HC 2:
Periodisering is niks anders dan structuur aanbrengen in de geschiedenis. Wel is het per definitie
normatief, het zegt dus iets over de dingen die wij belangrijk vinden.
Het begin van de oudheid staat vast, dat is omstreeks 3000 v. Chr. Met de uitvinding van het schrift.
De uitvinding van het schrift staat vast als de scheiding tussen de historie en de prehistorie. Het einde
van de oudheid verschilt echter, net als bij alle andere tijdvakken, per historicus, maar het jaartal dat
we het meest hanteren is de ondergang van de laatste romeinse keizer, in 476. Elke vorm van
periodisering is niet alleen standplaats-gebonden, maar hangt ook af van de vraag die we stellen.
Egypte was onderverdeeld in rijken. De eerste daarvan zijn de vroege dynastieën van ongeveer 3000-
2500 v. Chr.
Een belangrijke drijfveer van de innovatie in deze periode was een gemeenschappelijk probleem.
Iedereen was voornamelijk bezig niet te sterven. Er heerste dan ook een subsistence economy, die als
voornaamste doel het produceren en ruilen van voedsel had.
De vruchtbaarheid van land brengt belangstelling met zich mee, aangezien sommige landen,
ongeacht de agrarische innovatie, systematisch méér voedselopbrengst hebben. Als de
voedselopbrengst laag is, dan is er meer nodig voordat er ontwikkeling kan plaatsvinden. Dit is
waarom gebieden met een hogere voedselopbrengst meer (en vooral eerder) ontwikkeling
doormaakten.
Desalniettemin hadden ook deze gebieden al last van wisselvallige klimaten. Klimaatverandering
stond in deze vroege oudheid in direct verband met politieke instabiliteit. Deze klimaatverandering
leidt per definitie naar contacten, maar deze zijn niet altijd vriendelijk.
Uit deze periode zijn weinig bronnen tot geen bronnen overgebleven en wat we wel hebben is vaak
standplaats gebonden (voor en door elite). De kernvraag die je als historicus stelt bepaalt welke bron
je nodig hebt. Hieronder vallen de epigrafie (studie van inscripties), de numismatiek (studie van
munten), de papyrologie (studie van papyri) en de archeologie (studie van gebouwen, artefacten).
HC 3:
Een van de meest belangrijke fundamentele wijzigingen uit de oudheid is de agrarische revolutie. De
ontwikkeling van de landbouw is niet lineair en het eindproduct verschilt per samenleving.
Ontwikkeling uitte zich in twee soorten landbouw: de irrigatielandbouw en de regenlandbouw. Bij
irrigatielandbouw is men onafhankelijk van het weer. Deze soort landbouw werd gebruikt in
Mesopotamië, tussen de Eufraat en de Tigris. Als de productie omhooggaat en er een
voedseloverschot ontstaat, ontstaan er ook meer banen. Dit is een essentiële schaalvergroting die
bijna altijd leidt tot een vorm van administratie en organisatie. In sommige gevallen leidt dit alles
naar hiërarchie. Steden ontstaan, aangezien voedsel en andere voorwerpen hier met een veel groter
gemak worden uitgewisseld en veiligheid ook beter gegarandeerd kan worden.
In Egypte overstroomt de Nijl veel eerder dan de rivieren in Mesopotamië en ook met een regelmaat.
Hier is irrigatie dus niet noodzakelijk maar ontstaat het alsnog vanwege gemak. Door de
bevaarbaarheid van de Nijl en de onbereikbaarheid van het Egyptisch rijk door onder andere de
omliggende woestijn heerst er in Egypte interne communicatie en externe isolatie. Dit beiden zorgt
voor unificatie.
Langs de Nijl ontstaan steden met onderlinge communicatie. Unificatie (mede veroorzaakt door de
communicatie) is nodig voor het realiseren van grote gebouwen en projecten zoals de piramides.
Administratie is hier noodzakelijk voor zaken als het innen van belasting, wat de ontwikkeling van het
schrift stimuleert. Dit schrift (de hiërogliefen) is ingewikkeld, maar hoeft maar door weinig mensen
, gebruikt te worden waardoor het niet uitmaakt. Voedselproductie en werk hierin wordt algemeen
gezien als vrijwillig, maar er wordt ook wel dwang ingezet.
Dit alles leidt tot centralisatie en relatieve continuïteit (?).
In Mesopotamië was de samenleving veel meer stadsgericht ten opzichte van Egypte. Het was ‘een
wereld van steden’, terwijl er in Egypte unificatie heerste en het meer een echt rijk was. De
Mesopotamische samenleving bestond dus uit stadstaten (of een soort bèta-versie daarvan), waarin
dezelfde ontwikkeling geldt als in Egypte en waarin het gebruik van schrift voor verhaling zelfs eerder
ontstond. Veiligheid is er echter een permanent probleem. Ook hier is er door overproductie een
mogelijkheid tot specialisatie. Ook het soldaat-zijn is een specialisatie, hoewel oorlog voeren een
seizoensarbeid is aangezien de soldaten van oorsprong nog steeds boeren zijn.
Een groot rijk gecreëerd door soldaten is het Akkadische rijk, dat onder koning Sargon andere rijken
inneemt en zijn overwinningen vastlegt (opschrijft). Alle losse stadstaten hielden echter hun
stadstaatgod en priesters, dus op cultureel gebied veranderde er niks. Er heerste culturele
continuïteit, de cultuur was homogeen. Er is onderling zoveel communicatie dat er onderhand ook
kennis overgedragen wordt. Toch (niet vergeten!) is nog steeds zo’n 95% van de samenleving bezig
met de landbouw. Aan het eind van dit Akkadische rijk heerste er droogte, aangezien
klimaatverandering problemen veroorzaakte.
Farao’s ontlenen hun macht aan het feit dat alles goed gaat – als het niet goed gaat ontstaat er een
politiek probleem. De uitspraak “een heerser heerst omdat hij succes heeft” is hier belangrijk. De
organisaties en structuren zijn ondanks alles heel fragiel. Bij een gebrek aan voedselopbrengst stort
de gehele samenleving in. Circa 1200 is de Bronze Age collapse, waarin veel steden vallen (mede door
het invallen van zeevolken, wat het principe van onvriendelijke communicatie benadrukt).
HC 4:
De oude religie in Mesopotamië en Egypte wordt veelal gerekend tot de traditionele godsdiensten.
Dit betekent dat het dode godsdiensten zijn die op de een of andere manier gerelateerd zijn aan het
jodendom of het christendom.
-De werkdefinitie van religie is als volgt: “Onder godsdienst verstaan we voorstellingen, sociale
organisaties en ervaringen met betrekking tot onzienlijke wezens in wier bestaan en werkingsmacht
mensen geloven en aan wie ze daarom invloed toekennen op hun leven”.
- “alle religieuze uitingen zijn gelijk”, de vormgeving is afhankelijk van de culturele, sociale en
politieke factoren.
-De naam ‘polytheïsme’ is pas later aan religies met meer dan een god gegeven, in hun bloeitijd was
het de norm. Binnen het polytheïsme manifesteren goden zich in het materiële, dus in bijvoorbeeld
rivieren en dieren, in tegenstelling tot het monotheïsme, waarin goden zich manifesteren in het
transcendente.
Overeenkomsten tussen de Egyptische en Mesopotamische godsdiensten:
De goden worden vereerd in tempels,
De tempels zijn bijna dorpen op zich,
De cultus wordt uitgevoerd door priesters,
Er is geen heilig schrift of dogma (onbetwistbaar feit),
Polytheïstisch.
De kosmogonie gaat over het verhaal horende bij het ontstaat van de mens. Dit is een essentieel
verschil tussen de Mesopotamische en de Egyptische religie.
In Mesopotamië gaat men uit van ‘Enuma Elish’ (toen daarboven) als schepping van de kosmos. Het
