HOORCOLLEGES VOORTPLANTING
HOORCOLLEGE 1: INTRODUCTIE
OSZ: bachelor.dgk@uu.nl
Rol van de dierenarts
- Hobby
- Commerciële fokkerij/productiedieren
- Wildlife/bedreigde diersoorten
- Anticonceptie
Fertiliteitsbegeleiding
- Advies/begeleiding bij fokdieren
o (on)vruchtbaarheid
o Erfelijke aandoeningen / inteelt voorkomen
o Selectie (genomics)
▪ Ver ontwikkeld bij LHD
▪ Opstartfase GD
- Veiligheid dier en mens
- Verminderen risico overdragen van besmettelijke ziekten
o Transport (incl. import en export)
Studiematerialen:
- Studiewijzer
- Syllabus
o Ziekteleer
▪ Mnl. en vrl. Geslachtsapparaat
▪ Melkklieren
o Voortplanting en obstetrie
- E-learning modules
- Boek
o Pathways to Pregnancy and Parturition
▪ Senger, 3rd edition
Verloskundig portfolio
- Bijwonen van geboortes
o Normaal en afwijkend
o “gevoel” voor de verloskunde
o Films- blackboard/ map video’s voortplanting
- Verplicht
o 1x partus varken; 1 x partus herkauwer (rund of schaap)
o Behoren tot de afrondingseisen van blok 18
o Op tijd inplannen!
▪ Gedurende het hele collegejaar mogelijk (voor sep 2023)
- Protocol/details op Blackboard
,HOORCOLLEGE 2: MANNELIJK GESLACHTSAPPARAAT
OVERZICHT
Inhoud:
- Embryologische ontwikkeling
- Descensus testis (cryptorchidie)
- Bouw en functie mannelijk geslachtsapparaat
Terminologie
- Ductus mesonephricus = Kanaal van Wolff -> mannen
- Ductus paramesonephricus = Kanaal van Müller -> vrouwen
- In het begin heeft ieder individu zowel een kanaal van Wolff als een kanaal van Müller
- Cavum vaginale = holte waar de testis in ligt, omringd door tunica vaginalis
Het begin…
- Genetische geslacht staat vast bij bevruchting
o Zoogdieren: XX/XY
o Vogels en reptielen: ZW/ZZ
- Ontwikkeling indifferente gonaden (fenotypisch geen verschil)
o In het begin is er bij de gonaden geen verschil tussen mannen en vrouwen
EMBRYOLOGISCHE ONTWIKKELING
INDIFFERENTE GONADE
De indifferente gonaden ontstaat uit een
uitstulping van de oernier. De verdikking (oranje
gedeelte) wordt ook wel de genitale lijst
genoemd. Dit is het gebied dat uiteindelijk de
testes of ovaria wordt. In de uitstulping zitten nog
geen geslachtscellen, de voorlopers van de
spermacellen. Die cellen ontstaan namelijk op
een andere plek in het lichaam en helemaal in het
begin van de embryonale ontwikkeling.
PRIMORDIALE KIEMCELLEN
De primordiale geslachtscellen zijn de
voorlopers van de spermacellen. Dit zijn een
van de eerste cellen die differentiëren tijdens
de embryonale ontwikkeling. Het begint met
totipotente cellen -> pluripotente cellen. De
ontwikkelingscompetentie van de cellen
wordt dus minder. Als de eerste
oergeslachtscellen worden gevormd, worden
ze buiten het lichaam geplaatst
,(amnion/allantoïs). Daarna ontwikkelt het embryo verder en zodra de geslachtscellen klaar zijn migreren ze
naar de genitale lijst. Bij zoogdieren gebeurt dit door de einddarm, actieve migratie tussen de cellen door (dus
niet door een holte). Als ze bij de genitale lijst aankomen gaan ze die koloniseren. Sommige cellen komen niet
bij de genitale lijst terecht, die cellen zullen dan in apoptose gaan.
Als ze dat niet doen dan kunnen ze een tumor vormen = teratoom (goedaardig)/ teracarcinoom (kwaadaardig).
Aangezien het kiemcellen zijn, kunnen ze allerlei verschillende weefsels vormen. De meeste verdwaalde cellen
komen terecht in de neurale buis en bij runderen ook in de hersenen.
Tijdens de migratie is er ook mitose van de cellen (het zijn diploïde cellen). Bij een mannelijk dier zullen de
cellen in de genitale lijst in mitose blijven. De meiose gebeurt pas in de puberteit (i.t.t. vrouwelijke dieren).
ONTWIKKELING PRIMAIRE GONADE
Als de geslachtscellen in de gonade komen, krijg je een
wisselwerking tussen de somatische cellen van de gonade
en de oergeslachtscellen. De gonaden moeten ontwikkelen
tot een testis en de oergeslachtscellen moeten ontwikkelen
tot spermacellen. De primordiale kiemcellen stimuleren de
proliferatie van coeloomepitheel en mesenchymale cellen.
Proliferatie coeloomepitheel: vorming van primitieve
strengen met daarin de primordiale kiemcellen. De gang van
Wolff wordt verder ontwikkeld tot de ductus deferens
(zaadbuis) en de gang van Müller verdwijnt bij mannelijke
dieren, bij vrouwelijke dieren blijft deze wel bestaan en
vormt het een deel van de uterus
GESLACHTSDIFFERENTIATIE
- Differentiatie onder invloed van het Sry gen (testis determining factor).
o Belangrijkste is het product van het sry gen
▪ Ligt alleen op het Y-chromosoom
o Het is een transcriptiefactor
- SF1 -> Ontwikkeling Sertoli & Leydig
o Een van de eiwitten gevormd door Sry gen
o Sertoli cellen: ondersteuning van de spermacellen, helpen bij de differentiatie
o Leydig cellen: produceren androgenen: testosteron (zitten perifeer)
- AMH: Anti Müller hormoon
o Regressie van de ductus paramesonephricus (gang van Müller)
,VERDERE ONTWIKKELING PRIMAIRE GONADE
De gang van Wolff blijft intact, vanuit die gang migreren kleine buisjes richting de testis. Deze buisjes maken
contact met het somatisch weefsel van de testis. Hier worden strengen gevormd, waar de spermacellen in
differentiëren = rete testis. AMH wordt niet geproduceerd door een gen op het Y-chromosoom, bij vrouwelijke
dieren wordt het dus ook geproduceerd, maar niet op dit moment.
TESTIS STRENGEN
- Actieve groei vanuit ductus mesonephricus (Wolff) richting
gonadeweefsel
- Primitieve kiemcellen centraal
- Sertoli cellen perifeer
o Zorgen voor differentiatie
- Interstitiële cellen van Leydig (mesenchym): androgenen
o Bevinden zich buiten de buisjes, waar de spermacellen
gevormd worden.
De differentiatie van de spermacellen gaat van perifeer naar centraal.
AFVOER UIT DE TESTIS
Spermacellen gevormd in de testes onder invloed van de
somate-, Sertoli en Leydig cellen. De cellen worden afgevoerd
via de rete testis naar de ductus epididymis (waar ze wellicht
nog iets kunnen rijpen) en vervolgens worden ze afgevoerd via
de ductus deferens.
,FREEMARTIN (KWEEN)
Als een koe drachtig is van een twee-eiige
vaarskalf en stierkalf kan er sprake zijn van
een kween. Hierbij is er dan een connectie
tussen de bloedvaten van het mannetje
en het vrouwtje. Hierdoor kan het
testosteron geproduceerd door het
stierkalfje bij het vaarskalfje komen. Het
vrouwtje is dan wel uitwendig een
vrouwtje, maar ze kan wel mannelijke
eigenschappen ontwikkelen onder invloed
van het testosteron. Er kan ook sprake zijn
van infertiliteit bij het vrouwelijk dier. Dit
vindt vrijwel alleen plaats bij koeien en wellicht kleine herkauwers.
DESCENSUS TESTIS = INDALING VAN DE TESTIS
- Spermatogenese bij lagere temperatuur?
o Er werd lang gedacht dat spermatogenese beter plaatsvindt bij een lagere temperatuur en
dat vandaar de testis indalen
o Er zijn echter genoeg dieren waarbij de testis niet indalen en waarbij de spermatogenese ook
gewoon goed plaatsvindt
o Het is dus dubieus of vanwege de temperatuurverschillen de testis indalen
- Meeste landzoogdieren hebben scrotum
o Mol, egel, tapir, neushoorn, luiaard, narwal en olifant niet
- Vogels, vissen intra-abdominaal
Scrotum wordt wellicht ook gebruikt voor natuurlijke selectie, bijv. bepaalde aap met blauwe scrotum.
Drie stadia:
1. Groei testis door androgenen -> Lig suspensorium (ophangband, houd de testis in de buikholte) gaat in
regressie
2. Trans abdominaal -> embryo groeit en testes komen relatief dichter bij het lieskanaal
3. Migratie door lieskanaal, Gubernaculum (wordt lig caudae epididymis) trekt de testes door het
lieskanaal, doordat dit korter wordt. (het is nog onduidelijk waardoor dit precies korter wordt)
Androgeen gebonden
Cavum vaginale is een verlenging van de buikholte waar de ingedaalde testes in komen te liggen
,CRYPTORCHIDIE
= indaling van de testes gaat niet goed
- Uni- of bilateraal
- Positie intra-abdominaal, inguinaal
- Spermatogenese ↓ door hogere temperatuur
- Testosteronproductie onveranderd (gedrag blijft mannelijk)
- Verhoogde kans op tumoreuze ontaarding
SCROTUM
De positie van het scrotum is erg
verschillend bij de diverse diersoorten.
Bij sommige dieren zoals het rund, hangt
het tussen de benen. Bij katers en
varkens ligt het meer caudaal. Bij
paarden ligt het vrij dicht tegen de
buikwand aan.
Het scrotum bestaat uit allerlei
verschillende lagen. Tunica dartos is een
gladde spierlaag. Fascia spermatica
externa is een peesachtige laag. 1,2&3
bevinden zich aan de buitenkant. De m.
cremaster is een dwarsgestreepte
spiervezel laag. Dicht op de testis ligt
nog een dunne laag = tunica vaginalis
visceralis.
THERMOREGULATIE
- Tunica dartos (g) en m. cremaster (dg) -> positie testikels
o Konijnen kunnen hun testikels weer optrekken en laten indalen, wanneer zij dat
willen.
- Aanwezigheid bloedvaatjes en zweetklieren scrotumhuid
- Plexus pampiniformis (counter current heat exchange)
o Arteriële bloed wordt afgekoeld door het veneuze bloed
,CASTRATIE
De eerste laag die je ziet is de huid + tunica dartos + fascia spermatica externa. De tweede laag is de fascia
spermatica interna + tunica vaginalis parietalis. De derde laag is de tunica vaginalis visceralis.
PENIS
Het is belangrijk dat er interne
bevruchting is, dat komt doordat het
amnioten zijn. Ze kunnen
bevruchten zonder dat er water bij
nodig is, maar daardoor is interne
bevruchting dus belangrijk.
De penis wordt gevormd uit
verschillende structuren. De genitale
tuberkel vormt het topje van de
penis = glanspenis. Uit de
urogenitale vouwen ontstaat het
lichaam van de penis. Het zijn twee
helften die naar elkaar toe moeten
gaan en versmelten dan met elkaar.
Dit is vergelijkbaar met de neurale
buis. Het binnenste van de buis is de
urethra.
ZWELWEEFSELS PENIS
Het is ook belangrijk dat er een erectie is van de penis, daar zijn twee verschillende structuren voor nodig. Dit
zijn structuren die met bloed gevuld worden, waardoor ze opzwellen.
1. Corpus spongiosum
• Urethra direct omgeven door spongieus weefsel (zowel in bekken als penis)
• Kapsel rondom zwak ontwikkeld
• Bij bekkenomslag omgeven door m. bulbospongiosus
• Vormt ook glans penis
2. Corpus cavernosum
• Vanaf arcus ischiadicus ontspringen 2 corpora cavernosa, die vervolgens samensmelten.
• Omgeven door stevig kapsel en m. ischiocavernosus
• In penis versmelting
• Soms vorming van os penis (hond, knaagdieren)
, PENISTYPES
Musculovasculair
- Paard, hond, mens en kat
- Neemt bij erectie in omvang en lengte
toe door vulling zwellichamen
Erectie musculovasculaire penis
- Parasympatisch (rust tijdens dekken)
- Vasodilatatie a. pudenda interna: meer
bloedtoevoer zwellichamen.
- Ritmische contracties m.
ischiocavernosus en bulbospongiosus
(bloedpomp)
- Verminderde veneuze return
Fibro-elastisch type
- Varken, rund en kleine herkauwers
- Lengte toename door verstrijken van de flexura sigmoidea (spier ontspant)
- Verhoogde aanvoer, verminderde afvoer van bloed zwellichamen (extra
stevigheid).
- Ritmische contracties m. ischiocavernosus en bulbospongiosus (bloedpomp).
- Relaxatie mm retractores penis
- S-vorm
VERSCHILLENDE DIERSOORTEN VERSCHILLENDE PENISSEN
Bij katachtigen is de penis naar achteren gericht, bij erectie gaat hij naar voren. Daarnaast bevat de top van de
penis van katachtigen weerhaakjes. Dit is androgeen aangestuurd en dus bij castratie verdwijnt het. Bij de hond
heeft de penis een penisbotje. Bij een paard zit er nog een structuur aan de voorkant van de penis = processus
urethralis. Bij varkensachtige heeft de penis een aparte kronkel.
