Samenvatting hoorcolleges Neuropsychologische Assessment
Inhoud
Hoorcollege 1 – Introductie ..................................................................................................................... 4
Neuropsychologische domeinen ......................................................................................................... 4
Hersenanatomie .................................................................................................................................. 4
Procedure neuropsychologische assessment ...................................................................................... 5
Voor- en nadelen van neuropsychologische assessments................................................................... 8
Hoorcollege 2 – Aandacht ....................................................................................................................... 8
Definities.............................................................................................................................................. 8
Subcomponenten ................................................................................................................................ 9
Theoretische modellen ........................................................................................................................ 9
Soorten aandacht .............................................................................................................................. 10
Aandacht in het brein ........................................................................................................................ 10
Symptomen ....................................................................................................................................... 11
Assessment ........................................................................................................................................ 11
Hoorcollege 3 – Perceptie...................................................................................................................... 13
Definities............................................................................................................................................ 13
Subcomponenten .............................................................................................................................. 13
Perceptie in de hersenen ................................................................................................................... 13
Symptomen ....................................................................................................................................... 16
Assessment ........................................................................................................................................ 17
Hoorcollege 4 – Taal .............................................................................................................................. 19
Definities............................................................................................................................................ 19
Subcomponenten .............................................................................................................................. 19
Soorten taal ....................................................................................................................................... 19
Taal in het brein ................................................................................................................................. 20
Symptomen ....................................................................................................................................... 20
Assessment ........................................................................................................................................ 22
Hoorcollege 5 – Geheugen (1) ............................................................................................................... 24
Definities............................................................................................................................................ 24
Soorten geheugen ............................................................................................................................. 25
Theoretische modellen ...................................................................................................................... 25
Geheugen in het brein ....................................................................................................................... 27
Assessment ........................................................................................................................................ 27
Hoorcollege 6 – Geheugen (2) ............................................................................................................... 30
, Definities............................................................................................................................................ 30
Symptomen amnesie (algemeen)...................................................................................................... 31
Soorten amnesie................................................................................................................................ 31
Amnesie versus ziekte van Alzheimer’s ............................................................................................. 31
Amnesie versus delirium ................................................................................................................... 32
Assessment in Nederland .................................................................................................................. 32
Hoorcollege 7 – Executief functioneren (1) ........................................................................................... 32
Definities............................................................................................................................................ 32
Subcomponenten .............................................................................................................................. 32
Lezak: Vier sleutel componenten van executief functioneren .......................................................... 33
Executief functioneren door het leven heen ..................................................................................... 34
Executief functioneren in het brein ................................................................................................... 34
Assessment ........................................................................................................................................ 36
Hoorcollege 8 – Executief functioneren (2) ........................................................................................... 41
Oefenvragen ...................................................................................................................................... 41
Disexecutieve symptomen................................................................................................................. 42
Hoorcollege 9 – Motoriek ...................................................................................................................... 43
Definities............................................................................................................................................ 43
Motoriek in het brein ........................................................................................................................ 43
Symptomen ....................................................................................................................................... 48
Assessment van apraxie .................................................................................................................... 50
Hoorcollege 10 – Emoties ...................................................................................................................... 51
Definities............................................................................................................................................ 51
Theoretische modellen ...................................................................................................................... 52
Emoties in het brein .......................................................................................................................... 53
Symptomen ....................................................................................................................................... 54
Assessment ........................................................................................................................................ 55
In casu aandoeningen............................................................................................................................ 58
In casu: Traumatisch hersenletsel (TBI/NAH) .................................................................................... 58
In casu: Beroerte ............................................................................................................................... 59
In casu: Ziekte van Alzheimer ............................................................................................................ 60
In casu: Vasculaire dementie ............................................................................................................. 61
In casu: Frontotemporale dementie .................................................................................................. 62
In casu: Korsakoff dementie .............................................................................................................. 62
In casu: Ziekte van Lewy Body ........................................................................................................... 63
In casu: Ziekte van Parkinson ............................................................................................................ 63
,In casu: Ziekte van Huntington’s ........................................................................................................ 64
In casu: Multipele sclerose ................................................................................................................ 65
In casu: Conversiestoornis ................................................................................................................. 65
In casu: Coördinatieontwikkelingsstoornis ........................................................................................ 65
In casu: Stereotype bewegingsstoornis ............................................................................................. 66
In casu: ADHD .................................................................................................................................... 66
In casu: Tic stoornissen...................................................................................................................... 67
In casu: Autisme spectrum stoornis (ASS) ......................................................................................... 67
In casu: Schizofrenie .......................................................................................................................... 68
In casu: Verslavingen ......................................................................................................................... 68
In casu: Eetstoornissen ...................................................................................................................... 69
In casu: Obsessive compulsive disorder (OCD).................................................................................. 69
In casu: Posttraumatische stress stoornis (PTSS) ............................................................................... 69
In casu: Aanpassingsstoornissen ....................................................................................................... 70
In casu: Slaapstoornissen .................................................................................................................. 70
In casu: Cerebellair-affectieve stoornis ............................................................................................. 70
In casu: Depressieve stoornis ............................................................................................................ 71
In casu: Angststoornis........................................................................................................................ 71
In casu: Oppositionele opstandige stoornis (OOS) ............................................................................ 72
In casu: Norm-overschrijdende gedragsstoornis (NG) ...................................................................... 72
In casu: Schizoaffectieve stoornis ...................................................................................................... 72
In casu: Hemispatiaal neglect ............................................................................................................ 72
In casu: Dyslexie ................................................................................................................................ 73
In casu: Specifieke taalstoornis (SLI) .................................................................................................. 73
Cerebellair Mutisme Syndroom (CMS) .............................................................................................. 74
In casu: Gerstmann syndroom........................................................................................................... 74
,Hoorcollege 1 – Introductie
Klinische neuropsychologie is “een expert veld binnen de klinische psychologie, toegewijd aan het
begrijpen van relaties tussen de hersenen en het gedrag, specifiek hoe deze relaties toegepast
kunnen worden bij diagnostiek van hersenaandoeningen, assessment van cognitieve en gedragsmatig
functioneren, en het ontwerpen van effectieve behandeling”.
Een klinisch neuropsycholoog is “een professionele psycholoog die principes van assessment en
interventie toepast op basis van wetenschappelijk onderzoek van menselijk gedrag, gerelateerd aan
normaal en abnormaal functioneren van het zenuwstelsel”.
Neuropsychologisch assessment is “een methode om hersenen te onderzoeken door het
gedragsproduct ervan te bestuderen”.
Gedragseffecten van hersenbeschadiging variëren met…
- De aard, omvang, locatie en duur van de laesie / storing van neurale netwerken.
- Leeftijd, geslacht, lichamelijke conditie, en psychosociale status van de patiënt.
- Individuele neuroanatomische en fysiologische verschillen.
We meten neuropsychologische functies met de volgende doelen:
- Differentiaaldiagnostiek: methode om een diagnose te stellen uit een lijst van mogelijke
aandoeningen.
- Planning, onderbouwing en verzekering van behandelingen
- Opvolging van revalidatie
- Juridische opvolging/metingen (bv. kijken of een ouder competent genoeg is om voogdij te
krijgen)
Neuropsychologische domeinen
▪ (Complexe) aandacht
▪ Perceptueel-motorisch functioneren
▪ Taal
▪ Leren en geheugen
▪ Executief functioneren
▪ Sociale cognitie / emotioneel functioneren
Hersenanatomie
Voor ieder neuropsychologisch domein kijk je naar de primaire functie van een cortex en de
associatie-cortices (dus de secundaire en tertiaire cortices). Je start vanuit een primair gebied en gaat
dan naar de associatiegebieden als je kijkt naar de organisatie van functies binnen een domein.
Vier subratentoriële lobben
Supratentorieel betekent dat wat ligt in het bovengedeelte van de encephalon, boven de ‘tent’
van het cerebellum (de ‘tent’ van het cerebellum is een verlenging van het harde hersenvlies die
het cerebellum scheidt van de occipitale kwab).
Dit zijn de frontale kwab, de temporale kwab, de pariëtale kwab, en de occipitale kwab.
Twee infratentoriële structuren
Infratentorieel betekent dat wat ligt in het ondergedeelte van de encephalon, onder de tent van
het cerebellum.
Dit is de hersenstam en het cerebellum.
,Structuur-functie relaties
De neuropsychologische domeinen kunnen gerelateerd worden aan bepaalde hersenstructuren.
Een regio werkt nooit alleen, het is deel van een netwerk! Dit kunnen functionele of structurele
netwerken zijn.
NB: Pariëtaal letsel kan leiden tot problemen met tast en gevoelszin, of andere sensorische taken.
▪ Aandacht
Frontaalkwab.
▪ Perceptie
Visuele cortices, occipitale kwab (deze bevat de lateraal occipitale cortex (LOC) voor
objectherkenning en de fusiform face area (FFA) voor gezichtsherkenning), & sensorische
cortices.
▪ Motoriek
Motorische cortices (waaronder precentrale cortex en associatiecortices), basale ganglia &
de hersenstam.
▪ Taal
Met name de linker hemisfeer & gebied van Broca en Wernicke.
▪ Geheugen
Hippocampus & prefrontale cortex (bevat de thalamus, de mamillaire lichamen en de
fornix).
▪ Executief functioneren
Frontale interacties & feedback loops.
▪ Emotioneel functioneren
Limbisch systeem, amygdala & prefrontale cortex.
Procedure neuropsychologische assessment
1 Neurologisch onderzoek en neurocognitieve screening
Gedurende het neurologische onderzoek worden motorische en sensorische functies en reflexen
gemeten. Om de hersenen (en cerebrospinale vloeistof) in beeld te brengen kunnen verschillende
neuroimaging technieken gebruikt worden, zoals CT, EEG en ERP, MRI, angiografie, fMRI, PET of
SPECT. Daarnaast wordt het bloed gemeten.
Een neurocognitieve screening wordt gedaan om te zien wat de mentale status is van de patiënt.
Testen die hiervoor worden gebruikt zijn:
- Mini Mental State Examination (MMSE)
- Montal Cognitive Assessment (MoCA)
- Mini-Cog
- Brief Cognitive Status Exam (BCSE)
- General Practitioner Assessment of Cognition (GPCOG)
- Saint Louis University Mental Status (SLUMS) Exam
- Memory Impairment Screen (MIS)
- Short Cognitive Performance Test (SKT):
Deze test kan gebruikt worden bij tijdsgebrek, maar geeft niet het volledige beeld van
functioneren weer!
, 2 Doorverwijzing
De patiënt wordt doorverwezen naar een andere onderzoeker als dit nodig is op basis van het
neurologisch onderzoek en de cognitieve screening.
3 Klinisch interview
Hier wordt gevraagd naar de geschiedenis van (de aandoening van) de patiënt, demografische
informatie, activiteiten in het dagelijks leven, psychologische/cognitieve symptomen in de laatste
jaren, en potentiële risicofactoren voor cognitief functioneren. Bij dit laatste gaat het om
slaapkwaliteit, stress, psychiatrische symptomen/diagnoses, middelengebruik, fysiek functioneren
en medische condities. Bij een klinisch interview is cliënt-psycholoog empathie van belang.
Er wordt gestart met open vragen, die progressiever meer specifiek worden. Er kunnen checklists
gebruikt worden tijdens het interview. Een partner of familielid kan ook aanwezig zijn gedurende
het interview, maar kunnen ook apart bevraagd worden. Gedurende het gehele interview zullen er
observaties worden gedaan: zowel de antwoorden op de tests als informele observaties.
Informele observaties zijn bijv. hoe de cliënt communiceert en spreekt, zijn/haar emotionele
reacties, bewegingen, begrip van de situatie, fysieke conditie en hoe de cliënt de testsituatie
aanpakt (is er motivatie om te beginnen, bijv). Deze informele observaties worden gedaan omdat
testresultaten weinig zeggen als ze niet geïntegreerd kunnen worden in het volledige beeld van de
cliënt.
De casus geschiedenis betreft onder andere de educatie, het werk, persoonlijkheid, relaties van de
cliënt, waar hij/zij leeft, hobby’s, voorgaande/huidige ziekten, mogelijke medicaties, eerdere
impactvolle gebeurtenissen in het leven, en het premorbide functioneren*.
Er worden kunnen verschillende (zelf-rapportage) vragenlijsten worden gebruikt. De belangrijkste
hierbij zijn:
- Behavior Rating Inventory of Executive Function (BRIEF): zelfrapportage
- Neuropsychiatric Inventory (NPI) : zelfrapportage
- Cognitive Failure Questionnaire (CFQ) : zelfrapportage
- Informant Questionnaire on Cognitive Decline in the Elderly (IQCODE): test neurocognitie
- Family History Research Diagnostic Criteria (FH-RDC): test psychiatrische symptomen
- Family Interview for Genetic Studies (FIGS): test psychiatrische symptomen
4 Premorbide functioneren
*Premorbide functioneren is het niveau van functioneren dat een individu vertoonde voor het
begin van een specifieke neurologische aandoening, schade of conditie. Dit wordt gemeten om
een baseline te creëren waarmee de huidige scores mee vergeleken kunnen worden. Wat een
gemiddelde score is voor één persoon, zal namelijk voor iemand anders weer bijvoorbeeld
bovengemiddeld kunnen zijn.
Er wordt hierbij gekeken naar medische records of notities, informant of collaterale interviews, en
resultaten op leestests, IQ assessments of ‘best performance’-selecties. Testen die gebruikt
worden zijn:
- NART / WTAR
- WAIR: FSIQ
- Beste Performantie Methode
Naast de testen kan er ook naar familieleden worden geluisterd of naar de geschiedenis van de
patiënt worden gekeken.
