Samenvatting Hoorcolleges
Klinische Neuropsychologie
2022-2023
Hoorcollege 1: Introductie
Wat is neuropsychologie?
Neuropsychologie is de studie van hersenen en gedrag relaties, met daarbij de impact van
een ziekte op cognitieve, emotionele en algemene adaptatie van het individu
Klinische neuropsychologie is een tak van de neuropsychologie dat kijkt naar de interventies
die gebaseerd zijn op het menselijk gedrag en de relatie tot normaal/abnormaal functioneren
van het centrale zenuwstelsel
Wat voor patiënten zijn er?
Er zijn veel patiënten van boven de 60 jaar oud, maar ook patiënten over de hele
levensspanne en uit allerlei socio-economische achtergronden
Er zijn verschillen tussen individuen inter-individuele verschillen
En verschillen binnen individuen over tijd intra-individuele verschillen
Iedereen verschilt van elkaar in symptomen, ernst etc.
Veel patiënten passen niet binnen een syndroom comorbiditeit
Populatie: kinderen en adolescenten
Dingen die we vaak zien binnen deze populatie zijn
- Asperger en andere vormen van autisme
- ADHD
- Beroerte in de kindertijd
- Epilepsie
- Dyslexie en andere vormen
- Fetal Alcohol Syndrome (FAS)
- Syndroom van Down
- Syndroom van Tourette
- Mentale retardatie
- Traumatisch hersenletsel
Populatie: volwassenen
Dingen die we vaak zien binnen volwassenen zijn
- Hersenletsel
- AIDS hierbij komt ook vaker dementie voor
- ADHD in volwassenen
- Syndroom van Down
- Schizofrenie en andere psychiatrische stoornissen
- Leasies veroorzaakt door drugs
Belangrijk bij het afnemen van testen
- Er zijn veel verschillen in geslacht, educatie en culturen
- Het is belangrijk om te weten waar de laesie zit, zodat dit wellicht bepaalde problemen
kan verklaren
, - Patiënten met traumatisch hersenletsel zijn vaak moeilijk te motiveren, waardoor een
test moeilijk wordt
- Medicatie kan een effect hebben op resultaten
- Er kan sprake zijn van comorbiditeit
Populatie: ouderen
Dingen die we hier vaak zien zijn
- Alzheimer en andere soorten dementie
- Parkinson en Huntington
- Beroertes: komen vaker voor bij ouderen
- Hersenletsel
Belangrijk bij het afnemen van testen
- Gehoor, zicht en mobiliteit neemt af naarmate mensen ouder worden
- Ouderen worden sneller moe dan jongere mensen
- Sommige onderzoekers hebben gevonden dat depressie meer voorkomt bij ouderen, wat
van invloed kan zijn op de testresultaten
Gerontologie vs. geriatrie
Geriatrie: de medische specialiteit die gefocust is op zorg en behandeling van de oudere
Gerontologie: behalve medische specialiteiten worden ook bijvoorbeeld psychologen,
sociologen, fysiologen etc. betrokken multidisciplinair
Beiden hebben ze het doel om het ouder worden te begrijpen om zo de kwaliteit van leven
van ouderen te verbeteren
Typische symptomen van normaal ouder worden
Langzamere reactietijd kan invloed hebben op bijvoorbeeld autorijden
Moeilijk om nieuwe dingen te leren
“Tip of the tongue” fenomeen komt vaker voor
Het is moeilijker om dingen te benoemen (verbal fluency) en meer problemen om een
gesprek te starten en aan te houden
Meer problemen met gehoor en zicht, als ook reuk en smaak is aangetast
Depressie en slaapproblemen kunnen vaker voorkomen
Het is belangrijk om te weten wat normaal is, omdat je anders niet weet wat abnormaal is
Crystallized intelligence: blijft stabiel of verbetert zelfs over tijd
Fluid intelligence: kan worden verbeterd over tijd plasticiteit van de hersenen
Leefstijlveranderingen kunnen helpen om cognitief scherp te blijven bijvoorbeeld gezond
dieet, genoeg bewegen
Het normale ouder worden: anatomie
Er zijn drie hoofdzaken die gebeuren bij het ouder worden
1. Hersengrootte
- De hersenen worden kleiner op alle niveaus celniveau, connecties tussen neuronen
- Dit kun je voornamelijk merken bij de frontale cortex
- Verlies van grijze en witte stof resulteert in vergrote ventrikels
2. Neurotransmitters en hormonen
- De productie van voornamelijk dopamine en serotonine vermindert naarmate men
ouder wordt
- Bij vrouwen worden er minder geslachtshormonen geproduceerd na de menopauze
- Ook de opname van glucose en zuurstof vermindert naarmate men ouder wordt dit is
ook zichtbaar op een scan
3. Bloedvaten
- De aders en slagaders worden dunner
, - Bloed kan makkelijker stollen, wat kan leiden tot aneurysma’s
- Bloeddruk kan verhogen of verlagen naarmate men ouder wordt
Fysieke veranderingen in de hersenen bij het ouder worden
Het hersenvolume en hersengewicht kan verminderen, voornamelijk bij mensen ouder dan
70 jaar
Het is niet helemaal duidelijk hoe en waarom dit gebeurt
Dit kan komen door neuronale dood (afname van grijze stof)
Witte stof kan ook afnemen doordat er minder myeline wordt geproduceerd
De afname van grijze stof begint meestal in de vroege volwassenheid
De afname van witte stof begint meestal later, op middelbare leeftijd
Normale “aging”
Veranderingen in de hersenen vinden niet allemaal tegelijkertijd in dezelfde regio’s plaats
Last in, first out hypothese: de frontale cortex wordt pas als laatste ontwikkeld, maar wordt
ook het meeste aangetast door ouder worden
Vervolgens komt het striatum
Daarna wordt de temporaalkwab, cerebellaire vermis, cerebellaire hemisferen en
hippocampus aangetast
De occipitale cortex wordt het minste aangedaan
Er zijn ook verschillen tussen mannen en vrouwen
- Frontale en temporaalkwabben zijn het meest aangedaan bij mannen
- Pariëtaalkwabben en hippocampus zijn het meest aangedaan bij vrouwen
Hersennetwerken die het meest zijn aangedaan door ouder worden
Minder functionele connecties in de
- Executieve controle netwerken
- Dorsale aandachtsnetwerken
- “Default mode” netwerk
- Salience netwerk
Vaatstelsel van het brein
20-30% van de ouderen hebben hele kleine microbloedingen of micro-infarcten die niet te
zien zijn op een scan
Dit kan welllicht een rol spelen in de afname van hersenvolume en connecties in de hersenen
naarmate we ouder worden
Pathologisch ouder worden: anatomie
Als we het hebben over “pathological ageing” dan hebben we het over ouderen die een vorm
hebben van aangetoonde neuropathologie en/of zijn gediagnosticeerd met een
neurologische stoornis
Voorbeelden zijn
- Laesies in de witte stof
- Beroertes
- Dementie
- Hersenletsel
- Parkinson
Tekenen van pathologisch ouder worden
Meer verwachte volumeverlies in een of meer delen van de hersenen
Disregulatie van de homeostase van calcium
Aangetoonde biomarkers in de cerebrospinale vloeistof (zoals amyloid of tau)
, Een grote afname in neurogenese en plasticiteit
Deze dingen komen ook voor bij normaal ouder worden, maar dan in mindere mate
Functioneren bij normaal ouder worden
Het is moeilijk om een specifieke structuur in de hersenen te koppelen aan een taak er
zijn ook andere structuren betrokken bij een bepaalde taak
In veel taken blijkt het dat ouderen vaak beide hemisferen gebruiken, terwijl jongere mensen
maar één hemisfeer gebruiken
Het kan hierdoor zijn dat bepaalde patiënten die een laesie hebben in de hippocampus geen
problemen vertonen met geheugen, omdat de prefrontale cortex dit overneemt
Dit kan onderzocht worden met bijvoorbeeld ERP’s, fMRI of neuropsychologische testen
Welke test moet je kiezen voor welke cognitieve functie?
Dit is afhankelijk van een aantal zaken
- Hoe specifiek is de laesie?
- Heeft het gebied dat is aangedaan ook veel netwerken?
- Hoe relevant zijn de testen voor het meten van het functioneren in het dagelijkse leven?
bijvoorbeeld kan iemand zelf nog zijn medicatie innemen, gesprekken voeren, koken,
autorijden, afspraken onthouden etc.
Als hieruit blijkt dat je te maken hebt met een specifieke laesie, kan je een specifieke test
gebruiken
Als je het globaal wil houden, kan je een testbatterij afnemen
Wanneer spreek je van abnormaal functioneren?
Dit kan op verschillende manieren
Sommige instellingen houden aan wanneer iemand tussen de 0.5 en 1.5 standaarddeviatie
onder het gemiddelde zit
Andere instellingen gebruiken schalen
Je kunt ook het premorbide functioneren vergelijken met het huidige functioneren
In onderzoek wordt er eerder gebruik gemaakt van statistische modellen
Er is geen gouden standaard welke manier er gebruikt moet worden
Er zijn wel wat problemen met normen
- Er is een tekort aan valide normen voor oudere mensen boven de 75 jaar
- De meeste normen zijn gebaseerd op cross sectional data en geselecteerde populatie,
waarvan de sample size klein is
- Er worden geen socio-demografische variabelen meegenomen, zoals educatieniveau,
geslacht etc.
Daarnaast zijn resultaten van neurologische patiënten meestal niet normaal verdeeld ze
zijn scheef verdeeld
- Hierdoor krijg je te maken met vloer- en plafondeffecten
OCP/SCC
Objective Cognitive Performance (OCP) gaat over hoe de patiënt presteert op een cognitieve
test
Subjective Cognitive Complaints (SCC) gaat over de dingen die een patiënt zegt niet meer te
kunnen doen subjectief
In de klinische praktijk wordt SCC meestal gerapporteerd door middel van open vragen of
interviews
In onderzoek worden vaak vragenlijsten gebruikt
SCC en OCP hangen niet altijd samen
SCC is belangrijk, omdat dit is waar de patiënt waarde aan hecht, waar ze last van hebben,
wat van invloed is op de kwaliteit van leven
