Les 1: De vroegste ontwikkeling van het kind (prenatale fase, geboorte en babytijd)
• Ontwikkelingspsychologie = de wetenschappelijke studie van groei, verandering en
stabiliteit van conceptie tot adolescentie.
• Psychopathologie = de leer van de psychische ziekte of het lijden van de handelingen en
ervaringen die kunnen wijzen op een psychische ziekte of handicap.
• Deelgebieden ontwikkelingspsychologie:
Thematisch gebied Focus
Fysieke ontwikkeling De invloed van het lichaam (hersenen, zenuwstelsel, spieren, zintuigen en behoefte aan eten,
drinken en slaap) op ons gedrag.
Onderzoekt → bijv. de effecten van ondervoeding op het groeitempo en de motoriek van
kinderen, of op het seksuele rijpingsproces tijdens de adolescentie.
Cognitieve Hoe groei en verandering in intellectuele vermogens (denken, leren, geheugen,
ontwikkeling probleemoplossing en intelligentie) ons gedrag beïnvloedt.
Onderzoekt → bijv. hoe intellectuele vermogens in de loop van de kindertijd veranderen. Of in
hoeverre er culturele verschillen bestaan in hoe leerlingen hun successen en mislukkingen op
school verklaren. Of de manier waarop iemand die in de kindertijd een trauma heeft ervaren,
zich dit later in het leven herinnert.
- Piaget.
Sociaal-emotionele De manier waarop de sociale relaties en interacties van mensen in de loop van hun leven
ontwikkeling ontwikkelen, en de manier waarop zij in toenemende mate hun emoties bewust ervaren en
greep krijgen op hun emoties.
kijken → bijv. Naar het uitgaansgedrag van adolescenten of naar de effecten van een
klasstructuur op het emotionele welbevinden van schoolgaande kinderen.
- Vygotsky en Erikson.
Persoonlijkheidsont Er wordt gekeken naar de karaktereigenschappen die het ene individu van het andere
wikkeling onderscheiden.
Afvragen of een mens tijdens zijn leven stabiele, duurzame karaktertrekken bezit.
- Vygotsky en Erikson.
• Circulaire reactie = een activiteit die de ontwikkeling van cognitieve schema’s mogelijk
maakt, dankzij de herhaling van een willekeurige motorische handeling.
• Primaire circulaire reacties = schema’s die betrekking hebben op de herhaling van
interessante of prettige acties, gewoon omdat ze leuk zijn om te doen.
- Primaire schema’s, omdat de activiteiten die erbij horen zich richten op het lichaam van de
baby.
• Piaget → de manier waarop baby’s leren is actie = kennis → kinderen doen kennis op van
direct motorische gedrag, van doen.
- Piaget → schema’s (= georganiseerde mentale structuren en patronen) zijn de bouwstenen
van de manier waarop wij de wereld zien.
- Piaget meende dat adaptatie ten grondslag ligt aan de groei van schema’s.
• Ontwikkelingspsychologen onderscheiden 2 soorten verandering:
- Continue verandering = die geleidelijk is.
- Discontinue verandering = die zich in aparte stappen of stadie voltrekt.
• 2 soorten perioden:
1) Kritiek periode = specifiek tijd in de ontwikkeling waarin een bepaalde gebeurtenis de
grootste (onomkeerbare) gevolgen heeft.
- Bij de volgende gebeurtenissen is er sprake van kritieke perioden:
o Rodehond en waterpokken.
,2) Gevoelige periode = een bepaalde periode in de ontwikkeling waarin mensen extra gevoelig
zijn voor bepaalde gebeurtenissen.
- Bij de volgende gebeurtenissen is er sprake van gevoelige perioden:
o Hechting en Taal (hoewel hier nog wel discussie over bestaat).
• Nature = alle eigenschappen van een individu zijn bepaald door aanleg (genetisch materiaal).
• Nurture = alle eigenschappen van een individu zijn bepaald door opvoeding, vooral door de
omgevingsfactoren.
• Vroege ontwikkelingspsychologen zien de kindertijd en de adolescentie als de belangrijkste
perioden.
• Plasticiteit = de mate waarin structuren/gedragspatronen veranderen als gevolg van
ervaringen.
• Stress tijdens de zwangerschap heeft invloed op de groei van het kind en kan voor een
verhoogde hartslag bij de baby zorgen.
• Bij tienermoeder is het sterftecijfer van baby’s 2x zo hoog dan bij moeders tussen de 20/30
jaar. Dit komt door de fysiologische problemen door de jonge leeftijd van de moeder, slechte
sociale en economische omstandigheden spelen ook een rol.
• Roken tijdens de zwangerschap heeft verschillende negatieve consequenties:
- Roken vermindert het zuurstofgehalte en verhoogt de hoeveelheid koolmonoxide in het
bloed van de moeder, waardoor de hoeveelheid zuurstof voor de foetus afneemt.
- Nicotine en andere giftige stoffen in sigarettenrook vertragen de ademhaling van de foetus
en versnellen de hartslag.
- Vrouwen die roken tijdens de zwangerschap hebben 50% meer kans op kinderen met een
verstandelijke beperking.
• Bedreigingen voor de prenatale omgeving:
- Teratogene effecten = Voeding, drugs/medicijngebruik, Alcohol, cafeïne, tabak, leeftijd
moeder, Gezondheid moeder (bijv. Kinderziekten, psychiatrische ziekten), Invloed van vaders
- Bij een foetus kunnen geboortedefecten worden veroorzaakt door teratogenen
omgevingsfactoren. Het moment van blootstelling en de mate van blootstelling aan een
teratogeen zijn bepalend voor de ernst van de gevolgen.
- Het gebruik van alcohol of tabak tijdens de zwangerschap kan (ook in kleine hoeveelheden)
schadelijk zijn voor de ontwikkeling van de foetus. Ook passief roken en stress kunnen
schadelijk zijn tijdens de zwangerschap.
- Een aantal soa’s, kunnen direct op de foetus worden overgebracht, of tijdens de geboorte.
- Thalidomide → werd vroeger gegeven tegen ochtendmisselijkheid. Heeft een remmend
effect op de groei van ledematen tijdens de eerste 3 maanden van de zwangerschap.
Kinderen werden hierdoor geboren met stompjes i.p.v. Benen/armen.
- Foetaal alcoholsyndroom FAS = cognitieve stoornis veroorzaakt door alcoholmisbruik tijdens
de zwangerschap.
• POP – expertisecentrum OLVG
- Psychiatrie (medicatie wel of niet gebruiken tijdens zwangerschap).
- Obstetrie (verloskunde).
- Pediatrie (kindergeneeskunde).
• Bevalling – geboorte:
- Prematuur = te vroeg geboren, <38 weken. Vaak: te laag geboortegewicht (<2500gr), ze
koelen snel af, zijn hypergevoelig en vatbaar voor infecties, en kunnen aan RDS lijden).
- Te licht = weegt <2500 gram.
- Postmatuur = te laat geboren, >42 weken.
, - Baby’s <1250 gram lopen extra risico omdat hun organen niet volgroeid zijn. Ook bij een
zwangerschap <30 weken.
• Vanaf 24 weken is een kind levensvatbaar.
• Cognitieve/psychische problemen die kunnen ontstaan bij een te vroeg/te licht geboren
baby.
- Meer energie gaat naar lichamelijke overleving, en minder naar de prikkelverwerking/
cognitieve ontwikkeling.
- Mogelijke gevolgen = leerproblemen, aandachtsproblemen, lager IQ, gedragsproblemen,
fysieke coördinatie.
• 10% van de vrouwen lijdt aan een postnatale depressie (= een somber, prikkelbaar, angstig
en neerslachtig gevoel dat vaak enkele weken/maanden na de bevalling ontstaat).
• Wonderen van een pasgeboren baby:
- Reflexen: zintuigreflex, slikreflex, knipperen, zoekreflex.
- Zintuigen: reuk, tast, zich, gehoor, smaak.
- Leren.
- Sociale vaardigheden.
• Motorische ontwikkeling:
- 1 = 0-3 maand hoofd oprichten, observeren.
- 2 = 3-6 maanden grijpen, doelgericht pakken.
- 3 = 5-8 maanden zitten.
- 4 = 8-10 maanden kruipen.
- 5 = 9-15 maanden lopen (vasthouden).
- 6 = 12-24 maanden los lopen.
• Cognitieve ontwikkeling – Piaget: algemene principes:
- Schema = manier waarop baby’s kennis en inzichten over objecten creëert.
- Adaptatie = aanpassen aan de omgeving.
- 2 soorten adaptatie: Assimilatie en accommodatie.
- Assimilatie = Iets nieuws plaatsen in iets dat je al kent:
o Harig, wit, zacht = kat.
o Harig, wit, zacht = ook kat (maar eigenlijk was het een hond).
- Accommodatie = bijstellen van je denkbeeld, aanpassen.
o Harig, wit, zacht = kat.
o Harig, wit, zacht = hond.
• Cognitieve ontwikkeling volgens Piaget: Actie = Kennis.
- Alle kinderen doorlopen van geboorte tot adolescentie 4 stadia in een vaste volgorde:
- Babytijd (0-2 jaar): → sensomotorische fase.
- Peuter/kleuterleeftijd (2-7) → preoperationele fase.
- Schoolleeftijd (7-12) → concreet-operationeel fase.
- Adolescentie (12-volwassenheid → formeel-operatonele fase.
• Piaget verdeelde de sensomotorische periode (0-2 jaar) in 6 substadia.
- In de 1e 3 substadia gebruiken baby’s reflexen (zuigreflex), primaire circulaire schema’s (duim
in mond) en secundaire circulaire schema’s (rammelaar oppakken en schudden) om te
reageren op de buitenwereld. Ze herhalen handelingen om een gewenste reactie of uitkomst
teweeg te brengen.
- In de latere substadia beginnen baby’s de buitenwereld te benaderen. Ze coördineren
meerdere schema’s om tot 1 handeling te komen (intentioneel gedrag) en ontwikkelen
objectpermanentie. Daarna gebruiken ze tertiaire circulaire schema’s (speeltje laten vallen),
