Geschiedenis - Sprekend Verleden
Samenvatting vwo - Annabel van der Tas 2023
Deze zeer uitgebreide samenvatting bevat van H2-H11 vrijwel alle paragrafen.
De samenvatting is gebaseerd op het boek Sprekend Verleden, maar is ook zeer
goed te gebruiken als je een andere methode in 4-5-6vwo hebt voor
geschiedenis. De samenvatting behandelt vrijwel de gehele geschiedenis: de
prehistorie, de middeleeuwen de wereldoorlogen, verschillende revoluties, de
Nederlandse Republiek en nog veel meer.
Hoofdstuk 2: blz 2-3
Hoofdstuk 3: blz 4-9
Hoofdstuk 4: blz 10-13
Hoofdstuk 5: blz 14-18
Hoofdstuk 6: blz 19-23
Hoofdstuk 7: blz 24-27
Hoofdstuk 8: blz 28-32
Hoofdstuk 9: blz 33-39
Hoofdstuk 11 (par 1 & par 4 t/m 9): blz 40-45
Het is niet toegestaan om deze samenvatting door te verkopen.
Alle rechten behoren tot de auteur.
1
,Hoofdstuk 2 (compleet)
2.1 De Prehistorie: de tijd van jagen en verzamelen
De oudste skeletten van een apensoort is gevonden in Oost-Afrika, waar een afgezonderde apensoort een
andere ontwikkeling had door het klimaat. In plaats van bossen waren er graslanden en veel apen gingen weg.
Een kleine groep bleef en paste zich aan, dit zijn de Australopithecinen.
Een etnische groep is een groep mensen die anders is dan de rest. Er ontstonden etnische verschillen door de
aparte aangepaste groepen over de wereld. Onder een cultuur valt:
- De economie
- Hoe mensen zich gedragen, sociale omstandigheden
- Politiek en macht
- Godsdienst, taal, wetenschap, kunst en sport etc
De verschillende groepen hadden dingen gemeen. Ze leefden van het verzamelen van planten en vruchten, de
jacht en visvangst. De vrouwen verzamelden en e de mannen gingen jagen. De meeste groepen waren
nomadisch en leefden in grotten of hutten. Hun werktuigen waren van hout, steen en botten. Er was geen
organisatie nodig om de groep te besturen, omdat de groepen klein waren.
De mensen toen hadden geen schrift en verklaarden dingen door magie met een geheime kracht. Veel dingen
waren onbegrijpelijk en ze verzonden goden voor en gevoel van veiligheid.
2.2 Ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
In de geschiedenis zijn 2 belangrijke vernieuwingen, verzamelen/jagen landbouw, en landbouw industrie.
In Mesopotamië ontdekte mensen dat ze konden zaaien en vee houden. Landbouwgemeenschappen werden
dorpen waar aan landbouw en veeteelt werd gedaan. Er was veel oogst en in grote dorpen kwamen meer
beroepen. De samenleving werd complexer en ontstonden ambachten. Sommige dorpen werden erg groot en
deden de meeste mensen niet aan landbouw, dit werden steden. Langs de rivieren ontstonden de eerste
steden en waren zelfstandig. Maar politiek leiders maakten er staten van met duidelijke grenzen en een
bestuur. Sommige mensen kregen meer macht of bezit dan anderen omdat de samenleving nu ingewikkelder
werd. Er kwam een gelaagde samenleving. In nieuwe staten kwam er een schrift waarbij koningen wetten
konden vastleggen en geld kon regelen. Ook handel en gedachtes werden opgeschreven. Hieruit kwam het
oudste epos (verhaal). In deze periode kwamen ook de eerste rechtsregels. Rivierdalculturen zijn steden en
staten langs rivieren. 2500 jaar voor Chr. ontstonden langs de Indus steden waar ze zich beschermde tegen de
nomadische volken.
2.3 Het Oude Egypte
De Egyptenaren beheersten de Nijl met dammen, dijken en sloten. Ze staken de dijken door als deze op het
hoogste punt was en lieten het land onder water lopen. De dijker werden afgesloten zodra het waterpeil zakte
en het vruchtbare slib kon hierdoor in de grond zakken. Dit is waterhuishouding. Er was veel samenwerking
hiervoor nodig maar ook verovering. Rond 3100 voor Chr. waren er 2 bestuursgebieden over en koning Menes
van Boven-Egypte maakte Beneden-Egypte samen een staat en werd farao van heel Egypte. De farao werd als
god vereerd omdat de mensen de Nijl niet snapten en hij de leider was. De farao had ook macht over het leger.
In 30 voor Chr. was het Romeinse leger te sterk en werd Egypte een del van het Romeinse rijk. Cleopatra de
farao pleegde zelfmoord.
2
,Priesters verzorgden tempels en de verering van de goden. Zij bezaten veel grond waar boeren op werkten. Ze
bestuurden hun bezittingen zelf dus priesters hadden een grote invloed op de Egyptenaren. De farao nam
ambtenaren in dienst voor helpen van het besturen van de staat. Alle ambtenaren vormden het
bestuursapparaat. Sommige hoge ambtenaren maakten zichzelf farao.
De gewone man moest belasting betalen, had geen invloed op het bestuur, helpen met de waterhuishouding
en openbare werken, en hij moest als soldaat dienen. Wel werd men goed beschermd, was de
waterhuishouding goed geregeld en kon hij meer beroepen kiezen dan eerst.
De Egyptenaren vonden ook dieren heilig om verschillende redenen. Over al deze (half) goden ontstonden
verhalen die steeds werden doorverteld, mythen. Een verzameling is mythologie. Van de Egyptische steden is
weinig over doordat de meeste gebouwen werden gemaakt van klei en riet. Piramiden voor farao’s waren van
hard steen gemaakt.
Het schrift van Oud Egypte bestaat uit hiërogliefen met tekens. Ze schreven op papyrus. Mesopotamiërs
schreven met spijkerschrift op steen of kleitabletten. Een schrijver was een belangrijk persoon omdat het
schrift moeilijk was om te leren. De kennis van de hiërogliefen ging weg door het christendom schrijven in
het Grieks. Na de Romeinse verovering werd het Romeinse (Latijnse en tegenwoordige) schrift ingevoerd. Na
een Arabische verovering werd het Arabisch.
2.4 Prehistorie in Nederland
Nederland was in de prehistorie met ijs bedekt. 30.000 jaar geleden smolt dit en ontstond er een waterrijk
gebied. De oudste sporen van jagers/verzamelaars zijn stenen werktuigen. De oudste sporen van landbouw en
werktuigen zijn gevonden in Limburg. Hier woonden boeren in lange boerderijen van hout en leem. Ze maakten
aardewerk en bandkeramiek. 4800 voor Chr. zijn sporen uit midden en noord Nederland gevonden. Hier
leefden ze nog niet vast en van visvangst. De boeren in Noord-Oost-Nederland zijn bekend door de
hunebedden en trechterbekers. Over Nederland hebben de Romeinen als eerst geschreven in de 1 e eeuw na
Chr. en de prehistorie was over.
Hoofdstuk 3 (compleet)
3.1 Het ontstaan van de polis, Athene als voorbeeld
3
, De Grieken hadden staatjes polis, het middelpunt was de heuvel acropolis waar ze naartoe vluchtten en een
tempel was. De agora was een plein voor burgers, handel en bestuur besprekingen. Rondom acropolis/agora
waren steden met ambachtslieden, kooplieden en andere geleerden. De boeren leefden in de stad of
eromheen. Er ontstonden verschillende soorten bestuur:
- Bestuur door alleenheersers, autocratie/tirannie
- Adel/rijke mensen hebben de macht, oligarchie
- Volk heeft de macht, democratie
- Koningshuis heeft de macht, monarchie
Eerst had de adel in de polis de macht, vaak was er een volksvergadering voor mannen. Toen kwam er
overbevolking door handelaren weinig vruchtbare grond mensen trokken weg en stichtten kolonies.
Handelaren wilden ook macht edelen verdeelden macht. In Athene kwam een directe democratie met een
volksvergadering waar burgers voorstellen konden keuren. Alle mannen hadden stemrecht vanaf 18 jaar. De
vergaderingen werden bereid door Raad van 500 met ambtenaren, zij werden gekozen door loting en kregen
vergoedingen. Dagelijks bestuur = 50 leden uit de raad wisselend. Rechtspraak ging via loting burgers. Meer
slaven kwamen door hoeveelheid werk deel van bevolking.
3.2 Sparta, een andere polis
Sparta was een democratie en had een overbevolking geen kolonies maar land veroveren Messeniërs,
Sparta had een sterk leger mannen vanaf jong opgeleid, vechten tot de dood. De Spartanen hadden weinig
belangstelling in kunst/wetenschap. Alleen de raad van edelen mocht voorstellen doen en de volksvergadering
had weinig te zeggen. Dagelijks bestuur 5 ephoren = voorzitters van de raad en politiek. Leger werd
aangevoerd door 2 koningen onder toezicht. Meeste bewoners Sparta geen echte burgers dus geen
burgerrecht. Echte Spartanen = de Doriërs.
3.3 De Grieken verslaan de Perzen
In het Midden-Oosten Perzische rijk met koning Darius. Griekse kolonisten wilden onafhankelijkheid en
kwamen in 500 voor Chr. in opstand Perzische oorlogen. Darius wilde Griekenland veroveren en de Griekse
staatjes wisten dit maar waren bang voor elkaars machtsoverheersing. Athene en Sparta gingen samenwerken,
Athene won de veldslag. In 480 vielen de Perzen opnieuw aan Spartanen vochten op land, Athene op zee.
Daarna veroverde Perzië heel Griekenland behalve Peloponnesos door de vloot. In 479 werd bij plataeae ook
Perzië verslagen.
3.4 De Grieken strijden onderling
Uit angst voor nog een Perzische aanval staatjes samenwerken. Athene en Sparta wilden allebei veel macht.
In 431 begon de Peloponnesische oorlog, de Spartanen waren land sterk, Athene op zee. Spartanen wonnen
maar Athene bleef democratie tot 4e eeuw.
3.5 Ontwikkeling van het wetenschappelijke denken in de Griekse stadsstaten
Grieken probeerden het mythische wereldbeeld natuurwetenschappelijke beeld, natuurfilosofen zochten
verklaringen in de natuur. Filosoof Aristoteles en wiskundige Ptolemaeus aarde is stille bol in heelal.
4
