Samenvatting Blok 1; Een leven lang gezond
Ontwikkeling denken over gezondheid
Voor de Middeleeuwen:
- ‘Gezondheid is een balans tussen verschillende elementen (hout, water, vuur, metaal en aarde).’
- Hippocrates was de eerste die de patiënt bestudeerde. Volgens hem was je gezond als alle 4 de elementen/humores
(gele gal, zwarte gal, bloed en slijm) in balans waren.
- Galenus: 6 levensstijlfactoren moeten in balans zijn;
o Voeding en drinken
o Slapen en wakker zijn
o Licht en lucht
o Afscheidingen en uitwerpselen
o Werk en rust
o Emoties
- Aristoteles; het ultieme doel is de ontwikkeling naar eudaimona (welbevinden/geluk)
Vanaf de Renaissance/Verlichting (16e eeuw)
- Vesalius sneed in lijken en publiceerde studies over de anatomie van het menselijk lichaam > verschillen tussen een
gezond en ongezond lichaam werden duidelijk.
- William Harvey beschreef het systeem van de bloedcirculatie.
- ‘Gezondheid is de absentie van ziekten.’
In de 18e en 19e eeuw:
- Filosofen (Nietzsche en Goethe); ‘gezondheid is meer dan de absentie van ziekten’. Spraken over de deugd van de
‘lopende’ persoonlijke ontwikkeling.
- In de 19e eeuw ging de staat zich bemoeien met de gezondheid (public health); schoon drinkwater, vaccinaties.
Na de Tweede Wereldoorlog
- Wereld Gezondheid Organisatie (WHO) werd opgericht in 1948.
- ‘Gezondheid is een toestand van compleet welbevinden op fysiek, mentaal en sociaal niveau en niet louter het
ontbreken van ziekte’.
- Mentale en sociale gezondheid was van belang door de gebeurtenissen in de oorlog.
Gezondheid volgens de WHO
- ‘Een toestand van compleet lichamelijk, mentaal en sociaal welbevinden en niet louter het ontbreken van ziekte en
gebrek.’
- WHO meet en rapporteert over gezondheid en vermeldt drie interculturele punten over gezondheid:
1. Gezondheid is een apart begrip van welzijn, van de intrinsieke waarde van de mens, evenals instrumenteel
in het welzijn.
2. De gezondheid omvat alle staten of voorwaarden van het lichaam en geest en daarom is het noodzaak om
metingen van de lichaam- en geestfuncties te betrekken.
3. Gezondheid is een kenmerk van een individu dat gebruikt kan worden om populaties of aggregaten van
individuen te beschrijven.
1
, - De WHO maakt gebruik van het ICF-model (international classification of functioning, disability and health) om
gezondheid in kaart te brengen. Ziekte, omgeving en persoonlijke factoren bepalen:
o Pathologie aan lichaamsfunctie en structuren
o Mogelijke activiteitenniveau
o Mogelijke participatie in normale leven
- Het ICF-model meet zes domeinen:
1. Bestaande aandoeningen of ziekten
2. Lichamelijk functioneren gerelateerd aan
verschillende orgaansystemen
3. Activiteiten in het dagelijks leven
4. Maatschappelijke participatie
5. Omgevingsfactoren in de fysieke en sociale
omgeving
6. Persoonlijke factoren
- De definitie die door de WHO werd opgesteld in 1948 paste bij de ideeën van de WHO in die tijd, want er was veel
vertrouwen in een zogenaamde idealistische gezondheid. De antibiotica waren net uitgevonden en men ging ervan uit
dat veel ziekten snel uitgebannen zouden worden. Er werd meer gekeken naar gezondheid in de samenleving en
infectieziekten. De WHO staat erop dat iedereen recht heeft op gezondheid.
Kritiek op de definitie van de WHO
- De definitie van de WHO zou te statisch en te ambitieus zijn. Ook doet deze definitie te weinig recht aan de chronisch
zieken en gehandicapten.
o Perfect gezond is bijna onmogelijk
o Patiënt wordt pas als gezond gezien wanneer deze zich in een toestand van volledig welbevinden bevindt. Je
zou door moeten behandelen tot deze toestand bereikt is, maar dit is niet mogelijk bij chronisch zieken en
gehandicapten.
- Kritiek op het ‘complete’ in de definitie: met de eis van compleet welbevinden zouden de meeste mensen worden
gezien als ongezond. Dit leidt tot medicalisering van de samenleving (zoals voor de oorlog).
- Kritiek op de toestand in de definitie: de mentale/fysieke/sociale toestand waarin men zich bevindt is niet statisch,
maar dynamisch.
- De definitie is bedacht in een tijd waarin er veel infectieziekten waren en het idee bestond dat ziekte onder de knie te
krijgen was (door antibiotica), maar het patroon van ziektes is veranderd ten opzichte van toen. Het aantal chronische
ziekten is gestegen, waardoor de definitie niet meer voldoet.
- Door het ‘complete’ in de definitie is het onhaalbaar en onmeetbaar om de gezondheid te meten. Hierdoor is de
definitie onbruikbaar.
- Kritiek van Leonardi: medicalisering, welzijn is niet gelijk aan gezondheid, WHO neemt aan dat alles een positieve
invloed op elkaar heeft.
- 9 criteria voor nieuwe definities van gezondheid volgens Leonardi:
1. Gezondheid moet verder gaan dan de afwezigheid van ziekten of gebreken.
2. Gezondheid moet worden opgevat als een bekwaamheid.
3. Gezondheid moet worden gezien als een continu dynamisch proces.
4. Gezondheid moet potentieel haalbaar zijn voor iedereen in het echte leven.
5. Gezondheid moet zowel ziekte als welzijn omvatten.
6. Gezondheid moet individualistische benaderingen overwinnen, maar ook sociaal en maatschappelijk.
7. Gezondheid moet onafhankelijk zijn van moreel en ethisch discours.
8. Gezondheid moet gebaseerd zijn op iemands prioriteiten, waarden, behoeften, ambities en doelen.
9. Gezondheid moet operationeel en meetbaar zijn.
2
,Gezondheid volgens Huber
- Huber gaf een eigen definitie aan gezondheid: ‘het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren in het
licht van lichamelijke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven’. Meer een dynamisch begrip dan een
definitie, door het centraal staan van aanpassingsvermogen.
- Deze definitie houdt het hebben van veerkracht in; het vermogen om ook onder of na moeilijke omstandigheden goed
te functioneren en te groeien.
- Hierbij is sense of coherence belangrijk; gaat
over begrijpen, beïnvloeden en betekenis
geven.
- Hoe meer sense of coherence, hoe meer
veerkracht je hebt.
- Positieve gezondheid is meetbaar door 6
pijlers, met daarbinnen 32 aspecten:
1. Spirituele/existentiële dimensie
2. Mentaal welbevinden
3. Lichaamsfuncties
4. Kwaliteit van leven
5. Dagelijks functioneren
6. Sociaal-maatschappelijk participeren
Oorsprong definitie van Huber
- Hubers definitie is een reactie op de WHO-definitie.
- Filosofen hebben invloed gehad op de definitie:
o Nussbaum: tien basiscapaciteiten zijn nodig om een waardig leven te leiden:
1. Normale levensduur hebben
2. Goede gezondheid hebben
3. Behoud van lichamelijke integriteit
4. Kunnen gebruiken van zintuigen, verbeeldingskracht en denken
5. Hebben van emoties en emotionele banden
6. Bezitten van een praktische reden voor het vormen van een begrip van wat goed is.
7. Het hebben van sociale contacten die zinvol en respectvol zijn
8. Uitdrukken van bezorgdheid voor anderen.
9. Kunnen spelen
10. De controle hebben over iemands politieke en materiële omgeving.
o Venkatapuram; in goede gezondheid zijn is een van de voorwaardelijke capaciteiten voor de definitie van
gezondheid. De 10 principes en Nussbaum moeten de bron worden voor politieke principes.
o Tarnov: capaciteit om dingen te doen, bereiken van individuele doelen, goede gezondheid biedt potentieel om
over de eisen die de omgeving stelt te kunnen onderhandelen.
- Veel onderzoekers, zoals Sigerist, Canguilhem, Zola, Illich, Knotterus, Dubos en Tarlov, kwamen in de 20e en 21e eeuw
naar buiten met wat zij dachten dat de beste definitie was. Hun definities kwamen overeen met die van Aristoteles en
Goethe & Nietzsche; gezondheid is niet alleen de afwezigheid van ziekte maar een continu proces van streven naar
individuele ontwikkeling.
- Antonovsky kwam in 1979 met een nieuwe kijk op gezondheid genaamd salutogenesis: de studie van het genereren
van gezondheid in plaats van het behandelen van ziekten. Hij combineerde dit met sense of coherence. Hij kwam
erachter dat sommige mensen meer veerkracht hebben dan anderen (concentratiekampen). Sense of coherence wordt
bepaald door drie persoonlijkheidseigenschappen:
1. Begrijpen van eigen levenssituatie
2. Ervaren dat iemand tot een zekere hoogte zijn eigen situatie kan beïnvloeden.
3. Ervaren van een doel/betekenis in je leven (belangrijkste factor)
3
, - Van statische definitie naar dynamische omschrijving:
o 1948: WHO omschrijft gezondheid statisch als ‘toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden
en niet louter het ontbreken van ziekte of gebrek’.
o 2009: Huber organiseert een internationale conferentie in Den Haag om gezondheid dynamisch te definiëren
op verzoek van de Gezondheidsraad.
o 2011: De nieuwe omschrijving wordt gepubliceerd; ‘het vermogen van mensen zich aan te passen en een eigen
regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven’.
o 2012: Huber krijgt een ZonMw Parel voor haar initiatief voor een nieuw concept van gezondheid.
o 2013: Huber presenteert de resultaten van haar vervolgstudie, waarin de 6 hoofddimensies van gezondheid,
met 32 deelaspecten worden onderscheiden.
Kritiek op de definitie van Huber
- De feitelijke ziekte krijgt niet meer genoeg aandacht
- Niet iedereen kan zo omgaan met ziekte en gezondheid (opleidingsniveau)
- De definitie verwijst naar fysieke, emotionele en sociale uitdagingen > emotionele uitdagingen hebben niets te maken
met de gezondheid. Zo wordt alles tot domein van de gezondheidszorg verklaard.
- Er wordt niet gerefereerd naar cognitieve en mentale uitdagingen.
- Het woord ‘uitdagingen’ is niet duidelijk (negatief of positief?). De definitie van gezondheid wordt een vraag over
‘uitdagingen’.
- Er wordt geen verschil gemaakt tussen mensen die het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren
gebruiken en wie het niet gebruiken. De relatie tussen aanpassen en regie voeren is onduidelijk.
- Je kan ongezond zijn met een gezonde toestand en gezond met een ongezonde toestand.
- De definitie maakt geen onderscheid tussen oorzaak en gevolg.
- De 6 dimensies corresponderen niet of slechts gedeeltelijk met de definitie:
o Ondanks de verschillen zijn de 6 dimensies even veel waard.
o Voor het vinden van de gezondheidsdimensies is er vrijwel alleen gekeken naar het brede domein van de zorg.
Dit is ‘het domein waar de nadruk ligt op ongezondheid’.
o Er is een schrale analytische benadering van data uit het onderzoek en hield geen rekening met mogelijke
onderlinge relaties tussen begrippen.
o Het spinnenwebdiagram is een vuurwerk van concepten. Hierdoor lijkt het alsof het gezondheidsbegrip het
hele leven omvat.
Verschillen tussen de definities van de WHO en Huber
1. De definitie van Huber is minder statisch en dus dynamischer.
2. Huber is doorgegaan op de definitie van de WHO, heeft er een andere draai aan gegeven en veerkracht eraan
toegevoegd.
3. In het concept van Huber wordt de potentie benadrukt om gezond te zijn of te worden, zelfs wanneer er sprake is van
ziekte. Persoonlijke groei en ontwikkeling zijn hierbij net zo belangrijk.
4. In Hubers definitie kunnen veel meer mensen als gezond worden gezien dan in de WHO-definitie.
5. De definitie van de WHO heeft duidelijkere grenzen tussen gezond en ongezond.
6. De definities hebben verschillende doelen: WHO streeft naar gezondheid voor iedereen, Huber vindt dat iedereen zich
gezond moet kunnen voelen.
Overeenkomst: omvatten allebei de sociale, fysieke en psychische staat.
4
