Hofcultuur in de zes ende en zeven ende eeuw
Accenten binnen het onderwerp:
• renaissancehoven in de zes ende eeuw in Europa (bijvoorbeeld Florence, Rome, München,
Londen); hoven van (absolute) vorsten in de zeven ende eeuw;
In de zes ende eeuw pronkt mach ge families in Italië graag met imposante palazzo’s, grote
tuinen en uitbundige feesten die soms dagen kunnen duren. Het uiterlijk vertoon van de
familie de medici in Florence is hiervan een goed voorbeeld en roept bij concurrerende
families en bij het volk eerbied en bewondering op. De familie koopt het imposante palazzo
van de familie pi net buiten de stadsmuren. Dit past bij de mode om de binnenstad te
verlaten. Rondom het paleis is een enorme tuin, de boboli. Het is een geometrische tuin met
paden die langs an eke beelden, vijvers, fonteinen en uitkijkpunten voeren. De tuinen zijn er
voor het plezier van de bewoners en hun gasten. De beeldengroepen met klassieke thema’s
weerspiegelen de belezenheid van de hovelingen. Er is ook een am theater in de tuin voor
feesten en theatervoorstellingen. De Boboli staat model voor renaissancetuinen die in die
jd worden aangelegd.
In de zeven ende eeuw, jdens de periode van absolu sme, waren de hoven van (absolute)
vorsten in Europa belangrijke poli eke centra, waarbij de vorsten hun macht wilden tonen
door middel van pracht en praal. Het hof van Lodewijk XIV in Versailles, Frankrijk, was
misschien wel het beroemdste voorbeeld van een absolu s sch hof. Het was een symbool
van de macht en rijkdom van Frankrijk en stond bekend om zijn prach ge kunst en
architectuur.
Kortom, de renaissancehoven van de zes ende eeuw en de absolu s sche hoven van de
zeven ende eeuw waren belangrijke centra van kunst en cultuur in Europa, waar
kunstenaars en wetenschappers werden aangetrokken om hun talenten te laten zien en waar
de vorsten hun macht en rijkdom wilden tonen.
Renaissancehoven:
In de zes ende eeuw pronken mach ge families in Italië graag met imposante palazzo ’s,
grote tuinen en uitbundige feesten die soms dagen kunnen duren. Het uiterlijk vertoon roept
bij concurrerende families en bij het volk eerbied en bewondering op. Het is in die jd een
mode om de stad te verlaten en de familie de medici doet dit ook. Ze kopen het imposante
palazzo van de familie Pi . Rondom het paleis is een enorme tuin. Het is een geometrische
tuin met paden die langs an eke beelden, vijvers, fonteinen en uitkijkpunten voeren. De
tuinen zijn er voor het plezier van de bewoners en hun gasten. De beeldengroepen met
klassieke thema’s weerspiegelen de belezenheid van de hovelingen. Er is ook een
am theater in de tuin voor feesten en theatervoorstellingen.
Vorstenhoven:
De vorstenhoven zijn gebaseerd op de barok en de renaissance. Het hof van de Franse
koningen wordt steeds Italiaanser. Er worden ho eesten gehouden. Dans is aan het hof een
soort oefening in het s leren en onderdrukken van natuurlijke en spontane bewegingen. Er
gelden strenge regels en er is een duidelijke choreogra e waaraan iedere deelnemer zich
moet houden. Lodewijk XIV danst zelf de hoofdrol in het ballet de la nuit. Deze voorstelling is
een theaterspektakel waarin de koning wordt vergeleken met Apollo, de klassieke zonnegod
,die de kunsten beschermt. In de voorstelling verdrij de dag de nacht, zoals het goede het
kwade verdrij . Aan het einde komt Lodewijk op als zonnekoning een rol en tel die hij zijn
verdere leven zal koesteren en uitdragen. Lodewijk staat in het centrum van de macht.
Lodewijk richt voor alle kunsten een landelijke academie op die de ar s eke kwaliteit naar
de smaak van de koning bewaakt en propageert. Het paleis van Versailles is een soort
gouden kooi voor de adel. Het paleis is wat minder uitbundig en dynamisch dan de Italiaanse
barok. Het paleis is strikt symmetrisch.
• (stads)paleizen, villa's, tuinen; Versailles: inrich ng en func e van paleis en tuinen
(Lodewijk
XIV);
In de 16e en 17e eeuw werden er in Europa vele (stads)paleizen, villa's en tuinen gebouwd.
Deze werden vaak gebouwd als een statussymbool voor de eigenaar en waren ook bedoeld
om gasten te ontvangen en te vermaken.
Versailles: het paleis is een gouden kooi voor de Franse adel. Een groot deel van hen woont
of logeert in het paleis. Daardoor speelt het poli eke leven zich helemaal af in en rond
Versailles. De regio’s worden hierdoor minder belangrijk en krijgen ook minder aandacht.
Ook burgers zijn welkom als ze het paleis willen bezoeken. Het complex is ontworpen in een
eigen franse barokvariant die wat minder uitbundig en dynamisch is dan de Italiaanse barok.
Het strikt symmetrische paleis hee een voornaamheid die past bij de absolute vorst. Het
symboliseert het universum, waarvan koning Lodewijk XIV de aangewezen heerser is. De
enorme spiegelzaal vormt een overgang tussen het paleis en de tuin. In de zaal ziet het
dansende publiek hoe de tuin wordt weerspiegeld in de zaal. Of het nu links of rechts kijkt,
de tuin is overal. De tuinen sluiten aan bij het paleis. De centrale as van het paleis wordt in
de tuinaanleg met een kilometer verlengd. Zo wordt alle aandacht ook vanuit de tuin naar
een punt gedirigeerd: de spiegelzaal. In de tuin zijn veel vijvers, fonteinen en
beeldengroepen. Net als in het paleis zijn er in de tuin overal verwijzingen naar naar Apollo.
Zo is het middelpunt van de tuin de Apollofontein. Verwijzing naar opkomende zon en de
macht van Lodewijk. Lodewijk schrij een rondleiding voor bezoekers. Hij beschrij niet
alleen de beelden en tuinornamenten, maar bespreekt ook nauwkeurig de wandelroute, de
plekken waarop je s l moet staan en waar je naar moet kijken. Zo nu en dan wijst hij erop
dat je ook het paleis vanuit de tuin moet bekijken.
• ontwikkeling in tragedie en komedie (inspira e klassieken en eigen jdse
ontwikkelingen);
In de zes ende eeuw ontstaat aan de Italiaanse hoven de behoe e om theaterstukken uit de
klassieke oudheid op originele wijze op te voeren. Er worden zelfs speciale theaters
gebouwd. Het genootschap Academie Olimpica in Vicenza richt zich op de herintroduc e van
het klassieke theater. Voor dit genootschap bouwt architect Palladio tussen 1580 en 1585 het
Teatro Olimpico. Dit theater is een reconstruc e van theaters uit de klassieke oudheid en is
gebaseerd op Romeinse ruïnes en de boeken van Vitruvius. Het publiek zit op een vaste plek
in een halve cirkel rond dat podium. Palladio wekt de indruk dat het theater uit marmer is
opgetrokken. In werkelijkheid hee hij gebruikgemaakt van hout dat als marmer beschilderd
is. Het teatro Olimpico is in de eerste plaats bedoelt voor tragedies. Het vaste decor bestaat
uit een klassieke toneelwand met openingen die uitzicht bieden op een straat. Die straten
zijn deels geschilderd en deels 3D uitgevoerd. Het ruimte-e ect wordt versterkt door het slim
, toepassen van hellingen en schuine vlakken. Het is voor het eerst sinds lange jd dat er een
gebouw speciaal voor theater wordt gemaakt. Ook lijs heater.
Op straat is de commedia dell’arte populair. In tegenstelling tot het klassieke theater, dat aan
allerlei regels moet voldoen, is dit volkse straa oneel vrij en ongebonden. De commedia
dell’arte gaat meestal over jonge geliefden die elkaar na allerlei komische en onverwachte
belevenissen uiteindelijk vinden. De spelers houden zich aan de plot, maar improviseren en
actualiseren de teksten. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor de maskers. Dit zijn de
vaste personages die in alle commedia dell’arte-stukken optreden en de toeschouwers een
spiegel voorhouden.
In de 17e eeuw werden er ook nieuwe ontwikkelingen in de tragedie en komedie toegepast.
Zo ontstond de Franse klassieke tragedie, waarin er meer aandacht werd besteed aan de
structuur en de regels van het toneel. Een bekende Franse toneelschrijver was Jean Racine,
die werken schreef zoals Phèdre en Andromaque.
In de komedie ontstond de "commedia dell'arte", een vorm van improvisa etoneel waarin
de acteurs vaste personages speelden en improviseren op basis van een vooraf bepaald
verhaal. Dit werd bijvoorbeeld gebruikt in Italiaanse toneelstukken zoals De Barbier van
Sevilla.
• hofdans en ho allet (ballet de cour);
Dans is aan het hof een soort oefening in het s leren en onderdrukken van natuurlijke en
spontane bewegingen. Er gelden strenge regels waaraan iedere deelnemer zich moet
houden. In Italië wordt guurdans populair. Dansers maken hierbij ruimtelijke guren en
patronen op de dansvloer die voor toeschouwers vanaf een hoog punt het best tot hun recht
komen. De dansers droegen vaak kostuums en maskers om hun iden teit te verbergen en
om zich te onderscheiden van het gewone volk. De Italiaanse guurdansen zijn ook een
onderdeel van een groot ballet de cour aan het Franse hof: Le Ballet Comique de la Reine ter
gelegenheid van het huwelijk van de zus van koningin Louise en het duurt meer dan vijf uur.
Balletkomedie maakt weinig gebruik van theatrale e ecten. Er wordt geen beroep gedaan op
mythologie of op tragedies en het lijkt meer op een klassiek blijspel. De balletkomedie bevat
ook elementen van pantomime. Bij de balletopera zijn de opbouw en thema ek van de
klassieke tragedie herkenbaar. Een balletopera is al jd opgebouwd uit een proloog en vijf
akten (bedrijven). In tegenstelling tot balletkomedie bevat de balletopera geen toneelscenes
zonder muziek.
Hofdans en ho allet waren dus belangrijke onderdelen van het ho even in de 16e en 17e
eeuw en werden gezien als een manier om macht en status te tonen. Het ballet de cour was
een hoogstaande kunstvorm die zich ontwikkelde onder leiding van belangrijke guren zoals
Lodewijk XIV en die nog steeds een belangrijke rol speelt in de moderne balletwereld.
• ontstaan van opera, ontwikkeling van de instrumentale muziek, ontwikkelingen binnen
de kerkmuziek.
Ontstaan van opera: in 1607 wordt aan het hof in Mantua L’Orfeo opgevoerd, een poging om
het klassiek theater na te bootsen. Dankzij de fou eve veronderstelling dat theaterteksten in
de oudheid niet gesproken, maar gezongen werden, ontstaat er een nieuwe kunstvorm die
binnen enkele jaren ook buiten het hof populair wordt. De zangstem wordt begeleid door