Dit is een complete samenvatting van alle kennisclips van het vak Rechtsfilosofie A op Tilburg University voor het jaar , behalve van kennisclip 20, die dit jaar niet tot de leerstof behoort. Ik heb wat gezegd wordt in de kennisclips bijna letterlijk overgenomen.
SAMENVATTING RECHTSFILOSOFIE A 2022-2023
Tilburg University
Kennisclip 2 – De strijd tussen natuurrecht en rechtspositivisme in Antigone
Antigone
Spanning tussen natuurrecht en rechtspositivisme
Er is een burgeroorlog in Thebe. Polyneikes leidt een buitenlandse macht van de stad Argos en valt
Thebe aan. Thebe wordt verdedigd door zijn broer Etheokles en zijn leger. Het conflict eindigt in een
duel tussen de twee broers, waarbij ze elkaar doden. Creon beveelt het lijk van Polyneikes, de
landverrader, onbegraven te laten. Wie dit verbod overtreedt zal gestenigd worden.
Antigone ziet zich voor een dilemma gesteld. Moet ze naar het recht van Creon luisteren en haar
broer niet begraven? Dit kan zij niet accepteren. De goden gebieden immers dat de doden met
bepaalde riten begraven worden. Anders kunnen zij nooit het hiernamaals bereiken.
Moet Antigone een hogere wet gehoorzamen? Een wet die stelt dat de doden geëerd en gerouwd
moeten worden en op ceremoniële wijze begraven? Dan zou ze direct de wet van Creon overtreden.
Antigone besluit haar broer Polyneikes te begraven. Ze wordt naar koning Creon gebracht.
Antigone zegt dat zij de wetten van de goden volgt en dat Creon’s wetten de wetten van de goden
trotseren. Zij meent dat als de wetten van de staat niet in overeenstemming zijn met de goddelijke
wetten, deze niet gehoorzaamd dienen te worden.
Zijn zoon Hemon, de verloofde van Antigone, pleegt zelfmoord als hij haar levenloze lichaam
aanschouwt. Zijn vrouw, Euridike, pleegt ook zelfmoord wanneer zij hoort van de dood van haar
zoon.
Het moraal van het verhaal: Creon heeft fout gehandeld door het recht niet in overeenstemming te
laten zijn met het natuurrecht en moet daarom een gruwelijke prijs betalen.
Natuurrecht:
- Universeel
- Hoger recht
- Van nature gegeven (God, de rede)
- Wil positief recht geldig zijn --> dan moet het in overeenstemming zijn met het natuurrecht
Rechtspositivisme:
- Geen noodzakelijk verband tussen gestelde recht en moraliteit
- Geldig recht is simpelweg die wetten die door een legitieme overheid gesteld zijn
,Kennisclip 3 – Het natuurrecht in Thomas van Aquino
Thomas begint met de vraag: Wat is een wet?
1 afgekondigde
2 ordening van de rede
3 gericht op het maatschappelijk goede
4 afkomstig van hem die zorg voor de gemeenschap heeft
5 wetten hebben dwingende kracht (kan afgedwongen worden, desnoods met geweld)
Wetten kunnen op drie manieren onrechtvaardig zijn:
1 onrechtvaardig doel: bijv. Wetgever niet gemotiveerd door algemeen belang maar eigen belang.
(tirranie)
2 onbevoegde autoriteit (maker) wetgever maakt wet die haar bevoegdheid te buiten gaat
3 Ongelijke lasten (vorm): lasten van de wet ongelijk over de gemeenschap verdeeld.
(4 tegengesteld aan het goddelijke goede)
Onrechtvaardige wetten zijn geen wetten, maar daden van geweld.
Hij gebruikt zijn conceptuele analyse om tot een normatieve claim te komen.
Een wet moet per definitie op het gemeenschappelijk goede gericht zijn. Als het dat niet is, dan is het
geen echte wet. Als het geen echte wet is, dan bindt het ons dus ook niet. Want een kenmerk van
wetten is dat zij binden. Dus als iets geen wet is, binden ze ons ook niet. (conceptuele analyse)
--> we mogen onrechtvaardige wetten dus ongehoorzaam zijn. (normatieve claim)
Het positief recht moet overeenstemmen met morele principes (kenmerk van natuurrecht)
Wanneer mogen we de wet volgens Thomas de wet ongehoorzaam zijn?
Als wij niet verplicht zijn onrechtvaardige wetten te gehoorzamen, is het toegestaan ze te
overtreden.
Waarom zijn we niet verplicht onrechtvaardige wetten te gehoorzamen? Omdat het niet echt wetten
zijn.
Uitzondering: om schandaal en onrust te vermijden
Maar er is ook een algemene plicht om de wet te gehoorzamen!
Echte wetten zijn gericht op het maatschappelijk goede
--> algemene plicht om wetten te gehoorzamen.
Want als echte wetten gericht zijn op het maatschappelijk goede, dan bevorderd gehoorzaamheid
aan die wetten ook het gemeenschappelijk goede. --> dus plicht wetten te gehoorzamen.
Maar in specifieke gevallen kunnen wetten het gemeenschappelijk belang schaden. In dat geval is
ongehoorzaamheid alsnog geoorloofd, omdat de wetgever dat per definitie niet beoogd kan hebben.
Een wet moet namelijk gericht zijn op het maatschappelijk goede om een wet te zijn, dus een
,wetgever kan alleen maar wetten uitvaardigen die gericht zijn op het maatschappelijk goede, anders
zijn het geen wetten meer.
Kennisclip 4 – Het vroege werk van Gustav Radbruch
Vroege Radbruch
Radbruch stelt zichzelf de vraag: Wat is recht?
Rechtswetenschappers gebruiken inductieve methode: concept van het recht afleiden uit juridische
fenomenen (fiscaal recht, contractenrecht, etc.)
Radbruch: Dat is niet voldoende. Wat maakt dat we al deze verschillende fenomenen als recht
erkennen? Dat kunnen we niet uit de inductieve methode opmaken. (we zien de samenhang, maar
we zien niet wat wezenlijk is.)
--> Daarvoor hebben we de idee van het recht nodig
Rechtelijke fenomenen zijn alleen rechtelijk omdat ze omarmd worden door het concept van recht.
We herkennen bepaalde dingen als juridisch, omdat zij voldoen aan het concept van recht. DUS
EERST het concept van recht --> DAN herkenning van juridische fenomenen.
Wat is dat concept van recht dan? Dat kunnen we niet via de inductieve methode te weten komen.
--> Decuctieve methode: concept van recht wordt niet afgeleid uit juridische fenomenen, maar uit de
idee van het recht.
Idee van recht bestaat uit 3 a priori’s van het recht (ze gaan onze waarneming vooraf):
- Rechtvaardigheid als gelijkheid
- Doelmatigheid
- Rechtszekerheid
1e a priori: Rechtvaardigheid als gelijkheid
Gelijke gevallen worden gelijk behandeld.
Een regel die soms wel een soms niet geldt, is geen regel.
Probleem: Het is slechts een formeel criterium: Verduidelijkt nog niet wie gelijk is en ongelijk is en
het verduidelijkt niet hoe gelijken en ongelijken dan behandeld moeten worden. Vertelt ons nog niet
wie gelijk is en wie ongelijk en hoe wij gelijken moeten behandelen. Slechts het feit dat iedereen
gelijk behandeld dient te worden zegt ons nog niets over hoe mensen dan behandeld dienen te
worden. Het zegt ons alleen iets over de vorm van het recht maar niet over de inhoud
, 2e a priori: Doelmatigheid
Het recht dient bepaalde doelen die de samenleving zichzelf stelt.
Deze doelen zijn afgeleid uit bepaalde waarden:
- Individuele waarden: individualisme
- Collectieve waarden: natie of poltieke gemeenschap
- Arbeidswaarden: cultuur
Op basis van deze waarden krijgt het recht een concrete inhoud in een samenleving. Een
individualistische samenleving zal individuele waarden prioriteren en een collectivistische
samenleving collectieve waarden.
Radbruch brengt geen rangorde aan in deze waarden --> dit is aan de politiek
3e a priori: Rechtszekerheid
Geen enkele van drie voorgenoemde waarden heeft voorrang. Strijden alle drie tegen elkaar om
voorrang afhankelijk van de maatschappij.
--> Het recht is nodig om het conflict tussen deze waarden (tijdelijk) te beslechten.
--> dat is de rechtszekerheid
Rechtszekerheid eist dat het recht geponeerd/gesteld wordt. Eist positiviteit van het recht. De
positiviteit van het recht wordt dus een voorwaarde voor zijn juistheid.
Gevolg: Wil iets recht zijn, dan moet het positief recht zijn. Natuurrecht kan dus geen recht zijn.
3 a priori’s kunnen met elkaar in conflict zijn. Rechtszekerheid is echter de doorslaggevende factor.
Een rechter moet zich alleen afvragen wat wettelijk is, en niet wat ook rechtvaardig is. Als de rechter
niet meer de dienaar van de rechtvaardigheid is, dan is hij nog steeds de dienaar van de
rechtszekerheid.
Kennisclip 5 – Het natuurrecht in de late Radbruch
Late Radbruch
Het is de plicht van de rechter om de wet toe te passen, of deze wet nu rechtvaardig is of niet (dixit
vroege Radbruch)
In zijn latere werk geeft Radbruch belang rechtszekerheid niet op, maar hij stelt er wel grenzen aan.
De bron van die grenzen is bovenwettelijk van aard.
Vanwaar deze verandering? Door het rechtspositivisme waren Duitse rechters handige instrumenten
voor het nazi-regime. Geen antwoord op wettelijk onrecht nazi-regime.
Hoe moeten we volgens Radbruch omgaan met onrecht?
Rechtszekerheid is niet de enige waarde, zelfs niet de belangrijkste waarde. --> Dat is namelijk
rechtvaardigheid.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper janlems1. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,18. Je zit daarna nergens aan vast.
