Samenvatting gebaseerd op de lessen, de slides en het boek. Vooral H1 en H2 met boek, de rest iets minder - met deze samenvatting van de eerste keer geslaagd.
een helikopterblik op onze geestelijke gezondheidszorg
de patiënt versus de samenleving
schizofreniespectrum en andere psychotische stoornissen
bipolaire stemmingsstoornissen
Gekoppeld boek
Titel boek:
Auteur(s):
Uitgave:
ISBN:
Druk:
Meer samenvattingen voor studieboek
Kvl met psychische kwetsbaarheid semester 2 HOGent
Kwaliteit van leven bij mensen met een psychische stoornis
KVL psychische kwetsbaarheid 1ORTH (15/20) - Els Cokelaere en Stefaan De Smet
Alles voor dit studieboek
(41)
Geschreven voor
Hogeschool Gent (HoGent)
Orthopedagogie
Psychopathologie
Alle documenten voor dit vak (56)
Verkoper
Volgen
Car2507
Voorbeeld van de inhoud
Psychopathologie
Psychopathologie....................................................................................................1
Hoofdstuk 1: Een helikopterblik op onze geestelijke gezondheidszorg...........................3
1. Geschiedenis van de psychiatrie: een kort overzicht.............................................3
2. De psychiatrie vandaag....................................................................................8
3. Een aantal markante vaststellingen op het vlak van geestelijke gezondheidszorg.. .13
Hoofdstuk 2: Diagnose en behandeling....................................................................16
1. Psychiatrie en psychiatrische ziekten................................................................16
2. Diagnose in de psychiatrie: het psychiatrisch onderzoek.....................................19
3. Diagnose en classificatie.................................................................................22
4. Enkele begrippen...........................................................................................22
5. Behandeling en preventie................................................................................24
Hoofdstuk 3: De patiënt versus de samenleving.......................................................26
1. Vermaatschappelijking van de zorg..................................................................26
2. Stigma..........................................................................................................26
3. Maatschappelijke kost.....................................................................................27
4. Commercialisering in de zorg...........................................................................28
5. Werken en wonen..........................................................................................28
6. Euthanasie en hulp bij zelfdoding.....................................................................28
7. Omgaan met een psychiatrische aandoening.....................................................29
8. Mogelijke valkuilen.........................................................................................29
Hoofdstuk 4: Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen.....................30
1. Situering psychotische stoornissen...................................................................30
2. Soorten psychotische stoornis..........................................................................30
3. Psychotische symptomen: 4 groepen................................................................32
4. Oorzaken......................................................................................................33
5. Genetica.......................................................................................................33
6. Prevalentie en behandeling..............................................................................34
7. Psychotische stoornissen samengevat...............................................................34
Hoofdstuk 5: Bipolaire stemmingsstoornissen...........................................................35
1. Soorten stemmingsstoornissen........................................................................35
2. Oorzaken......................................................................................................36
Hoofdstuk 6: Depressieve stemmingsstoornissen......................................................37
1. Inleiding.......................................................................................................37
2. Belangrijke ziektebeelden................................................................................38
3. Subtypes depressie........................................................................................39
1
, 4. Prevalentie (voorkomen) van depressies...........................................................39
5. Oorzaken......................................................................................................39
6. Behandeling..................................................................................................40
Hoofdstuk 7: Angststoornissen...............................................................................41
1. Wat is angst?.................................................................................................41
2. Verschillende soorten angst.............................................................................41
3. Prevalentie angststoornissen...........................................................................42
4. Soorten angststoornissen................................................................................42
5. Etiologie........................................................................................................42
6. Behandeling..................................................................................................43
Hoofdstuk 8: Dwang- en verwante stoornissen.........................................................43
1. Obsessief-compulsieve stoornis (OCS)..............................................................43
Hoofdstuk 9: Psychotrauma- en stressgerelateerde stoornissen..................................44
1. Post-traumatische stressstoornis......................................................................44
2. Aanpassingsstoornis.......................................................................................44
Hoofdstuk 10: Stoornissen met lichamelijke symptomen...........................................45
1. Stoornissen met lichamelijke symptomen..........................................................45
2. Verschillende soorten stoornissen.....................................................................45
3. Prevalentie....................................................................................................46
4. Etiologie........................................................................................................46
5. Behandeling..................................................................................................46
Hoofdstuk 11: Eetstoornissen.................................................................................47
1. Onderscheid kinderen en volwassenen..............................................................47
2. Verschillende soorten eetstoornissen................................................................48
3. Prevalentie....................................................................................................48
4. Etiologie........................................................................................................49
5. Behandeling..................................................................................................49
Hoofdstuk 12: Seksuele disfuncties en genderdysforie...............................................50
1. Normale seksuele responscyclus......................................................................50
Hoofdstuk 13: Drangstoornissen.............................................................................51
1. Wat is het theoretische verschil tussen een drangstoornis en een dwangstoornis?. .51
2. Drangstoornissen volgens het handboek...........................................................51
Hoofdstuk 14: Persoonlijkheidsstoornissen...............................................................53
1. Algemeen......................................................................................................53
2. Persoonlijkheidsstoornissen: een groep van diagnosen met veel overlap...............56
3. Etiologie, prevalentie (voorkomen), oorzaken en behandeling..............................57
Hoofdstuk 15: Suïcide...........................................................................................58
2
, 1. Definitie........................................................................................................58
2. Algemeen......................................................................................................58
3. Verklarend model suïcidaal gedrag...................................................................60
4. Signalen herkennen - het gesprek aangaan.......................................................60
Hoofdstuk 1: Een helikopterblik op onze geestelijke
gezondheidszorg
1. Geschiedenis van de psychiatrie: een kort overzicht
- Krankzinnig - bezeten - zot
- Geestesziek - gevaarlijk
- Ziek
3
,Geschiedenis van de zorg voor geesteszieken kan opgedeeld worden in 6 periodes
- Periode 1: de préhistorie en de oudheid
- Periode 2: vanaf 300 na Christus tot 1600
- Periode 3: vanaf 1600 - tot 1800
- Periode 4: 19de eeuw (= jaren 1800)
- Periode 5: eerste helft 20ste eeuw (= jaren 1900)
- Periode 6: start tweede helft 20ste eeuw (= jaren na 1950 tot 2010)
- Periode 7: na 2010 tot nu
1.1 Periode 1: prehistorie en oudheid
‘Bezetenen’ werden ‘patiënten die geestelijke zorg nodig hebben’
Eerste periode: valt samen met de prehistorie en de oudheid
- Legde de oorzaak van ziektes bij geesten die men had beledigd
- Bewaarde rotsschilderingen roepen bezweringstaferelen op
- Verre voorouders zorgden voor zieke en zwakke stamleden, ook voor hen die
opvielen door hun vreemd gedrag
- Archeologische ontdekkingen van getrepaneerde (doorboorde) schedels bewijzen
hun pogingen om zieken te genezen
o Wilde met schedelboringen de boze geesten uit de gekwelde lichamen
bevrijden
- Twee personen een grote invloed gehad op de geestelijke gezondheid:
o Hippocrates (460-370 voor Christus) !!!
o Galenus van Pergamon (130-200 na Christus) !!!
Hippocrates, ook wel ‘de vader van de geneeskunde’ genoemd, brak met de opvatting
dat ziekte het gevolg was van de invloed van een boze geest.
- Ziekte werd volgens Hippocrates veroorzaakt door een onjuiste mengeling van
de 4 belangrijke lichaamsvochten: bloed, slijm, gele en zwarte gal
- Beschouwde krankzinnigheid als een hersenziekte behandelde de zieken met
warme en koude baden, rust en dieet
- Galenus van Pergamon: verwierf bekendheid met de beschrijving van het
zenuwstelsel verdeelde de mensen in 4 types, naargelang de overheersing van
1 van de lichaamsvochten
o Overheersing bloed = sanguinisch type
Levendig en hartelijk
o Overheersing slijm = flegmatisch type
Kalm en bedachtzaam
o Overheersing gele gal: cholerisch type
Opvliegend
o Overheersing zwarte gal: melancholisch type
Droefgeestig, angstig en pessimistisch
- Tegen einde oudheid kreeg ook de christelijk geïnspireerde levenshouding
tegenover zieken en armen een ruime verspreiding
o Christelijke boodschap bevatte: radicale keuze voor zwakke en
onderdrukte mensen
o Gelovigen moesten lot van zieken, armen en gehandicapten verzachten
4
, 1.2 Periode 2: vanaf 300 na Christus tot 1600
Tweede periode: start rond 300 na Christus en loopt tot 1600
- Treurigheid of melancholie beschouwd als een slechte gedachte of bekoring
o Nog 7 anderen slechte gedachten of bekoring: gulzigheid, hebzucht,
luiheid, wellust, toorn, ijdelheid en hoogmoed
- Later afgunst bij zeven hoofdzonden toegevoegd
- Vroege middeleeuwen: mensen met geestelijke stoornis (toen: ‘zotten’) een eigen
positie in de gesloten agrarische maatschappij
- Tolerantie ten aanzien van afwijkend en zonderling gedrag verminderde
o Beschouwd als bezetenen en verstoorders van de openbare orde (volgens
stedelingen)
- Lastige en onrustige mensen opgesloten in ‘dolhuizen’
- Door ‘kwade’ stoffen uit het lichaam te laten wegvloeien, poogden ze zieke
mensen te genezen
o Gebruikten hiervoor drankjes om te braken, gaven purgeermiddelen en
pasten aderlatingen toe
- Kei- of steensnijdingen namen de plaats in van schedelboringen
- Ging ervan uit dat een insect in het hoofd krankzinnigheid veroorzaakte
Met keisnijdingen, aderlatingen, kruiden, magie enzovoort probeerde de
volksgeneeskunde psychische kwalen te bestrijden.
- Geesteszieken werden soms ook met ontzag benaderd zouden in staat geweest
zijn met de goden te communiceren
- Vanaf de jaren 1100 kregen met de opkomst van de Kerk geesteszieken meer
recht op leven !!!
o Aantal kloosterorden stonden in voor de opname en verzorging
- Religieuze congregaties bleven de medemens zien achter het waanzinnige
gedrag !!!
o Aantal congregaties legden zich in de 15de eeuw al toe op de verzorging
van geesteszieken
- Psychiatrische gezinsverpleging ontstond door Dimpna (p.21) - in Geel
- Einde 16de eeuw: krankzinnigen werden voor het eerst vanuit juridisch standpunt
aansprakelijk en toerekeningsvatbaar gesteld
1.3 Periode 3: vanaf 1600 - tot 1800
Derde periode: van 1600 tot 1800
- Donkere tijd gekenmerkt door een interneringsgolf en gestichten met erbarmelijke
leefomstandigheden
o Voor de onrustige of razende krankzinnigen, gekken of dollen
- Opsluiting in dolhuizen, gasthuizen en godshuizen vanuit een liefdadige
ingesteldheid maakte plaats voor een brutale afsluiting van de samenleving
o Lagen aan kettingen en van gezonde voeding geen sprake
- Gevaarlijke krankzinnigen werden afgezonderd van de samenleving en kwamen
terecht in gesloten instellingen met strenge regels, of in dolhuizen vergelijkbaar
met slecht onderhouden gevangenissen
- Veel krankzinnigen vastgeketend aan de vloer of muur
5
, o Beschouwd als dieren en konden bezichtigd worden
- Droegen volgens bevolking zelf de schuld van hun ziekte
- Invloed René Descartes (1596-1650), vader moderne filosofie, erg belangrijk !!!
o ‘Ik denk dus ik ben’, ‘ik ben een denkend ding’ uitspraken kunnen
gelinkt worden aan de geestelijke gezondheidszorg
o Denken is volgens Descartes onze essentie en daarom moet onze geest (de
rede) onderscheiden worden van ons lichaam (natuur)
Deze scheiding (geest en lichaam) heeft de visie en de organisatie
van de geestelijke gezondheidszorg sterk beïnvloed
o Zag de wereld als een machine en het menselijk lichaam als een
mechanisch systeem dat waarnemingsimpulsen doorgeeft aan de hersenen
1.4 Periode 4: 19 d e eeuw (= jaren 1800)
Vierde periode: valt samen met de 19de eeuw
- Dankzij Franse Revolutie en industriële revolutie vond een belangrijke
omwenteling plaats
- Geesteszieken beschouwd als lichamelijk zieke personen met recht op specifieke
medische verzorging
o Band tussen psychiatrie en religie hield definitief op met bestaan
- Kritiek op de onmenselijke praktijken in de dolhuizen
o Geleidelijk aan vervangen door krankzinnigengestichten
- Frankrijk: Philippe Pinel (1745-1826) bevrijdde een aantal geestzieken van hun
boeien en maakte een einde aan bepaalde technieken zoals purgeren,
blaartrekken en aderlaten !!!
o Ontwikkelde ideeën over de aard en behandeling van psychiatrische
aandoeningen
o Contact met patiënt centraal
Pinel mag terecht de pionier genoemd worden van de Franse psychiatrie.
- België: Jozef Guislain (1797-1860) soortgelijke pionier als Pinel
o Specialiseerde zich als één van de eersten in het behandelen van
geesteszieken !!!
o Baseerde zich voor zijn theorie op voorganger Pinel
o IJverde voor een humane behandeling van de patiënten en bouwde het
eerste gesticht volgens moderne concepten
- Nederland: dokter Schroeder van der Kolk (19797-1862) zorgde voor een grote
verbetering van de verpleging van geesteszieken
o Finale aanzet voor krankzinnigenwet
Regelde de opname, het ontslag en het toezicht door de staat op de
zorg
- Nederland: dokter Everts (1810-1883) richtte inrichting op die zich specifiek
richtte op psychiatrische gezondheidszorg
- Einde 19de eeuw meer aandacht naar ontstaan van geestesziekten
- 1 van meest gekende theorieën komt van Joseph Breuer (1842-1935) en
Sigmund Freud (1856-1939) !!!
o Neurose is het gevolg van belevingen die verdrongen worden naar het
onderbewuste
6
, o Legden met hun theorieën de basis voor de psychoanalyse
- Collocatiewet: regelde de gedwongen opnames
- Tussen 1800 en 1900: vooral de Kerk ontwikkelde via religieuze congregaties
initiatieven op het gebied van de zorg voor patiënten met een psychiatrische
aandoening !!!
1.5 Periode 5: eerste helft 20 st e eeuw (= jaren 1900)
Vijfde periode: eerste helft van de 20ste eeuw
- Psychiatrie geconfronteerd met belangrijk dilemma
o Enerzijds konden patiënten met een psychiatrische aandoening terecht in
steeds groter wordende instellingen in de hoop dat ze spontaan zouden
herstellen
o Anderzijds beschikten psychiaters over de mogelijkheden van
psychoanalyse, een behandeling die toen alleen haalbaar was voor meer
vermogende patiënten die naar meer zelfinzicht streefden
- Doordat behandeling te duur was gingen psychiaters op zoek naar alternatieven,
zoals koortskuren, slaapkuren, shockkuren en coma’s, lobotomieën,…
- Opkomst psychofarmaca 2de helft 20ste eeuw !!!
- Hans Berger ontdekte elektro-encefalogram (EEG) beschouwde dit als een
spiegel van de hersenen !!!
- Psychiatrische instellingen stonden lange tijd onder het toezicht van het ministerie
van Justitie
o Deze bevoegdheid kwam in 1948 bij het ministerie van Volksgezondheid te
liggen
Als gevolg van deze belangrijke overdracht patiënten met
psychiatrische aandoening kregen recht op behandeling !!!
1.6 Periode 6: start tweede helft 20 st e eeuw (= jaren na 1950
tot 2010)
Zesde periode: halfweg 20ste eeuw en loopt tot 2010
- Tot jaren ’50 voor de meeste psychiatrische aandoeningen geen geneesmiddelen
beschikbaar !!!
o Pas vanaf de jaren ’60 belangrijke vernieuwingen
Met de komst van de psychofarmaca veranderde de psychiatrie op ingrijpende wijze. !!!
- Ontdekking eerste antipsychoticum in 1952 betekende enorme doorbraak in de
behandeling van psychiatrische aandoeningen
- Komst medicamenteuze therapie = tweede revolutie in de psychiatrie
o Eerste revolutie kwam er dankzij nieuwe benadering van Pinel
- Dankzij psychofarmaca konden heel wat patiënten ambulante behandeling
krijgen
- Door opname van de psychiatrische ziekenhuizen in de ziekenhuiswet werd de
wettelijke basis gecreëerd door open afdelingen
o Daarnaast ontstonden de psychiatrische diensten in algemene
ziekenhuizen (PAAZ) en de partiële hospitalisatievormen (dag of nacht)
- Tijdens WO II probeerde Maxwell Jones in Engeland militairen te behandelen
op basis van de kracht die uitgaat van een gemeenschap of een groep !!!
7
, - In 1965 in Brugge: eerste therapeutische gemeenschap opgericht !!!
- Belangrijke uitgangspunten: moeten mensen met ernstige psychische
stoornissen bereiken met ambulante en multidisciplinaire en goedkope hulp,
geestelijke gezondheidszorg is een recht
- Periode 1980-1990: intrede biologische psychiatrie
o Geneesmiddelen en nieuwe vormen van psychotherapie werden
gecombineerd
De overtuiging groeide dat langdurig geesteszieken behoefte hadden aan alternatieve
opvangvormen buiten het psychiatrisch ziekenhuis.
- Periode 1990-2000: eerste reconversie in de psychiatrische ziekenhuizen !!!
o Deels op verplichte, deels op facultatieve wijze werden psychiatrische
ziekenhuisbedden afgebouwd en gereconverteerd naar psychiatrische
verzorgingstehuizen en initiatieven beschut wonen
Sluiten meet aan op de lokale leefgemeenschappen met het accent
op verzorging (care) in plaats van behandeling (cure)
- Supraregionale overlegplatforms: om een evenwichtigere uitbouw van de
psychiatrische voorzieningen te waarborgen
- 1990: collocatiewet vervangen door nieuwe wet voor de gedwongen opnames met
veel meer rechtszekerheid voor de patiënten + finale beslissing door de
vrederechter
- Periode 2000-2010: tweede vrijwillige reconversie !!!
o Meer aandacht voor doelgroepen volgens leeftijdscategorie (kinderen en
jongeren, volwassenen en ouderen) en specifieke groepen (verslaving,
forensische psychiatrie, sterk gderagsgestooorde en agressieve patiënten,
…)
- 2002: wet inzake de patiëntenrechten !!!
o Veranderde de relatie tussen hulpverlener en patiënt, maar ook de komst
van het internet maakte dat die relatie gelijkwaardiger werd
2. De psychiatrie vandaag
- Behandelen, verzorgen, begeleiding krijgt een ruime invulling
- Van residentieel naar ambulant, van aanbod- naar vraaggestuurde zorg
- Meer participatie van patiënten en hun netwerk
- Ervaringsdeskundigen in de geestelijke gezondheidszorg
2.1 Nieuw paradigma
Laatste jaren: nieuw paradigma binnen de geestelijke gezondheidszorg
Door de evolutie van residentiële naar ambulante zorg, van aanbod- naar
vraaggestuurde zorg, van meer participatie aan het zorgproces van patiënten en
hun netwerk, van het overwinnen van de diagnose naar herstel,… ontstaat er een
andersoortige psychiatrie
o In geestelijke gezondheidszorg moet behandelen, verzorgen of begeleiden
een ruime invulling krijgen
2.2 Herstelgerichte benadering
Interesse herstelgerichte benadering neemt toe (recovery)
8
, Volgens deze benadering gaat het niet alleen om de genezing of het zo veel
mogelijk stabiliseren van de symptomen (klinisch herstel), maar ook om het
herstel van het functioneren in de samenleving (sociaal herstel) en van het herstel
van de eigen identiteit (persoonlijk herstel)
o Focus verschuift van de kwetsbaarheid en de beperking van de patiënt,
naar zijn krachten, talenten en competenties
- Door deze benadering krijgt herstel in psychiatrie meerdere betekenissen
(naargelang de invalshoek waaruit hulp wordt aangeboden):
o ‘Behandeling’ focus gericht op klinisch herstel
Doelstelling is het terugdringen van de stoornis en verminderen van
de symptomen
o ‘Sociaal herstel’ of ‘rehabilitatie’ focus op het leven in eigen handen
nemen en de maatschappelijke rol zoveel mogelijk (opnieuw) in eigen
handen nemen
o Gericht op persoonlijk herstel beklemtoont de eigen ervaring van de
patiënt en het benutten van die ervaring
Verwijst naar de mogelijkheid voor een beter leven met en na een
psychiatrische aandoening
- Herstel is NIET gelijk aan genezing
- Kwartiermaken en herstelacademie
o Kwartiermaken: zoeken naar een veilige plaats waar eten, drinken en
warmte beschikbaar zijn
Doelstelling: een veilige en warme plek creëren voor psychisch
kwetsbare personen om een zo normaal mogelijk leven te leiden
tussen alle andere mensen
o Herstelacademie: helpen mensen met psychische problemen vanuit eigen
kracht te leren leven
Ondersteunen deelnemers met psychische problemen zodat zij op
eigen kracht hun leven kunnen inrichten
2.3 Ervaringsdeskundigen
Ervaringsdeskundigen: zijn mensen die zelf psychisch ziek geweest zijn en het vaak
ook nog zijn of in elk geval kwetsbaar blijven en die hun ervaringsdeskundigheid via
vorming en bijscholing ontwikkelen tot een zinvolle bijdrage in de zorg voor anderen.
- Goed contact en uitwisseling met ervaringsdeskundigen en lotgenoten zijn
essentiële componenten voor een meer herstelgerichte zorg
o Succesverhalen, horen hoe anderen herstelden,… geven moed en hoop om
een behandeling te volgen en door te zetten
- Ervaringsdeskundigheid kan cruciale expertise en ervaring vormen die
complementair is met evidencebaseed deskundigheid en ervaring van de
professionele zorgverleners
- Kan bijdragen tot betere zorg voornamelijk in de betekenis van kwaliteit van
leven
- Kunnen ingeschakeld worden in de directe zorg en in het bijscholen van
zorgverleners, maar ook in adviesraden, in het uitbouwen en aansturen van
9
, netwerken, in het bestuur van voorzieningen en op beleidsniveau van de sector
geestelijke gezondheidszorg
Problemen/valkuilen/nadelen:
- Ervaringsdeskundigen, die zich beroepsmatig als ervaringswerker willen
engageren, moeten een specifieke opleiding krijgen
o Worden geacht de nodige competenties en vaardigheden te bezitten
- Uitdaging: inhoud geven aan de functie en erkenning binnenhalen zodat
ervaringswerkers een vaste waarde worden binnen elk zorgteam
o Nog niet helemaal een plaats verworven
2.4 Projecten art.107 voor volwassenen en intensifiëring
Artikel 107 van de ziekenhuiswet maakt het mogelijk om op vrijwillige en projectmatige
basis psychiatrische bedden en plaatsen buiten gebruik te stellen (zogenaamde
bevriezing) en het vrijgekomen budget samen met andere partners binnen een netwerk
in te zetten in mobiele teams voor volwassenen.
Financierstechniek als een slimme manier van werken om geleidelijk middelen te
verschuiven van de residentiële sector naar de gemeenschapszorg.
Ziekenhuizen projectvoorstellen indienen voor intensifiëring van de residentiële zorg
De vrijkomende full-time equivalenten door bevriezing van bedden of plaatsen
worden dan ingezet in bepaalde diensten om meer intensieve zorg te kunnen
leveren
o Onderscheid 2 modellen:
Unit voor geïntensifieerde psychiatrische zorg (intensieve dienst)
Unit gebaseerd op een combinatie van geïntensifieerde dienst en
verhoogde geïntensifieerde werking (high intensive care)
Beschouwd worden als acute opnamediensten voor patiënten
die een ernstige psychiatrische crisis doormaken en voor wie
een korte intensieve behandeling in een beveiligende setting
nodig is
Erkende projecten in verschillende regio’s.
Vijf functies om een oplossing te bieden voor alle geestelijke gezondheidsbehoeften:
1) Activiteiten inzake preventie, vroegdetectie en vroegpreventie
2) Ambulante behandelteams voor zowel acute als meer langdurige zorg
3) Rehabilitatieteams die werken rond herstel en sociale inclusie
4) Intensieve residentiële behandelteams voor zowel acute als langdurige zorg
wanneer een opname noodzakelijk is
5) Specifieke woonvormen waarin zorg kan worden aangeboden indien het
thuismilieu of het thuisvervangend milieu hiertoe niet in staat is
Preventie, vroegdetectie en Eerstelijnszorg
vroeginterventie Outreachfunctie
Acute en langdurige zorg door Mobiele teams
ambulante behandelteams
Herstel en sociale inclusie Integratie in de samenleving en het
10
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Car2507. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
