken. Een vrijblijvend aanbod kan nog wel na aanvaarding worden
ingetrokken of gewijzigd. Soms geeft een bedrijf aan zijn klanten een bepaalde periode om te
beslissen of ze een aanbod willen aanvaarden. Maar door het stellen van een termijn beperkt het
bedrijf zichzelf. Want zolang de aanvaardingstermijn loopt, kan een aanbod niet worden ingetrokken
(art. 6:219 lid 1 BW). De aanbieder is gebonden aan zijn eigen gestelde termijn.
Aanbod Herroepen Vervallen
Mondeling aanbod zonder termijn Is mogelijk zolang het niet is aanvaard Als niet direct na het aanbod wordt a
Mondeling aanbod met termijn Is niet mogelijk Na afloop van de termijn
Schriftelijk aanbod zonder termijn Is mogelijk zolang het niet is aanvaard Na een redelijk termijn
Schriftelijk aanbod met termijn Is niet mogelijk Na afloop van de termijn
Een aanbod vervalt in een aantal gevallen. De manier waarop het aanbod is gedaan, speelt daarbij
een belangrijke rol (art. 6:221 lid 1 BW). Is het mondeling, dan vervalt het als het niet direct wordt
aanvaard. Is het schriftelijke gedaan, dan vervalt dat aanbod ‘na een redelijke tijd’. Wanneer dit
moment precies is, zal van een aantal omstandigheden afhangen, zoals de aard van het aangebodene
en de prijs. Een aanbod met een termijn erin vervalt alleen als de termijn afloopt. Dat geldt bij zowel
mondeling als schriftelijk aanbod. De laatste manier is als de aanbieder het aanbod verwerpt (art.
6:221 lid 2 BW).
Een bijkomend vereiste van een overeenkomst is echter wel dat wat de aanbieder respectievelijk
aanbieder verklaart ook echt is wat zij willen verklaren. Met andere woorden: er moet wel
wilsovereenstemming zijn art. 3:33 BW.
Art. 3:33 BW gaat over de theorie over het herroepen en vervallen van een aanbod tot een wassen
neus. De wetgever heeft dat voorzien door in art. 3:35 BW het vertrouwensbeginsel op te nemen in
de wet. Als voor de andere partij in de gegeven omstandigheden niet duidelijk was en ook niet
duidelijk hoefde te zijn dat de verklaring niet overeenkwam met de wil, dan kan geen beroep worden
gedaan op art. 3:33. zie figuur 3.1 blz. 56
3.2 Handelingsonbekwaamheid
Als het aanbod aanvaard is en er is wilsovereenstemming, dan is er een overeenkomst. Vernietiging
van de overeenkomst houdt in dat de gevolgen die de overeenkomst in eerste instantie heeft, weer
ongedaan moeten worden gemaakt.
,Vernietiging heeft vergaande consequenties en kan slechts in een aantal gevallen worden
ingeroepen: als een handelingsonbekwame een overeenkomst sluit (art. 3:32 lid 2 BW) of als er een
wilsgebrek is (3:44 BW en 6:228 BW),
Handelingsonbekwamen hebben wettelijke vertegenwoordigers die het aangaan van een
overeenkomst kunnen tegengaan en zelfs na het sluiten van een overeenkomst kunnen protesteren,
en daardoor alles ongedaan kunnen maken. Handelingsonbekwaam is:
1. Een persoon die minderjarig is;
- Van alle overeenkomsten die in onze maatschappij gebruikelijk worden geacht voor een
bepaalde leeftijd wordt verondersteld dat er toestemming voor is gegeven.
2. Een persoon die onder curatele staat.
- Indien een persoon niet in staat is om voor zichzelf te zorgen, is het mogelijk om hem onder
curatele te laten stellen (art. 1:378 BW). Zo’n besluit kan alleen door de rechter worden
genomen. Een ondercuratelestelling heeft gevolgen, want degene die onder curatele staat
mag zonder toestemming van zijn curator geen overeenkomsten meer aangaan (art. 1:381 lid
3 BW). De ondercuratelestelling wordt ingeschreven in het openbare Centraal curatele- en
bewindregister (CCBR)
3.3 Wilsgebreken
Een door een handelingsbekwaam persoon gesloten overeenkomst kan onder omstandigheden ook
vernietigd worden. Dan moet er in de totstandkomingsfase sprake zijn geweest van een wilsgebrek.
Dat houdt in dat de ene contractpartij (de aanvaarder) onder invloed van de andere contractspartij
(de aanbieder) tot een aanvaarding is gekomen die onder normale omstandigheden niet had
plaatsgevonden. De wil van die ene partij is dan op een gebrekkige, onzuivere manier gevormd. De
wet kent vier van deze wilsgebrekken:
1. Bedreiging (art. 3:44 lid 2 BW) betekent dat iemand die tot het aangaan van een overeenkomst is
gedwongen omdat hij is bedreigd, de overeenkomst ongedaan kan laten maken. Zowel fysiek als
mentaal.
2. Bedrog (art. 3:44 lid 3 BW): als de ene partij de andere partij bedriegt. Bedrog is aanwezig
wanneer iemand een ander opzettelijk onjuiste mededingen doet of opzettelijk zaken verzwijgt.
3. Misbruik van omstandigheden (art. 3:44 lid 4 BW): misbruik maken van een situatie om zo tot een
overeenkomst te komen.
4. Dwaling (art. 6:288 BW): vóór aanvaarding is er een bepaalde situatie met betrekking tot het
onderwerp van de overeenkomst die anders is dan ten minste een van de contractspartijen
veronderstelt. De partijen gaan op het moment van sluiten van de overeenkomst uit van een
verkeerde voorstelling van zaken. Als de werkelijke situatie bekend zou zijn, dan zou de
overeenkomst nooit gesloten zijn. Dwaling kan op een aantal manier ontstaan:
- De dwaling is te wijten aan een inlichting van de andere partij;
- De dwaling is te wijten aan het vergeten in te lichten door de andere partij;
- De dwaling is te wijten aan het feit dat beide partijen uitgaan van een onjuiste voorstelling
van zaken.
Het is van belang dat het gaat om een essentiële eigenschap van het onderwerp van de
overeenkomst.
Overeenkomsten die strijdig zijn met de openbare orde of de goede zeden zijn nietig (art 3:40 BW).
Het verschil met vernietigbaarheid zit hem in het feit dat bij nietigheid de overeenkomst voor de wet
nooit heeft bestaan. Bij vernietigbaarheid is dat wel zo en moeten de gevolgen worden
teruggedraaid. voorbeeld blz. 61
, 3.4 Inhoud overeenkomst
De rechtsgevolgen van een overeenkomst moeten soms buiten het contract worden gezocht, omdat
niet altijd duidelijk is wat de partijen nu precies hebben bedoeld. Sommige mondelinge afspraken zijn
voor meerdere uitleg vatbaar. Daarom heeft art. 6:248 BW een aanvulling gekregen:
‘Een overeenkomst heeft niet alleen de door partijen overeengekomen rechtsgevolgen, maar ook die welke,
naar aard van de overeenkomst, uit de wet, de gewoonte of de eisen van redelijkheid en billijkheid
voortvloeien.’
Een rechter die een geschil over een overeenkomst voor zich krijgt, zoekt de oplossing niet alleen in
de tekst van het contract, maar hij gaat dat contract ook uitleggen. Bij die uitleg dient de rechter
rekening te houden met het gestelde in art. 6:248 BW:
1. De wet: het is mogelijk dat partijen tot bepaalde afspraken zijn gekomen die volgens de wet
verboden zijn. De wet is hierin dwingend. Het is ook mogelijk dat de wet aanvullend werkt op een
contract.
2. Gewoonte: sommige afspraken worden tussen contractspartijen niet meer gemaakt omdat ze
vanzelfsprekend zijn.
3. Redelijkheid en billijkheid: kijkend naar regels van ongeschreven recht. Er wordt gekeken naar het
geheel van feiten en omstandigheden. Vervolgens moet worden bekeken wat in een specifiek geval
rechtvaardig is. De overeenkomst wordt dan als het ware uitgelegd door tussen de regels door te
lezen. Bij de uitleg van de redelijkheid en billijkheid is een aantal aspecten van belang, zoals de rol
van de contractspartijen zelf, hoe de overeenkomst tot stand is gekomen en de bedoelingen van de
partijen. De redelijkheid en billijkheid kan op deze manier aanvullend of beperkend werken.
3.5 Algemene voorwaarden
In algemene voorwaarden staan de bepalingen die het bedrijf vaker gebruikt. Ze zijn dan ook bedoeld
om in meerdere overeenkomsten op te nemen (art. 6:231 BW). De algemene voorwaarden worden
door een aanvaarding van toepassing verklaard op de overeenkomst, en daarmee verkrijgen ze
geldigheid tussen de verkoper en koper.
Algemene voorwaarden kunnen vernietigd worden als ze niet aan de koper ter kennis zijn gesteld of
als ze onredelijk bezwarend zijn (art. 6:233 sub a BW). De wetgever geeft in art. 6:236 en 6:237 BW
een opsomming van onredelijk bezwarende voorwaarden. Het eerstgenoemde artikel is de zwarte
lijst. Als de bepaling voor komt op de zwarte lijst, dan wordt dat per definitie als onredelijk
bezwarend gezien. Komt een bepaling uit de algemene voorwaarden voor in art. 6:237 BW – de grijze
lijst – dan is dat in principe ook een onredelijk bezwarende bepaling die vernietigd kan worden. Maar
in dit geval heeft de gebruiker van de algemene voorwaarden de mogelijkheid om aan te tonen dat
het beding niet onredelijk bezwarend is en dat het beding belangrijk is voor een goede
bedrijfsvoering. Overigens mogen in beginsel alleen particulieren een beroep doen op de
bescherming van de grijze en zwarte lijst. Er is echter wel sprake van een reflexwerking voor kleinere
bedrijven. Grote bedrijven kunnen er nooit een beroep op doen.
3.6 Niet-nakoming
Er is sprake van niet-nakoming van een overeenkomst als een van de contractspartijen tekortschiet
in de aangegaan verplichting. In principe kan dat op drie manieren:
1. Niet-tijdige nakoming: een contractspartij komt te laat na, maar de nakoming is nog mogelijk.
2. Ondeugdelijke nakoming: er wordt geleverd, maar dat gebeurt niet op de manier overeenkomstig
de inhoud van de overeenkomst.
3. Definitieve niet-nakoming: een van de contractspartijen komt te laat na, en nakoming is niet meer
mogelijk.