Gezondheidsgeschiedenis
Hoorcollege 1 - Intellectueel eigendom
Intellectueel eigendom is het belangrijkste stoort ‘kapitaal’ voor een wetenschapper. Dit
kapitaal geeft status en carrière. Echter zorgt het ook voor problemen; wie heeft een
ontdekking gedaan. De oplossing bij uitvindingen is een patentsysteem.
Nobelprijzen
Is het krijgen van een nobelprijs dan de bevestiging dat je een ontdekking hebt gedaan? Bij
de ontdekking van HIV ontstond een conflict. Door Montagnier en zijn team werd het
retrovirus geïsoleerd, maar niet verklaard dat dit de oorzaak was van ziekte. Door Gallo
werd het geïsoleerd en verklaard dat dit de oorzaak was van aids. In dit geval werden de
patenten 50/50 over beide groepen verdeeld, echter kreeg Montagnier de prijs bij de
uitreiking. Wat voor boosheid zorgde bij Gallo.
Wat is een ontdekking?
Een ontdekking is een reeks aan gebeurtenissen gekoppeld aan een specifieke
wetenschapper (de ontdekker) op een specifieke plaats en tijd. Meestal is dit een nieuw
inzicht of nieuwe waarneming; eureka moment.
Wie doet een ontdekking
Voorbeeld van de ontdekking van uranus.
- De eerste waarnemer (die de planeet heeft gezien)
- De eerste waarnemer die de ‘ster’ registreert (John Flamsteed)
- De eerste die waarneemt dat de ‘ster’ beweegt (William Herschel)
- De eerste die suggereert dat deze ‘ster’ een planeet is (Nevil Maskelyne)
- De eerste met sterke aanwijzingen dat deze ‘ster’ een planeet is die op een
planetenbaan draait (Anders Lexell); door meerdere sterrenkundige bevestigd
consensus.
→ Herschel kreeg de nobelprijs.
Beriberi en vitamine B1
Beriberi is een fatale ziekte aan het zenuwstelsel dat gepaard gaat met
verlammingsverschijnselen (hartstilstand). Dit kwam voor in Nederlands-Indië.
- Pekelharing concludeerde dat Beriberi werd veroorzaakt door een bacterie, en
adviseerde ontsmetting om het tegen te gaan
- Eijkman ontdekt later dat zilvervliesrijst een beschermende werking heeft tegen
beriberi en dat witte rijst niet zorgt voor een onderdrukking van de verschijnselen bij
kippen (rare bewegingen en omvallen, problemen van het zenuwstelsel). Zijn
conclusie: een relatie tussen voeding en deze aandoening, hij bouwde wel voort op
het feit dat beriberi werd veroorzaakt door een bacterie.
- Vorderman testte het dieet uit op gevangenen en ontdekte een verlaging van beriberi
bij het eten van zilvervliesrijst.
- Grijns ontdekte dat niet alleen zilvervliesrijst een beschermende werking had maar
ook peulvruchten en bonen. HIj dacht aan een voedingsdeficiëntie die leidde tot
beriberi.
- Funk suggereert de term vitamine
- Jansen isoleert de vitamine voor het eerst
- Williams stelt de chemische structuur vast en vormt synthetische vorm (pil)
,→ Ondanks dat Eijkman het niet bij het rechte eind had over zijn conclusie dat
beriberi werd veroorzaakt door een bacterie, heeft hij wel de nobelprijs gekregen
voor de ontdekking van vitamine B1.
Benodigdheden voor een ontdekking
- Een waarneming?
- Iets waarnemen en als nieuw herkennen? (Herschel en Eijkman, nobelprijzen)
- Inzicht in de aard van het ontdekte?
- Overtuigende argumenten/bewijs?
- Brede erkenning van de ontdekking?
→ Deze factoren lijken allemaal samen te komen;
Een ontdekking als een proces
1. Een nieuw verschijnsel als nieuw herkennen
2. Authenticiteit vaststellen
3. Interpretatie
+ Vaak eerst bekende categorieën; ster, komeet, bacterie
+ Ontwikkeling van nieuwe begrippen (duiden)
4. Ondersteuning zoeken voor de interpretatie
5. Acceptatie door de wetenschappelijke gemeenschap
Meerdere wetenschappers en Eureka-beleid
Omdat een ontdekking een proces is, kan dit meestal niet aan één iemand worden
toegeschreven. In prakijk wordt dit wel gedaan, dit komt door;
- De hindsight bias; neiging om achteraf gebeurtenissen te zien als meer specifiek,
logisch en voorspelbaar
- Het mattheuseffect; de wetenschappelijke credits worden sneller gegeven aan
bekende wetenschappers, zij die al veel hebben krijgen meer en zij die weinig
hebben, wordt ontnomen wat ze verdienen.
Problematiek
Er is een mismatch tussen de productie van kennis (collectief, team) en de beloning van de
kennisproductie (individueel, carrière, reputatie, prijzen).
Uitvindingen
Uitvindingen zijn net zoals ontdekkingen processen met een complexe structuur. Echter
wordt in dit geval eigendom beschermd met patenten.
,Hoorcollege 2 - Ziekte en gezondheid in de oudheid tot renaissance
Geneeskundige paradox
Eeuwenlang konden artsen weinig, er waren geen oplossingen in de geneeskunde dus er
kon ook niets gedaan worden. Tegenwoordig kunnen artsen ongelooflijk veel en wemelt het
van de problemen in de gezondheidszorg.
Twee tegenstrijdige visies
Er zijn twee visies op de geschiedenis van de gezondheidszorg (geen fout of goed):
1. Eeuwenlang was er gebrek aan kennis tot doorbraken in de 20e eeuw.
Tegenwoordig kijk op oorzaken, behandelmogelijkheden en preventie van ziekten,
vroeger niet.
2. Anderzijds is er niets nieuws, er was altijd al een breed palet aan praktijken, echter
waren deze vroeger bijvoorbeeld gebaseerd op religie (geen arts). Er is sprake van
een voortdurende hang naar status en erkenning (weinig verandering sinds vroeger,
erkenning tot de maatschappelijke bovenlaag, status).
Het oude Egypte
Ebers Papyrus (1500 v.C.)
In Egypte zijn papyrusrollen ontdekt waarin 700 behandelmethoden staan beschreven van
de oude Egyptenaren. Lichaam (fysiek/somatisch) en geest (mentaal/psychisch) werden nog
niet onderscheiden. Wel ging het over geneesmiddelen, bezweringen/spreuken/magische
rituelen, chirurgische ingrepen, anticonceptie en insectenwerende middelen.
Oud Egypte (mesopotamië/gebied)
In het oude Egypte werd ziekte toegeschreven aan goden of geesten. Goden beheerste ook
de natuurlijke orde en natuurverschijnselen. Behandelingen voor gezondheid door:
- Priesters: uitdrijvingen, bezweringen, magische rituelen, offers
- Artsen: fysieke behandelingen en medicatie
Geneeskunde en religie
Het zorgen voor zieke mensen werd niet langer meer een kerkelijke aangelegenheid
(religieus), artsen en priesters hun beroepen werden gescheiden. Echter zijn religie en
levensbeschouwing daarmee niet irrelevant:
- Gebedsgenezing, heiligverklaring, bedevaart, alternatief genezen
- Kwakzalverij volgens niet-aanhangers
Regulering en ziekte in Egypte
Artsen in Egypte werden gebonden aan behandelstandaarden, als behandeling faalde
volgens standaarden dan was dit niet strafbaar. Bij niet-aanslaan van behandeling was er
een alternatief en er waren standaardprijzen. Egyptenaren hadden overtuigingen:
- Verstoppingen van vaten door ophopingen met rest substanties (behandeling
purgeren, klysma, verwijderen pus; reiniging en parfumering lichaam)
- Het hart is het belangrijkste orgaan dat overal mee in contact staat, als de zetel van
verstand, emoties, geheugen en levenskracht.
De grieken
Griekse cultuur
, Griekenland bestond uit Griekse stadstaatjes met verschillende bestuursvormen. Vanaf de
6e eeuw v.C. bloeiden filosofie en geneeskunde op in de steden. De hippocratische school
werd opgezet en de natuur werd als een op zichzelf staand proces gezien. Vanaf de 4e
eeuw v.C. ontstonden atheense scholen die les gaven over filosofen zoals Plato en
Aristoteles. Vanaf de 3e eeuw v.C. ontstond de bloei van wiskunde en geneeskunde en
ontstonden er musea om kennis te verspreiden. Filosofen en wetenschappers waren in deze
tijd maatschappelijk onafhankelijk en behoorden tot de hoge elite.
Asklepieion
In tempels in Asklepios werd genezing gedaan door offers en een tempelslaap. God zou de
kwalen die je had genezen of zou een inzicht geven in de kwalen (waarna priesters een
behandeling zouden voorschrijven; dieet, oefeningen en baden).
Hippocratische school (5e eeuw v.C.)
Een school gebaseerd op Hippocrates zijn bevindingen; ziekten zijn niet het gevolg van
bovennatuurlijke, goddelijke oorzaken maar door een disbalans in het lichaam.
- De humores: bloed, slijm, zwarte gal en gele gal
- Disbalans van de humores veroorzaakt ziekte
- Bloed geeft het lichaam leven, verwarmt en voed.
Hippocrates ideeën en de hippocratische school
De leer van hippocrates legt nadruk op het zelfherstellend vermogen van het lichaam.
Herstel door rust, oefening, dieet en geneesmiddelen, NIET door offers, bezweringen en
gebeden. Diagnoses werden gesteld op basis van ziektegeschiedenis en er kwam kritiek op
de tempel genezers. Echter gaan in praktijk beide hand in hand.
Museion in Alexandrië (3e eeuw v.C.)
Een tempelcomplex als verzamelplek voor geleerden waar voor het eerst in de wereld
anatomisch onderzoek werd gedaan naar menselijke kadavers. Ontdekkingen werden hier
gedaan naar:
- Hart- en kleppen, hersenen, sensorische- en motorische zenuwen, slag- en aderen.
- De omzetting van maagsappen in bloed, lucht uit de longen en het hart
Griekse scholen (2e eeuw v.C.)
Er was rivaliteit tussen twee stromingen van scholen over het wel of niet baseren van
geneeskundige kennis op verborgen oorzaken:
- Empirische (sceptische) scholen; nee, die oorzaken zijn niet te achterhalen door
onderzoek, alleen als ervaring de leidraad is. De werking van het lichaam/medicatie
zullen we nooit achterhalen, we willen alleen weten of behandelen werkt door kennis
uit ervaring.
- Fysische (dogmatische) scholen; ja, behandeling vereist oorzakelijke kennis,
inzicht in onderliggende organismen. Onderzoek moet gedaan worden om inzicht te
krijgen in het lichaam en medicijnen, zonder inzicht komen we niet vooruit.
Tegenwoordig
Er zijn twee vormen van onderzoek: fundamenteel onderzoek (begrijpen van onderliggende
mechanismen) en klinisch onderzoek (interventies en behandelingen onderzoeken).
