Deze samenvatting omvat alle leerstof uit de HOC's + notities excursie Liereman van het vak Landschap en Ecologie in Historisch Perspectief, gegeven door prof. Vandam en dr. Vervust, aan de VUB.
• Inzicht in concepten landschapsbiografie en gelaagdheid in het landschap
• Inzicht in belangrijkste bronnen voor de studie van het historisch landschap
• Zelf kunnen een landschapsbiografie maken en de nodige bronnen en methoden hanteren
• Het begrijpen van de historische landschappelijke eigenschappen en problematieken van verschillende
landschapstypes
• Kritisch kunnen omgaan met problematieken van erfgoedlandschappen en met de historische achtergronden
van ecologische problematieken
Studeer zeker met afbeeldingen erbij!
Zie vb’en examenvragen!
LANDSCHAP… VERSCHILLENDE INVULLINGEN
• Woongebied
• Woongebied 5000 jaar geleden → moeilijk te weten want LS zag er wss anders
uit
• Waar een fort plaatsen? → strategisch
• Aan LB doen? → dicht bij water
• Waar aan pastoralisme doen? → schapen en geiten = bij water; maar is
tijdelijkheidscomponent: zomer hogerop in bergen vs winter lager
• Waar een graf met zeer kostbare grafgiften plaatsen? → sociale redenen
Dus: een andere invulling = een andere klemtoon → perceptie/subjectief
• Bv. poster Groot-Brittannië tijdens WO I: graasland met herders
→ Herkenbaarheidsgevoel teweeg brengen
→ Reden geven om voor te vechten
→ Soort metalandschap
• Bv. foto: oerland van Amerika (bergen/bossen/rivieren)
→ “oerziel” van Amerika vertegenwoordigd
→ Lading aan landschap, zeer nationalistisch
Is dit een LS?
• Luchtfoto Barcelona: ja, cultureel en urbaan landschap
→ Wisselwerking tussen mens en omgeving
• Foto’s van woestijnen, berglandschap, stadje met rivier naast… = allemaal LS’en
VANWAAR KOMT CONCEPT ‘LANDSCHAP’?
• Middelnederlandse begrip lantscap
→ Verzamelterm voor een gebied (territorium), met eigen inrichting door de mensen volgens de in dat
gebied en in die samenleving geldende zeden en gewoonten
• Vanuit de kunst
• 15-16e eeuwse schilderkunst: realiteitsgetrouwe afbeelding land of natuurlijke scène
• Typisch uit de Lage landen (dus bij ons) ontwikkeld
1
,PIETER BRUEGEL DE OUDE – 16e E
• Mens ondergeschikt → landschap kwam op voorgrond
• Dagdagelijks leven werd afgebeeld → maar subjectief beladen
→ Eerder taskscapes: wat men veronderstelt was te doen, hoe men zich moest gedragen
→ Ook toen periodes van opstanden…
LANDSCHAP
• Lijkt eenvoudig, maar is complex (zeer veel woorden gerelateerd aan LS (bv. aarde, terrein, land, bodem..)
• Verschillende betekenissen
• Verschillende nadrukken
• Veranderingen doorheen de tijd: LS is dynamisch!
• Verschillende manieren om het te bestuderen
LANDSCHAP… EEN DEFINITIE
• Landschap is een gebied, zoals waargenomen door de mensen, waarvan het karakter het resultaat is van de
actie en de interactie tussen natuurlijke en menselijke factoren
• Historisch, economisch, ecologie en sociale factoren zijn essentieel
• Geen onderscheid tussen versch LS’en: of het nu meer cultureel of urbaan of … is, daar maken we geen
onderscheid in
GEOMORFOLOGISCHE PROCESSEN
• Geulerosie
→ Dynamisch landschap
→ Smeltwater, regen…: snijdt in bodem → °geulen
• Dus erosie/sedimentatie/… vormen LS’en
• Zorgt ook voor tijdelijkheid en dynamiek in LS
• Bv. travertijn afzetting: wordt afgezet in stilstaand watergebied → jager/verzamelaars die daar gingen jagen
→ Bv. Neanderthaler artefacten door geulerosie gevonden → 7-8m diep: zouden nooit aan opp. komen
DE NATUURLIJKE COMPONENT IN LS
• Sinds 19e E: relatie mens en omgeving belangrijk thema binnen geografie
• Handelen van mens (bv. migratie) werd vaak bepaald door natuurlijke omstandigheden
→ Fysische of environmental determinisme
• Geen enkel LS is niet beïnvloed door menselijk handelen
→ Bv. klimaatverandering
• Bv. ontbossing → erosie → mens moet verhuizen → bep. soorten kunnen niet meer op die plaats groeien,
anderen net wel
• Bv. verschillen in reliëf en bodemgesteldheid hebben invloed op menselijke activiteiten,
nederzettingslocaties, mobiliteit…
• Natuurlijke component is belangrijk, maar mens is er geen slaaf van
SAGALASSOS, Turkije: klassieke site op 1600m in Taurusgebergte
• Waarom daar nederzettingen?
→ Verdedigbaar: culturele/sociale component: maar was niet hoofdreden!
→ Drinkbaar: gebied met versch lagen + bronnen
→ Pastoralisme
→ Bodem: kleiontginning → pottenbakkerij / aardewerk & kalksteenontginning
• Dus: natuurlijke component is zeer belangrijk voor de mens: vroeger en nu
2
,ECONOMISCHE COMPONENT
• Veranderingen in het LS als resultaat van economische omstandigheden
• Bv. sociaal agrosysteem: van niet commercieel tot winstmakend doorheen tijd
• Bv. bevolkingsdruk → invloed op LS
→ Toename LB productie: uitbreiding LB zones/ontginningen, specialisatie & inkorten braakperiodes
→ Migratie
NEW GEOGRAPHY
• Geen focus op LS zelf
• Indeling naar invloedsfeer: bv. bereik van luchthaven
SOCIALE FACTOREN
• LS ook bepaald door bewuste vormgeving door de mens
• Postmodernistische aanpak
• Perceptie op landschap: context
• Verschillende ervaringen met LS
→ Emotie, herinnering, identitieit, space (objectieve ruimte, bv. huis) vs place (subjectief, bv. thuis),
conflicterende visie mogelijk
• Bv. villa’s waar LS naartoe gewerkt is: lanen ernaartoe, bomen… → eer en aanzien
• Sociale/symbloische functie aan LS geven
Esthetische belevenis
• Visuele waarneming: standplaats, gezichtsveld
• Appreciatie en beleving als klankbord van gevoel, identeit
• Subjectief beladen, ieder leest zijn eigen landschapsverhaal
• Mindscapes & cognitieve kaart
• Zelfs politieke beladenheid
Voorbeelden: site in Spanje
• Doel: verstaan nederzettingspatronen + de positie van megalithische monumenten
• Hypothese: megalitische monumenten gerelateerd aan mobiliteitspatronen → navigatiemarker
• Resultaat: monumenten waren gelegen op strategische locaties: langs wegen, maar niet goed zichtb.
→ Dus niet als navigatiepunt
LANDSCHAPSFENOMENOLOGIE
• Onderzoekt hoe mensen de omgeving rond zich ervaarden: zintuiglijke waarnemingen van vroeger
• Zichtbaarheid → als een menselijke perceptuele handeling
• Bv. Tilley (persoon, 1994): afwandelen van lineair earthwork (ophoping van aarde), fotograferen, beschrijven
van welke monumenten zichtbaar waren op welke locaties → kijken naar wat dit mogelijk impliceerde
DYNAMISCH
• Variatie in tijd en ruimte (bv. gewoon al de seizoenen (= cyclisch); klimaatsverandering; aardbeving)
• Verschillende vormen
• Antropogene als natuurlijke factoren
• Dat maakt lokale geschiedenis zo belangrijk
• Zorgt ook andere perceptie: dag / nacht = totaal ander beeld
→ In 24u tijd verandert een LS
→ Met telkens versch emoties (bv. nacht = eng)
3
, HISTORISCHE COMPONENT
• Via perkamenten… → LS lezen want een bron van verleden
• Kan wel op versch manieren gelezen worden
ERFGOEDWAARDE
• LS behoort tot gemeenschappelijk onroerend erfgoed
• Erfgoed = alles uit verleden dat waardevol wordt geacht om te bewaren
• LS heeft een informatiewarde: elementen van vroeger die tonen hoe men vroeger met leefruimte omging
• Bv. kolonies in Wortel: systematische indeling LS voor arme mensen met elk stukje land om te bewerken
→ Koloniën van Weldadigheid = een vd eerste vorm van armoedebestrijding
LANDSCHAPSBIOGRAFIE & LANDSCHAP ALS MATERIELE CULTUUR
• = een nieuwste trend, overgenomen van antropologie en soort
archeologie
• Biogeografie schrijven van LS: ontleden en omschrijven om te
weten vanwaar alles komt
→ Ontleden in natuurlijke en menselijke component en
wisselwerking
→ Meer dan beschrijven van evolutie van elementen, maar
focus op hun relatie, interactie en oorzaken van
verandering
• Landschap = dynamisch, van mens en natuur
Voorbeeld: Kempense heuvelrug
• IJstijd: open LS, heel natuurlijk LS, veel zand met stuigduinen
• Holoceen: loofbos met af en toe jager-verzamelaars die amper impact hebben op LS
• Neolithicum: LB + ontbossing → °heide
• 19-20e E: veel bebossing via dennen voor industriële revolutie en mijnbouw
HET LEZEN VAN DE CULTURELE BIOGRAFIE
Resultaat van hele proces is een gelaagd landschap
acties/ ingrepen in eigen tijd kan zorgen voor:
• LS elementen worden toegevoegd
• LS elementen verdwijnen
• Oudere elementen zonder betekenis blijven fossiel aanwezig
• Oudere elementen die doorleven en ingepast worden in elementen of veranderen van functie
Dus LS is constant in verandering (zowel fysiek als in betekenis); we kunnen geen Romeins/… LS waarnemen, enkel
een LS van vandaag met oudere elementen in
➔ Retrogressieve reconstructie:
o Van best gekende naar minder gekende
o Van actuele naar oude LS
o Dus van hedendaags LS vertrekken en dan proberen interpreteren door LS elementen te dateren
VRAGEN HIERBIJ
• Welke elementen en patronen ontstaan wanneer, in welke ecologische en historische context en in welke
vorm → morfogenese?
• Welke elementen en patronen leven door en in welke ecologische en historische context en in welke vorm =>
transmissie en transformatie?
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lunawillems1. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €9,99. Je zit daarna nergens aan vast.
