Titelbeschrijving
Harry Mulisch, Het stenen bruidsbed. De Bezige Bij. Amsterdam 1959.
Titelverklaring
De titel van deze roman, Het stenen bruidsbed, is een verwijzing naar het hoofdpersonage
Norman Corinth dat naar bed gaat met een vrouw genaamd Hella. Zijn gevoel voor haar is
die nacht zo puur dat hij het beschrijft als voor de eerste keer naar bed gaan op een
huwelijksnacht. Zijn liefde voor haar houdt echter niet lang aan en uiteindelijk gebruikt hij
haar slechts om zich te bevredigen. Het bruidsbed dat eerst zo geprezen werd verandert in
steen.
Motto en verklaring
In het boek zijn de volgende twee motto’s opgenomen:
“Kom mee, lieve Helena, dan kun je wonderlijke dingen zien van de Trojaanse wagenstrijders
en brons gepantserde Grieken. Zo pas nog raasde de oorlog - bron van tranen - in de vlakte
rond en waren zij op dodelijke strijd belust: nu staan zij stil bijeen - de strijd is opgehouden -
op hun schild geleund, de lange lansen naast zich in de grond gestoken.”
Homerus, Ilias, IIIe Zang
En
“Hoe populair dit ook was, het miste zijn uitwerking omdat het gerucht ging, dat Nero
tijdens het branden van de stad in zijn paleis het toneel bestegen en Troje's ondergang
bezongen had, de huidige ramp vergelijkend met vernietigingstaferelen uit de voortijd.”
Tacitus, Annalen, Boek XV
Het eerste motto, een citaat uit de Ilias van Homerus, gaat over Helena. Zij is een figuur uit
de Griekse mythologie en wordt gezien als de mooiste vrouw van Griekenland. De Trojaanse
oorlog werd gevoerd om haar. In het motto wordt ze uitgenodigd om vanaf de muren van
Troje te zien hoe de strijders uitrusten van het gevecht. Dit motto staat symbool voor het
thema oorlog en liefde, dat centraal staat in de roman. Zo keert Corinth terug naar een stad
die hij 13 jaar geleden heeft gebombardeerd om vervolgens geconfronteerd te worden met
zijn gruwelijke daden. Dit komt deels overeen met het motto over Helena, waarin zij ziet hoe
strijders rusten van een strijd die werd gevoerd om haar. Liefde speelt hier ook een rol in,
Corinth raakt namelijk in de ban van Hella in deze stad.
Het tweede motto komt uit een portret van Tacticus, een Romeinse historicus. In het portret
wordt de wrede keizer Nero afgebeeld. Nero was berucht vanwege het stichten van een
brand in Rome om plaats te maken voor een paleis. Tussen deze brand in Rome en het
bombardement van Dresden is een gelijkenis te vinden; ze behoren allebei tot de anti-
geschiedenis. Nero en Corinth plegen beiden een gruweldaad en hun koudbloedige
houdingen tegenover die acties zijn vergelijkbaar. Nero zingt namelijk tijdens de brand in zijn
stad en tijdens het bombarderen van Dresden zegt Corinth vol spot en ironie: “We maken
alle mensen wakker!”1 De twee motto’s hebben samen ook een betekenis. Mulisch geeft hier
1
Mulisch, 1959, p. 112
, namelijk het verband tussen Troje en Dresden, en Helena en Hella weer. Toen ze eenmaal
overwonnen waren werden ze gebroken achtergelaten.
Samenvatting
Het boek van Mulisch is opgebouwd als een Griekse tragedie. Dit betekent dat vijf bedrijven
worden gescheiden door drie Homerische zangen.
In het eerste bedrijf ontvangt Norman Corinth, een Amerikaanse tandarts uit de stad
Baltimore, een uitnodiging voor een tandartscongres in de Duitse stad Dresden. Dresden
maakt al zeven jaar deel uit van de communistische DDR. Aangezien Oost en West-Duitsland
zijn verwikkeld in een koude oorlog en Amerika het communisme wantrouwt, zou Corinth
zijn tandartsenpraktijk kunnen ruïneren als hij naar het congres gaat. Toch reist Corinth af
naar Dresden. Hij gebruikt het tandartsencongres als excuus om de stad weer eens te
bezoeken. Dertien jaar eerder, op 13 februari 1945, pleegde hij een oorlogsmisdaad door
deel te nemen aan het bombardement en de massacre op Dresden. De gebeurtenis wordt
beschouwd als een oorlogsmisdaad, omdat de oorlog toen dusdanig beslecht was voor de
asmogendheden, dat het bombardement meer een daad was uit wraak dan een daad om
een eind te maken aan de oorlog. Na het bombardement werd Corinths vliegtuig
neergehaald en houdt hij een verminkt gezicht over aan de brandwonden die hij oploopt.
Corinth keert nu dus voor het eerst terug naar het niemandsland dat hij mede heeft
geschapen.
Eenmaal aangekomen in Dresden ontmoet hij de gids van het congres, Hella Viebahn.
Meteen wil Corinth haar hebben. Zij brengt hem naar het pension waar hij zal overnachten.
Wanneer Corinth alleen is in zijn kamer drijven de herinneringen aan de oorlog naar boven,
ook denkt hij aan Hella. Het verhaal gaat vervolgens over in de eerste zang die verhaalt over
vijf Amerikaanse oorlogsvliegers, waaronder Corinth, die naar Dresden vliegen om de stad te
bombarderen. De eerste zang is erotisch getint en staat symbool voor zijn gevoelens voor
Hella. Zo luidt een deel van de zang:
“Hij kreeg een begin van een erectie en ging zwetend in positie liggen achter zijn kanon. (…)
Het genot van de opwinding sloeg door zijn lichaam.”2
De volgende dag vindt de eerste conferentie plaats, maar tijdens de openingsrede van het
congres vertrekt Corinth al. Hij, Hella en een collega op het congres, de West-Duitse
Alexander Schneiderhahn, gaan met z’n drieën naar een kroeg. In de kroeg raken ze in
gesprek met een echtpaar dat vertelt over de gruwelijkheden van het bombardement op
Dresden. Corinth houdt zijn betrokkenheid geheim en lijkt geen schuldgevoel te hebben.
Hierna deelt Schneiderhahn zijn verhaal en doet hij het lijken alsof hij een voormalig nazibeul
is. Hella raakt overstuur en Corinth brengt haar naar zijn kamer in het pension om haar te
kalmeren. Dan blijkt dat ze zes jaar in een concentratiekamp heeft gezeten omdat ze een
communist was. Corinth is nu alleen met Hella en hij snakt nog steeds naar haar. Eindelijk
krijgt Corinth waar hij naar verlangde, ze gaan met elkaar naar bed. De beschrijving van de
vrijpartij gaat over in de tweede zang. Hierin wordt omschreven hoe Corinth de brandende
stad Dresden bombardeerde en het bomvliegtuig terugkeerde om de gevluchte inwoners te
2
Mulisch, 1959, p. 22
