*** HEB HIER EEN 18/20 MEE BEHAALD IN EERSTE ZIT**** Samenvatting van alle hoor- en gastcolleges van het vak criminaliteit en samenleving gedoceerd door Meneer Kristof Verfaillie.
Inhoud: Powerpoints + alles wat hij tijdens de les gezegd heeft
Criminaliteit en samenleving 2022-2023
Doel van de cursus
Criminaliteit kan niet begrepen worden vanuit de individuele motieven, overtuigingen of keuzes van daders.
Criminaliteit ontstaat in, en krijgt vorm door, de samenleving. Het is een vak dat tegen de de psychologie of
forensische psychologie lijkt te zijn. Maar dat is niet zo. De maatschappelijke context is gewoon heel erg
belangrijk voor bijvoorbeeld recidive in te schatten. We moeten criminaliteit begrijpen als een maatschappelijk
perspectief. Mensen die zich bezighouden met het beleid moeten zich dus niet enkel focussen op een individuele
case en ons beleid daar te veel op gaan baseren, we moeten het debat durven opentrekken en nadenken over
die fenomenen als een maatschappelijk fenomeen
“Wie criminaliteit wil begrijpen, moet de samenleving begrijpen”
Structuur van de cursus
We bestuderen criminaliteit als maatschappelijk fenomeen en we doen dit aan de hand van concrete fenomenen
zoals collectief geweld, terrorisme en radicalisering, georganiseerde criminaliteit en cybercrime
We gaan kijken naar:
- Wat is de samenleving?
- Kijken naar concrete fenomenen zoals collectief geweld, terrorisme, radicalisering, georganiseerde
criminaliteit en cybercrime
- Hoe kunnen we die fenomenen begrijpen die soms wat haaks staan met wat er in de media staat
Schriftelijke examen
Open vragen op basis van de slides HOC en teksten die je terugvindt op canvas (examen op 20 punten)
Hoofdstuk 1: Criminaliteit als maatschappelijk vraagstuk
Criminaliteit wordt vaak gezien als een individuele handeling, gepleegd door mensen die ofwel abnormaal zijn,
“waar iets mis mee is”, ofwel gepleegd door mensen die een weloverwogen keuze, een kosten-baten analyse,
een rationele keuze hebben gemaakt.
De manier waarop we nadenken over bepaalde feiten en fenomenen bepaald en beperkt heel erg ons handelen
en onze aanpak. We leggen onszelf beperkingen op in de studie naar criminaliteit en de oorzaken ervan door
een bepaald denken te hanteren.
1. Het afwijkende individu (“het monster”)
Er is ook een mildere vorm dan “monster” à afwijking = het idee dat criminaliteit afwijkt van een norm waarbij
alles en iedereen die in de minderheid is ten aanzien van die norm wordt gezien als afwijkend en een potentieel
probleem
Vb: als de meeste mensen rechtshandig zijn dan zijn de linkshandige afwijkend
Er zijn zaken die we in de samenleving normaal vinden en alles wat we zien dat daar buiten valt zien we als
deviant en afwijkend à specifieke manier van denken die heel erg wordt doorgedreven in het idee van dat
1
,Alexe Verbrugghe 2022-2023
afwijkende individu als monster. De daden of de mensen lijken zo afwijkend te zijn dat die mensen absoluut niet
kunnen zijn zoals wij. Daar moet iets mis mee zijn. Ze moeten anders denken en handelen.
Denk maar aan Lombroso die met zijn theorie stelde dat er mensen onderons zijn waar er iets mis mee is dat
detecteerbaar is. En op basis daarvan kunnen we ook handelen. Eens we wisten wat dat afwijkende was kunnen
we misschien daar naar gaan handelen. Hij gaf de belofte dat we iets konden doen aan criminaliteit.
Mensen die in de maatschappelijke verbeelding worden gezien als
monster:
- Andrej Romanovitsj Tsjikatilo (“de slager van de Rostov)
- Zware geweldscriminaliteit en seksueel misbruik
- Veroordeeld voor 52 moorden
- Tijden van de Sovjet uni: Sovjet ideologie:
Seriemoordenaars en hun moorden kon alleen maar in het
westen en was dan ook een typisch symptoom van de
westerse samenleving. In een Sovjet omgeving waren
dergelijke feiten niet mogelijk. Geeft een indicatie van hoe
die samenleving naar criminaliteit kijkt. Men was dan ook
zeer gechockeerd bij deze zaak. Deze man heeft dan ook
ingespeeld op dat idee van dat waanzinnige, buiten de
samenleving bestaande monster. Pogingen om zich
ontoerekeningsvatbaar te laten verklaren. “Die hoort niet
bij ons”.
Het is belangrijk om als criminoloog op een wetenschappelijke manier naar bepaalde fenomenen te kijken. We
proberen te begrijpen waarom fenomenen zich voordoen. Wat kunnen we er aan doen dat ze niet meer
voorkomen. Omdat ze daar dus in een samenleving zitten die niet erkend dat criminaliteit een product kan zijn
van een samenleving gaan ze ook op een heel andere manier met dergelijke daders om dan dat we eigenlijk
zouden kunnen of zouden moeten doen. Het gaat niet om het goedkeuren van het feit dat iemand 52 moorden
heeft gepleegd, het gaat om de manier waarop een samenleving omgaat met criminaliteit aanzich. Durkheim: “
criminaliteit is normaal in een samenleving”.
- Ted Bundy
- Deed alsof hij gekwetst was om zo vrouwen te lokken en
mee te nemen. Daarna via wurging of veel geweld om het
leven brengen. Hij begroef de lichamen en keerde
regelmatig terug om er seksuele activiteiten mee te doen.
- Maatschappelijke verbeelding is belangrijk: Veel wordt
verfilmd op Netflix. Die series bepalen in grote mate ons
denken.
- Knappe en charmante man en kreeg liefdesbrieven,
“perfecte schoonzoon”, heeft gestudeerd. Iemand waarvan
de feiten niet lijken overeen te komen met dat idee dat we
hebben van “een monster”. De feiten passen niet bij de
joviale man die de rechtszaal binnen wandelt. En dat jaagt
ons angst aan omdat we nu niet kunnen dat het gaat over
iemand die anders is als wij en een monster is. Een
2
,Alexe Verbrugghe 2022-2023
bepaalde verbeelding wordt dus gekoppeld aan feiten. De vorige man werd duidelijk als een monster,
waanzinnige beschouwt en meer als Ted Bundy.
- Jeffrey Dahmer
- 17 jongens vermoord, kannibalisme, seksuele activiteit,
experimenten à zo onbevattelijk dat het gaat fascineren,
het heeft niets te maken met wat wij zijn.
- Onbevattelijk waardoor we het niet geloven. Voorbeeld: er
hangt een ongelofelijke geur in het appartement waarbij
niemand zo’n soort linken legt. Het ligt buiten onze
bevatting.
- Nogmaals maatschappelijke verbeelding is heel bepalend
voor de manier waarop we met criminaliteit omgaan.
Voorbeeld: alles wat er gebeurt bij Dahmer past voor de
agenten in een sfeer van hun perceptie wat
homoseksualiteit is. Ze willen daar liefst zo min mogelijk
iets mee te maken hebben waardoor ze de Red flags van
bij Dahmer thuis negeerde. Vertrekt vanuit een hele
specifieke kijk op fenomenen zoals seksuele geaardheid. Dit maakt het mogelijk dat men op dat moment
niet optreedt zoals men zou verwachten.
- Ook in detentie wordt er op een bepaalde manier met dergelijke feiten omgegaan: Dahmer wordt
doodgeslagen in de gevangenis.
- Richard Ramirez (“The Nightstalker”)
- Ging s’nachts vrouwen verkrachten en vermoorde hen in
hun eigen huis.
- Heeft angstpsychose veroorzaakt aangezien niemand zich
meer veilig voelde in hun eigen huis.
- Satanisme: zaken waarvan men zelfs niet meer aanneemt
dat het gaat over medische pathologieen of afwijkingen,
maar dat die mensen op de één of andere manier moeten
bezeten zijn. Dat er een soort kwade aanwezig is die maakt
dat ze helemaal niets met ons als samenleving te maken
hebben. Het is het omgekeerde van Bundy, het speelt wel
in op onze angsten. Het zijn deze mensen waarvan we
altijd ook denken en verwachten dat ze dergelijke feiten
plegen. Maar deze mensen zijn juist hoogst uitzonderlijk.
- Ramirez sterft aan kanker in detentie
3
,Alexe Verbrugghe 2022-2023
“Het misleidende kwaad”:
- Een politiek georganiseerde vorm van misdaad
- Mensen die verantwoordelijk zijn voor de dood
van miljoenen mensen
- Populair idee: samenlevingen kunnen misleid
worden door enkele uitzonderlijke individuen
- Hitler en aanhangers hebben de Duitse
samenleving destijds misleid. Als we maar heel
goed en in details kunnen begrijpen wie die
man was en wat hij allemaal heeft meegemaakt
en wat zijn denkpatronen zijn waardoor we in
de toekomst niet meer misleidt kunnen worden
en nazisme bv niet meer zal optreden.
- Worden misleid door mensen met een bepaalde
manier van denken en ideologie
- Stalin: ijzere greep over zijn samenleving. Iedereen had schrik van hem. Dat is de reden waarom
dergelijke misdrijven op dergelijke grote schaal hebben kunnen plaatsvinden
- Goede samenleving die misleid is geweest door enkele uitzonderlijke monsterlijke individuen. Neem die
individuen weg en de samenleving is weer beter.
- Het soort kwaad dat ons verleidt/misleid en die de bron is van de reden waarom zaken zoals de
holocaust hebben kunnen plaatsvinden.
Samenvatting
Het eerste populaire denkbeeld over criminaliteit is dat het gaat om individuen die buiten de samenleving staan:
- Is abnormaal
- Niet zoals wij
De expertise (begrijpen) richt zich op eigenschappen/kenmerken van mensen, wat individuen “anders” maakt
(biologische, psychologische kenmerken)
2. Het rationele individu
Het is een manier van denken over criminaliteit die beleidsmatig veel invloed heeft.
Het kan bepalend zijn voor de manier waarop we criminaliteit gaan bestrijden.
Het start met het werk van Gary Becker:
- Gary Becker (1930-2014)
- Econoom en socioloog (University of Chicago)
- Is allerhande economische inzichten gaan toepassen op een grote veelheid
aan maatschappelijke fenomenen en processen en dus ook criminaliteit
- Wat kunnen we vanuit de economie aan inzichten aanreiken om crimineel
gedrag meer inzichtelijk te maken.
- Gary Becker was op een bepaald moment op weg naar een vergadering. Hij
ging eigenlijk te laat zijn maar hij merkte op dat als hij zijn auto zou parkeren daar waar het niet mocht,
hij een boete zou krijgen maar toch op tijd zou zijn. Hij heeft dus bij zichzelf vastgesteld dat hij daar een
keuze/afweging moest maken. Wat weegt het meeste door? De boete? Of optijd op de vergadering zijn?
4
,Alexe Verbrugghe 2022-2023
Hij stelde vast dat de boete (het nadeel) niet opweegt tegen op tijd in de vergadering zijn (het
voordeel). Het is een proces dat men voortdurend lijkt mee te maken. Ook wanneer het gaat over norm
overtredend gedrag en criminaliteit. Doorheen het leven maken we continu een afweging tussen kosten
en baten. Het maximaliseren van winst en plezier en het minimaliseren van pijn en kost. Daar gaat dit
denken over.
Het rationele individu:
• Criminaliteit is “normaal”. In de zin van dat mensen een afweging maken tussen zaken die hen meer
voordeel opleveren dan nadeel. Als criminaliteit hen dan meer voordeel oplevert dat wordt dan
verondersteld als “normaal”. Dat wil niet zeggen dat we dat dan goedkeuren. Het gaat om een normaal
menselijk proces. Er is niets mis met de persoon in kwestie. We denken allemaal zo.
• Criminaliteit is niet de uitkomst van biologische verschillen, socialisatieprocessen of sociaal leergedrag
maar moet begrepen worden in functie van gedragsmogelijkheden en gedragsbeperkingen (kosten en
baten)
• Voorbeeld: Jongeren plegen meer criminaliteit dan ouderen omdat ze minder te verliezen hebben dan
mensen op latere leeftijd (status etc)
• Voorbeeld: Er wordt minder ingebroken wanneer de beveiliging van woningen verbetert omdat het
daardoor minder aantrekkelijk is om in te breken
= de manier waarop men in dit soort denken gaat nadenken over criminaliteit en de oorzaken ervan
De routine activiteitstheorie en rational choice theorie
= belangrijke beleidstheorie
De belangrijkste uitgangspunten (10 principes van Felson en Clark, 1998; Kleemans, 2001: 165-166)
1) Gelegenheid speelt een rol bij het veroorzaken van alle vormen van criminaliteit
: Niks gebeurt “zomaar”. Bij elke vorm van criminaliteit gaat het uiteindelijk altijd over opportuniteit.
Voorbeeld: zatte vechtpartij slagen en verwondingen: als er nergens politiemensen aanwezig zijn in het café,
dan is de opportuniteit groter dat er een vechtpartij uitbreekt
Voorbeeld: Diefstal in woning: Als de dieven weten dat er geen mensen thuis zijn, is de opportuniteit groter
om succesvol en ongezien in te breken.
Je hebt altijd bepaalde opportuniteiten om tot criminaliteiten over te gaan.
En vaak gaat het ook puur over die opportuniteit: Seksueel misbruik bij familieleden terwijl ze dit buiten de
familie niet doen omdat daar minder een opportuniteit ligt om dit te doen. Seksueel delinquent die werkt in
een school of een andere job met kinderen.
Dit leidt tot heel wat andere beleidsopties. In het eerste model gaat het dus meer over wat is er mis met de
seksuele delinquent en waar ligt dat aan, wat zijn de kenmerken? Het abnormale. In dit model gaan we
ervoor zorgen dat de opportuniteit beperkt wordt, we gaan ervoor zorgen dat dergelijke mensen niet meer
kunnen werken in jeugdverenigingen of scholen enz. Dit soort denken is op zekere hoogte heel nauw
verbanden aan het Neo-klassieke denken die nog altijd aan de basis ligt van ons strafwet waarbij we ervan
uitgaan dat hogere boetes en langere gevangenisstraffen zorgen voor die kosten-baten. De kosten moeten
hoog genoeg zijn zodat ze die feiten niet gaan plegen. Samen met het beperken van de opportuniteiten.
2) Gelegenheden tot criminaliteit zijn zeer specifiek
3) Gelegenheden tot criminaliteit kennen concentraties in tijd en ruimte
Voorbeeld: Zee hieronder
5
,Alexe Verbrugghe 2022-2023
4) Gelegenheden tot criminaliteit worden bepaald door alledaagse activiteiten
Voorbeeld: Politiezones aan de zee hebben in de zomer veel te maken met pickpockets want veel toeristen
trekken naar de zee en dat maakt de opportuniteit voor pickpocketters groter.
5) Een criminele gebeurtenis veroorzaakt weer de gelegenheid tot een andere criminele gebeurtenis
Wanneer er feiten gebeuren geeft dit vaak aanleiding tot andere feiten.
Voorbeeld: Drugsoorlog: Hoe het verhandelen van drugs aanleiding kan geven tot geweldscriminaliteit.
6) Bepaalde producten bieden betere mogelijkheden voor criminaliteit dan andere
Voorbeeld: Het stelen van auto’s hangt af van welk merk het is. Bepaalde producten worden aantrekkelijker
geoogd dan anderen.
7) Sociale en technologische veranderingen veroorzaken nieuwe mogelijkheden voor criminaliteit
Criminaliteit kan voorspelbaar zijn à nieuw product bv komst van de smartphones = een opportuniteit om
gestolen te worden of tijden van corona veel online bestellingen dus pakjes worden veel vervoerd wat
opportuniteit geeft om dergelijke producten te stelen. Een samenleving creert nieuwe opportuniteiten.
8) Criminaliteit kan worden bestreden door gelegenheids-beperkende maatregelen
9) Gelegenheidsbeperkende maatregelen leiden niet noodzakelijk tot een verplaatsing van het probleem.
Het kan ook leiden tot het verdwijnen van een fenomeen.
10) Gerichte maatregelen kunnen zelfs een nog grotere criminaliteitsreductie veroorzaken
Waarom kunnen we criminaliteit niet reduceren tot de handelingen van (afwijkende) individuen?
David Émile Durkheim 1858 - 1917
Criminaliteit maakt intrinsiek deel uit van de samenleving
Zijn werken:
De la division du travail social (1893)
Les Règles de la méthode sociologique (1895)
Le Suicide (1897)
Eerste belangrijke punt:
1) Criminaliteit als schending van een morele code:
• Criminaliteit is een inbreuk op collectieve gevoelens.
Misdaad is niet iets dat onveranderlijk is, of enige
essentie heeft. Criminaliteit is een afspiegeling van
bepaalde maatschappelijke conventies en deze variëren
in tijd en de plaats.
• Criminaliteit is een schending van een morele code, het
zgn. “conscience collective”: het geheel van
overtuigingen en gevoelens die gemiddeld genomen
gedeeld worden in een samenleving. Deze overtuigingen
zijn ook veranderlijk. Wat vinden we goed of fout? Wat is
abnormaal? Voorbeeld: MeToo is veel meer in de picture dan vroeger aangezien we nu sterker van
meningen zijn dat bepaalde zaken of handelingen van mannen ten aanzien van vrouwen (of
omgekeerd) niet kunnen. Bepaalde fenomenen keuren we collectief af. Deze variëren in tijd en plaats.
• Zaken kunnen ook variabel zijn à wanneer we het hebben over kannibalisme dan zien we dat er een
consensus is dat dergelijke zaken niet kunnen. Kijk maar naar hoe de zaak Dahmer heel de wereld
opschrikt. Terwijl vormen van overlast veel meer variabel zijn. Daar is vaak geen consensus want wat is
overlast eigenlijk? We zien dit ook in de tijd. Wat we delen in de jaren 50 is heel anders dan wat we
delen de dag van vandaag, toch is er over bepaalde zaken niet altijd een consensus.
6
,Alexe Verbrugghe 2022-2023
The criminal act violates sentiments and emotions which are deeply ingrained in most members of society – it
shocks their healthy consciences – and this violation calls forth strong psychological reactions, even among
those not directly involved. It provokes a sense of outrage, anger, indignation, and a passionate desire for
vengeance (Garland, 1990: 30)
à benadrukt dat conscience collective: We hebben elkaar nog nooit gezien maar toch schept het een soort
band dat we hetzelfde denken over bepaalde zaken. We beginnen er over te praten bij de kapper, supermarkt
enz. (Voorbeeld Steve Bakelmans schokeerd heel België”
2) Criminaliteit is normaal in de samenleving
= niet in de normatieve zin want we vinden het niet normaal, het is niet oke (stuk hierboven). Het is normaal in
de zin omdat:
“Er is geen enkele maatschappij die niet geconfronteerd wordt met het probleem van criminaliteit. De vorm ervan
verandert; de omschrijving ervan is niet overal hetzelfde; maar overal en altijd zijn er mensen geweest die zich
zo hebben gedragen dat ze de strafrechtelijke repressie over zich hebben afgeroepen” (Durkheim, 1938: 65-
66)
• Criminaliteit is niet enkel een onvermijdelijk, afwijkend betreurenswaardig verschijnsel dat destructief is
voor een samenleving; criminaliteit heeft ook een sociale functie (Durkheim, 1938)
3) Criminaliteit heeft een functie in de samenleving
Het doet iets met de samenleving.
Die functie gaat over een tweetal zaken:
• Adaptatie: criminaliteit zet gevestigde opvattingen onder druk en speelt een belangrijke rol in
maatschappelijke transformatie (“vooruitgang”). Het zet dingen in beweging. “Ik vind dat wel en ik vind
dat niet” zorgt voor discussie.
• Bewaken van grenzen: criminaliteit versterkt sociale normen en waarden; het zet aan tot collectieve
actie en herbevestigt of verduidelijkt het verschil tussen “goed” en “kwaad”. Voorbeeld: de zaak De
Pauw: Door de discussie hebben we het opnieuw over de manier waarop we met elkaar moeten omgaan
en al lang niet meer over De Pauw zelf. Er zijn voorstanders en tegenstanders van bepaalde meningen.
Dat debat wordt opnieuw opgewekt. “We mogen niets meer” heeft niks te maken met De pauw opzich
maar met hoe wij allemaal met elkaar omgaan.
4) Criminaliteit leert ons iets over de aard van de samenleving
Geschokeerd zijn van zaken zoals die van Dutroux omdat we natuurlijk al opvattingen hebben. We hebben
een normen en waardenkader van waaruit wij naar dingen gaan kijken. Wij vinden iets niet normaal waardoor
het ons schokeerd als het zich dan uiteindelijk wel voordoet.
à “We moeten niet zeggen dat een actie het collectief geweten schokt omdat ze crimineel is, maar
eerder dat ze crimineel is omdat ze het geweten collectief schokt. We veroordelen het niet omdat het
crimineel is, het is criminaliteit omdat wij het veroordelen” (Durkheim, 1972)
Wij hebben een aantal overtuigingen, normen en waarden en wanneer er zich iets voordoet is dat daar een
inbreuk tegen en daarom zijn we gechoqueerd. Wij vinden niet dat in een samenleving waarin mensen
rechtvaardig worden behandeld, er feiten zoals die van steve bakelmans mogen plaatsvinden. Bv bij de zaak
dutroux: Het rechtssysteem zou zo niet mogen werken. Dus we hebben dus overtuigingen hoe dat wel zou
7
,Alexe Verbrugghe 2022-2023
moeten werken. = concience collective. We kijken van daaruit naar de samenleving en wanneer er zich feiten
voordoen zijn we gechoqueerd en zeggen we dat iets criminaliteit is.
5) Criminaliteit als maatschappelijk fenomeen
• Le Suicide (1897)
• Zelfmoord lijkt een erg persoonlijke, individuele handeling, maar Durkheim toont aan dat dit fenomeen
een maatschappelijk fenomeen is; in de cijfers over dit fenomeen zijn er trends merkbaar, en die trends
vertonen een samenhang met andere maatschappelijke kenmerken/fenomenen:
– Vb. zelfmoordcijfers zijn hoger in tijden van economische crisis dan in tijden van economische
stabiliteit
– Vb. zelfmoord komt vaker voor in landen met een overwegend protestantse geloofsovertuiging
dan een katholieke geloofsovertuiging
– Vb. zelfmoord komt vaker voor bij vrijgezellen dan bij mensen die getrouwd zijn
6) Criminaliteit en maatschappelijke verandering
• Volgens Durkheim hebben mensen grenzeloze verlangens, we willen vanalles bereiken en doen en die
verlangens moeten gereguleerd worden van buitenaf (gemeenschappelijke normen);
• Wanneer individuele verlangens niet langer gereguleerd worden door gemeenschappelijke normen -->
ontstaat er anomie: een staat van verwarring of normconflict in de samenleving; ontstaat in periode van
snelle maatschappelijke transformatie
– Vb. Economische depressie: inkomensverlies en ontregeling van het leven (kan leiden tot
deviantie)
– Vb. Snelle opwaartse mobiliteit kan leiden tot waardenconflicten (je wordt geacht een nieuwe
levensstijl te hanteren) en dat leidt tot verlies van morele standaarden. in zo’n context kan
deviantie ontstaan, ze gaan zich gedragen op een manier dat niet meer passend is.
Belangrijke inzichten van het werk van Durkheim (Smith, 2008: 339)
• Deviantie is voor een deel het product van een zwakke morele integratie (“de mate waarin men
gemeenschappelijke opvattingen heeft of overtuigingen deelt in een groep of de samenleving”) en een
slechte sociale regulering (“mate waarin men gedrag kan inperken”);
• Deviantie maakt integraal deel uit van de samenleving, heeft een sociale functie en vertoont bepaalde
trends of patronen;
• Definities van deviantie, en percepties van de ernst ervan, zijn cross-cultureel variabel. Het concience
collective wordt niet gedeeld over de hele wereld. Er zijn verschillende normen en waardenkaders.
• Wanneer deviantie zich voordoet zie je ook dat heel de samenleving mee veranderd
Dit soort zijn denkers die er heel sterk vanuit gaan dat we leven in een soort gedeeld normen en waarden kader
en wanneer er iets veranderd bij dat kader het aanleiding kan geven tot deviantie. Wanneer we met andere
woorden in een samenleving leven waarin iedereen het min of meer eens is met hoe we ons dienen te gedragen,
wat we moeten doen enz, dan treed er minder deviantie op dan in een samenleving waarin heel dat normen en
waardenkader overroop wordt gegooid. Deviantie wordt in dit soort denken heel erg gelinkt aan stabiliteit en
evenwicht in een samenleving en gaat er vanuit dat op het moment dat er heel snelle transformatie’s onstaan,
zoals een pandemie of technologische ontwikkelingen, er specifieke vormen van criminaliteit zullen ontstaan.
• Ingrijpende sociale veranderingen kunnen vaak leiden tot anomie en daarmee tot een toename van
criminaliteit;
8
,Alexe Verbrugghe 2022-2023
• De wet weerspiegelt de culturele waarden van een samenleving (hoewel de kracht van dit verband kan
variëren). Je vindt het concience collective hierin terug. Het seksueel strafrecht is recent aangepast
maar we zien daar nog wel de basis van in terug van in de jaren 90, van het concience collective van
toen. Er gebeuren transformaties van normen en waarden
• Criminaliteit is betekenisvol. Het lokt emotionele reacties uit en wordt gezien als een schending van een
morele code;
• Straf heeft een rituele en expressieve dimensie. Niet alleen straffen t.a.v een feit maar ook het
herbevestigen van bepaalde grenzen. We gaan bestraffend optreden om dat helder en duidelijk te
communiceren naar de samenleving toe.
De holocaust als product van de moderniteit (Zigmunt Bauman)
“Voor monsterlijke daden heb je geen monsters nodig”
• The holocaust was a project born of, and implemented in, a modern
rational society. Modern civilization was not the Holocaust’s sufficient
cause, but it was one of its necessary causes. Rational bureaucracy,
scientific planning and scientific rationality in the service of absolute
modern power created it
Macey, D. (2000). Zygmunt Bauman. In Penguin Dictionary of Critical Theory,
(pp. 35-36). London: Penguin
Het idee dat een beperkte groep de rest van de samenleving heeft misleidt en
dat we in de tweede wereldoorlog met een soort tijdelijke achteruitgang zouden
temaken hebben gehad wanneer het gaat over normen en waarden. Het idee dat
we een samenleving waren met een bepaald normen en waarden kader dat
tijdelijk on hold is gezet onder dat naziregime. Na de tweede wereldoorlog is de
pagina dan omgeslagen en zijn we terug goed bezig. Zygumt Bauman stelt dat dat soort denken absoluut niet
juist is. Wanneer hij zijn boek heeft uitgebracht heeft dat een hele schok teweeg gebracht omdat het dus haaks
staat op dat klassieke denken. Zygmunt Baumen zegt dat het idee van dat misleidende kwaad, die selectie groep
monsters die ons onder druk hebben gezet, dat dat niet klopt. Hij zegt dat je voor monsterlijke daden geen
monsters nodig hebt.
• The holocaust was a project born of, and implemented in, a modern rational society. Modern civilization
was not the Holocaust’s sufficient cause, but it was one of its necessary causes. Rational bureaucracy,
scientific planning and scientific rationality in the service of absolute modern power created it
Macey, D. (2000). Zygmunt Bauman. In Penguin Dictionary of Critical Theory, (pp. 35-36). London: Penguin
Hij zegt dat wij een moderne samenleving zijn met een aantal kenmerken zoals planmatig gedrag, rationalisering,
bureaucratisering, belang van wetenschap enz. We zien dus een soort van maatschappij project. Westerse
samenlevingen zijn op een heel specifieke manier georganiseerd. Het is een heel lang historisch proces. De
reeds benoemde kenmerken worden alsmaar prominenter en duidelijker. Zoals die maakbaarheid, wij kunnen
steeds meer en beter bedoelde effecten creeren. Kijk naar de aanpak van ziekte, de aanpak van eender wat voor
beleidsdomein, kijk naar de manier waarop de pandemie is aangepakt. Uiteindelijk zijn we daar mee kunnen
omgaan op een manier die niets meer te maken heeft met de manier waarop we in eerdere fase in de
geschiedenis met pandemieen zijn moeten omgaan. We zijn dus in staat om via een effectieve en efficiente
manier met dergelijke uitdagingen om te gaan. Wat Bauman zegt is dat dat soort samenleving de holocaust heeft
mogelijk gemaakt. Het is niet de rechtstreekse aanleiding, zegt hij, maar als je naar al de facetten van de
9
, Alexe Verbrugghe 2022-2023
moderne samenleving gaat kijken, dus het belang van maakbaarheid, die professionalisering, bureaucratisering,
dan zijn dat processen die een context creeren waarin het massaal doden van specifieke bevolkingsgroepen
mogelijk gemaakt wordt. Dat streven naar maakbaarheid betekent het elimineren van alles wat in de ogen van
zo’n ideologen imperfect is. Er is geen ruimte meer voor zaken die niet tot een bepaald ideaalplan/beeld
behoren. En dat was dus het schokerende van dat boek. Hij zegt dus dat de holocaust geen uitzondering is, het
is een veruiterlijking van het maakbaarheidsdenken. Dat had als consequentie dat dat idee van een selecte
groep die de rest van de samenleving misleidt, dat dat natuurlijk niet opgaat. En ook dat zo’n systeem alleen
maar kan bestaan omdat er een zeer ruime massa mensen is die dat ook niet fundamenteel in vraag stellen. Die
een vorm van voedingsbodem creert die dergelijke industrialisering van massamoord mogelijk maakt.
• In Moderniteit en de Holocaust beschrijft Bauman de destructieve kant van het ogenschijnlijke
“beschavingsproces” van de moderniteit. De vernietiging van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog
was geen regressie naar premoderne normen; het was een direct product van de moderniteit.
• De Holocaust was een gevolg van de modernistische drang om de sociale omgeving te ontwerpen en te
controleren, en dit in combinatie met een tot dan toe ongekende centralisatie van staatsmacht en een
moderne bureaucratische wijze van besturen.
• De functionele arbeidsverdeling en de instrumentele rationaliteit die de bureaucratische bestuurswijze
kenmerken, creëren een ruimtelijke én morele afstand tussen mensen die beslissingen moeten nemen
enerzijds, en zij die het voorwerp zijn van die beslissingen anderzijds; die afstand tussen beslissers en
de mensen waarover men beslist leidt tot morele onzichtbaarheid en onverschilligheid.
Wat is een belangrijk onderscheid dat hier gemaakt wordt?
1) Er is geen rechstreekse 1 op 1 relatie tussen moderniteit en Holocaust. Maar er is dus een context,
industrialiseringssysteem dat mogelijk gemaakt wordt door dat soort denken.
2) Je hoeft niet op de hoogte te zijn van elk detail van dat proces om mee deel uit te maken van een
samenleving die zoiets mogelijk maakt. Dit gaan we nog verder in detail zien in de gastles.
Samenvatting vorige les:
• Criminaliteit kan niet begrepen worden als een louter individuele handeling, gepleegd door mensen die
ofwel abnormaal zijn of die rationale keuzes maken; dit soort verklaringen reduceert de samenleving tot
een opportuniteitsstructuur of tot een geheel dat beschermd moet worden tegen een outsider (en
verder geen verband houdt met die outsider);
• Met Durkheim en Bauman hebben we gezien dat criminaliteit net heel erg verbonden is met die
samenleving: criminaliteit ontstaat in, en krijgt vorm door, die samenleving.
In deze les zien we:
• criminaliteit altijd de uitkomst is van interacties met anderen en met de wereld waarin we leven
• Criminaliteit altijd verbonden is aan machtsrelaties
• daders van criminele feiten weldegelijk keuzes maken, maar dat “keuzes maken” een proces is dat altijd
verbonden is aan normen en waarden (en dus aan de samenleving)
• menselijk handelen steeds en onvermijdelijk ideologisch is: de keuzes die we maken en de
machtsrelaties waarin we ons bevinden voelen vaak natuurlijk aan leiden tot een bepaalde kijk of
perspectief op de wereld
10
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper alexeverbrugghe. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €9,39. Je zit daarna nergens aan vast.
