Dit is een bondige en overzichtelijke samenvatting van de moderne Nederlandse literatuurgeschiedenis () die alle details bevat om een fantastisch cijfer voor de toets te halen.
Literatuurgeschiedenis Nederlands
Een Nieuw Geluid (1880 – 1914)
L’art pour l’art - Kunst draait om de mooiheid in plaats van de boodschap. Poëzie van weinigen
voor weinigen – schrijvers vonden dat ze uitverkoren waren. Dit waren de motto’s van de Tachtigers.
De stroming begon bij de dood van Jacques Perk die als onbekend talent op jonge leeftijd
overlijdt. Na zijn dood wordt een manifest (opsomming van belangrijke uitgangspunten) van Perk
gepubliceerd. Het voorwoord werd door Willem Kloos geschreven.
De Gids was een belangrijk literair tijdschrift rond 1880 die weigerde deze nieuwe stroming te
publiceren. Als reactie hierop publiceert een groep schrijvers De Nieuwe Gids als trap na richting de
conservatieve Gids. Verder schreven pioniers van de Tachtigers, Albert Verweij en Willem Kloos, het
gekscherende gedicht Julia dat uiteindelijk door de Gids werd gepubliceerd: bewijs dat iedereen simpele
gedichten kon schrijven.
Willem Kloos en Albert Verweij waren meer dan alleen vrienden. Kloos was verder ook
alcoholist en kreeg psychische problemen nadat Verweij zich verloofde met een vrouw. Deze combinatie,
samen met zijn wispelturige karakter, uitte zich in scheldsonnetten, verafschuwd door de Gids.
Uiteindelijk zorgde Herman Gorter (samen met Kloos) voor de ondergang van de Nieuwe Gids.
Hij was een groot schrijftalent van sensitivistische gedichten, maar bemoeide zich veel met politiek (eind
19de eeuw was de opkomst van o.a. communisme en socialisme). Dit ging in tegen de principes (l’art pour
l’art) van de Tachtigers. Zijn toelating zorgde voor verdeeldheid op de redactie.
De Tachtigers stonden bekend om het impressionisme (sensitivisme). Kloos: ‘poëzie is de
allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie.’ De dichters schreven de gedichten voor
zichzelf en hadden weinig interesse in het publiek waarvoor ze schreven. Gorter: ‘je moet half doodgaan
bij het maken, dan komt er wat.’ Hier benadrukt hij dat dichten vooral draait om gevoelens en emoties.
Kenmerken van het impressionisme zijn:
- Vaste vorm – regels voor de schrijver (aantal regels, ritme/klemtonen)
- Sfeer – meestal duister of mysterieus
- Eigen impressie en gevoel van de schrijver – vandaar impressionisme
- Sensitivisme – zintuigen inspireren, daarom is natuur een belangrijk thema
- Woordkunst – neologisme (zelfverzonnen woorden), ongebruikelijke woordvolgorde, veel
bijvoeglijke naamwoorden (om eigen gevoel weer te geven), beeldspraak (van natuur en
Germaanse mythologie, in plaats vaan religie)
Naturalisme (vorm van proza) was een nieuwe stroming in de 19de, waarin de literatuur werd gezien
als wetenschap. Personages experimenteren met gevoelens en zijn een speelbal van de natuur. Schrijvers
baseren dit op Charles Darwin en Sigmund Freud en het zogenaamde temperamentenleer (uiterlijk
bepaalt karaktereigenschappen).
Zo hebben ze geen vrij wil (determinisme) en wordt hun gedrag bepaalt door hun genen
(erfelijkheid), omgeving (milieu). Vaak ging het bij naturalisme over degeneratie: slechtere
eigenschappen van rijke gezinnen worden doorgegeven en nemen langzaam toe. Uiteindelijk volgt een
onafwendbaar noodlot voor de hoofdpersoon. In naturalistische boeken speelt seksualiteit een grote
rol, revolutionair voor die tijd.
In naturalistische verhalen was de hoofdpersoon geestelijk labiel, waardoor het boek eindigde in
ontgoocheling: berusting in een mislukt leven of zelfmoord. Nieuwe schrijftechnieken werden
uitgeprobeerd, zoals de personale verteller (hij/zij) en de Erlebte Rede (vrije indirecte reden, ‘hij ging
met de trein, zei hij’). Het proza bestond uit mooischrijverij en een stream of consciousness: veel
gedachten, weinig handelingen.
, Een nagelaten bekentenis (Marcellus Emants, pionier in het naturalisme) gaat over een man die
vertelt over de moord op zijn vrouw. Of was het zelfmoord door een liefdeloos huwelijk? (Zelfmoord)
Eline Vere (Louis Couperus) gaat over een jong meisje die zich verstikt in een rijk milieu. Dagdromen
maakt haar steeds meer teleurgesteld in het echte leven. Ze gelooft in het noodlot en sterft door ‘per
ongeluk’ te veel morfine te nemen. (Zelfmoord)
Van de Koele Meren des Doods (Frederik van Eeden) gaat over een jonge labiele vrouw die in
psychose raakt na het overlijden van haar dochter. Ze raakt verslaafd aan morfine, maar krijgt uiteindelijk
psychiatrische behandeling (berusting in een mislukt leven).
Een liefde (Lodewijk van Deyssel) gaat over een vrouw die ontgoocheld raakt door haar liefdeloze
huwelijk waarin zij slechts al pronkstuk dient. Het boek zorgde voor ophef door het beruchte 13de
hoofdstuk, waarin de zelfbevrediging van een vrouw wordt beschreven.
Andere ontwikkelingen tot 1914 waren:
- Socialistische engagement bij schrijvers
o ‘Op Hoop van Zegen’ (Herman Heijermans) – drijvende doodskisten (beklacht tegen
winstgevende rederijen die winst maakte op de dood van vissers)
o Walden (Frederik van Eeden) – boek over een communistisch ideaal
- Kritiek op het kolonialisme
o De Stille Kracht (Louis Couperus) – botsing tussen de binnenlandse bevolking in
Nederlands-Indië en de Nederlandse ambtenaren. De moraal was dat winst en het
bijbrengen van Westerse waarden en normen niet samengaat.
Vorm of Vent (1914-1940)
Dit tijdperk stond in het teken van een chaos en ongrijpbaarheid wat zorgde voor twijfels.
Twijfels stonden centraal na de verwoestende WOI: kan de mens de werkelijkheid überhaupt kennen en
kan taal de werkelijkheid eigenlijk beschrijven? Modernisme was de overkoepelende term voor de avant-
gardist literatuur (rebels en progressief) en de tegenbewegingen die hierop ontstonden.
DADA was een stroming die in 1916 ontstond in het neutrale Zürich, waar kunstenaars hun
toevlucht zochten voor de gruwelen van WOI. Kunstenaars maakten gekke optredens (Cabaret Voltaire)
en anti-kunst, waarin ze vonden dat kunst niks voorstelde aan daarom kapot moest worden gemaakt.
Toeval was hierbij belangrijk. Het was een voortvloeisel van het nihilisme (Nietzsche: de wereld is
chaotisch en fundament-loos. Niets heeft betekenis en alles is zinloos. Wanneer men deze onzekerheden
accepteert, ontstaan er mogelijkheden).
Antikunst had verschillende vormen:
- Collagetechniek – anderen kopiëren en bij elkaar voegen
- Readymades – kunst maken van alledaagse voorwerpen (wc-pot)
- Klankdichten – verschillende klanken achter elkaar
- Simultaandichten – dichters die door elkaar verschillende opdreunden
- Manifesten – optekening waarin kunstenaars hun stroming uitleggen
Humanitair expressionisme was een stroming afkomstig uit België, waarin dichters geloofden dat ze
de mensheid konden redden met de politieke boodschap in hun werk. Vlamingen voelde zich door de
Walen onderdrukt in hun Vlaamse taal en voerden daarom actie.
Dichters van het humanitair expressionisme zette zichzelf op een voetstuk als leider of priester en
probeerde het volk te leiden met verheven (kerkelijk) taalgebruik. Wies Moens en Paul Ostaijen
schreven beide humanitair expressionistische gedichten, waarbij Ostaijen zijn eerste dichtbundel
uitbracht van deze stroming. Ostaijen vluchtte later naar Berlijn waar hij kortstondig onder invloed van
andere Dada-kunstenaars begon met Dada.
Daarna begon hij met het organisch expressionisme (poëzie pure), waar klank centraal stond. Het
was een stroming van vrije vorm, gebaseerd op spontaniteit. De gevoelens (krachtige, persoonlijke
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper crzijlstra. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
