Samenvatting Hoorcolleges
Psychosomatic Models of
Explanation 2022-2023
Hoorcollege 1: Stressmodellen
Definitie van stress
Stress bestaat uit stressoren en stressreacties
Stressoren zijn stimuli die ons lichaam uit het homeostatisch evenwicht brengt
Stressreacties zijn reacties van het organisme om het lichaam weer in homeostatisch
evenwicht te brengen
Hierbij kan je een onderscheid maken tussen adaptieve en maladaptieve stress
En daarnaast ook tussen acute en chronische stress
Stress heeft invloed op de fysieke en mentale gezondheid
De voorspelbaarheid en controle over de situatie hebben invloed op hoe het lichaam
reageert op stress
Onvoorspelbaarheid is gelinkt aan angst en oncontroleerbaarheid is gelinkt aan depressie
Je kunt hierop inspelen door bijvoorbeeld te werken aan controleerbaarheid, waardoor
negatieve uitkomsten worden verminderd in de toekomst
Stress respons model
Er zijn door de jaren heen verschillende stressresponsmodellen bedacht
Als eerste kwam Cannon met de fight/flight reactie
Toen kwam Selye met de algemene adaptatie
McEwen heeft het meest recentelijke model bedacht met de allostatic load
Cannon: fight/flight
Deze theorie gaat over het aantasten van de organen en het immuunsysteem
Hierbij kan een emotionele of fysieke stressor zorgen voor activatie van verschillende
processen in het lichaam
Uiteindelijk zorgen die processen voor een afgifte van cortisol, catecholamines (voornamelijk
adrenaline) en noradrenaline
De afgifte van deze hormonen zorgt voor de reactie van het lichaam
- We worden op scherp gezet
- Pupillen worden groter
- Onze hartslag verhoogt door vasoconstrictie
- Onze bloeddruk verhoogt
- We gaan sneller ademen
- Er wordt energie gebruikt
- Endorfines komen vrij
- Meer primitieve reacties: er is geen tijd voor diepe gedachtes
Dit model zegt alleen over hoe het systeem wordt voorbereid om een stressreactie te
activeren
Het zegt niets over hoe dit systeem weer tot rust komt
, Stressmodel van Cannon
Stressmodel van Selye
Selye verdeelt stress in drie fases
1. Alarm fase
- Dit is het model van Cannon met de fight/flight reactie
- Het lichaam bereidt zich voor op vechten of vluchten
- De SAM en HPA-as worden actief
2. Resistance fase
- In deze fase raakt het lichaam gewend
aan de stressniveaus
- De HPA-as neemt de reactie over
- Dit is de maximale reactie die je kunt
krijgen
3. Exhaustion fase
- Het lichaam kan de stressreactie niet
voor eeuwig volhouden
- Het lichaam geeft op
- Het sympathische zenuwstelsel wordt
inactief
- Het immuunsysteem put uit en stress-
gerelateerde ziektes worden actief
Stress is niet per sé slecht
Je hebt goede stress, ook wel eustress genoemd, die nodig is om ons te kunnen aanpassen
aan de omgeving
Wanneer stress samengaat met vermoeidheid van het lichaam, dan is het pas slecht voor de
gezondheid dit noemen we distress
Stressmodel van McEwen
Dit model is momenteel het beste model om de gevolgen van chronische stress te
beschrijven
De aanname van dit model is dat stressoren en stressreacties een accumulatieve last hebben
op de gezondheid het lichaam hoopt de reactie telkens op, waardoor het uiteindelijk
schadelijk kan worden
In dit model wordt ook homeostase bekeken: het terugkeren van het systeem naar een vaste
waarde bijvoorbeeld lichaamstemperatuur is idealiter 37 graden en wanneer dit uit balans
raakt, probeert het lichaam deze vaste waarde weer terug te krijgen
Het verschil met eerdere modellen is dat McEwen ook kijkt naar allostase
Allostase houdt in dat de voorspelkracht van de hersenen worden gebruikt om te kijken wat
voor reactie nodig is
Hierbij wordt er niet teruggekeerd naar een vaste waarde, maar is er een range
bijvoorbeeld een tijdelijke hoge hartslag bij stress
, Als deze tijdelijke reactie blijvend wordt,
dan is er sprake van allostatic load de
allostase verschuift de range naar iets
wat klinisch wordt bijvoorbeeld de
hartslag in rust blijft hoog
Als het herstel naar de homeostase niet
meer compleet is, door bijvoorbeeld
vele eisen die het lichaam gesteld
worden, dan kan er accumulatie
ontstaan
Dit is de allostatic load
Vier typen van allostatic load
Repeated hits: er zijn veel verschillende stressoren
Lack of adaptation: één type stressor die nooit went, waarbij er steeds een volledige reactie
wordt gevraagd van het lichaam
Lack of recovery: het lichaam herstelt niet meer (goed) door bijvoorbeeld overmatig
piekeren, genetische predispositie of op oudere leeftijd
Inadequate response: als het ene systeem niet meer goed kan reageren, neemt een andere
systeem het over
Allostatic stress proces
De adaptieve reactie van het lichaam is allostase
Wanneer een stressor plaatsvindt, zullen de primaire stressmediatoren reageren
- HPA-as produceert glucocorticoïden
- SAM-as produceert catecholamines (zoals adrenaline)
- Autonome zenuwstelsel wordt actief
Als deze reactie groter is dan het herstel, ontstaat er een maladaptieve reactie
Dit leidt in eerste instantie tot primaire effecten: reacties op celniveau zoals bij enzymen,
receptoren, ionkanalen of het genoom
Hierdoor ontstaan er primaire uitkomsten dit is de allostatic load
- Disfunctie op celniveau
- Verkorte telomeerlengte
- Epigenetische disregulatie
- Aangetaste genexpressie
Deze primaire uitkomsten kunnen ook weer gevolgen hebben, waardoor een allostatic
overload ontstaat
Dit zorgt bijvoorbeeld voor
- Falen in organen en systemen
- Hoge bloeddruk
- Cardiovasculaire ziekten
- Diabetes
- Etc.
Psychosomatische hypothese
Hoe zijn psychologische constructen gerelateerd aan somatische ziekten?
Allostase en allostatic load maken hier onderdeel van uit
Psychologische constructen zoals hostiliteit, copingstijl, life events, sociale steun en SES
bepalen samen of er een subjectieve perceptie van stress is of niet
Als een situatie wordt waargenomen als bedreigend, gaat het autonome zenuwstelsel
reageren
Hierdoor ontstaat allostase
, Als dit adaptieve proces doorgaat en er te weinig herstel optreedt, dan zal de allostase
omslaan tot allostatic load, waardoor er op cellulair niveau effecten optreden die ziekten
kunnen veroorzaken
De vagal nerve, SAM-as en HPA-as hebben bijvoorbeeld invloed op bepaalde systemen, die
bij overreactie kunnen zorgen voor bepaalde ziekten
- Respiratoire systeem astma en hyperventilatie
- Cardiovasculaire systeem hypertensie, hartziekten, CVA
- Glucose/vet metabolisme diabetes, allergieën
- Immuunsysteem kanker, arthritis, AIDS
Voorbeeld: anger
Een studie deed een “anger recall taak”
Dit zorgde voor een noradrenaline reactie van het lichaam dit is een adaptieve reactie
Maar die noradrenaline had ook weer een effect op andere processen in het lichaam
Door productie van noradrenaline werden er meer cytokines geproduceerd
Dit zorgde weer voor een verhoogde expressie van β2-Integrin
Het blijkt dat dat een versnelde reactie van slagaderverkalking veroorzaakte
Hierbij zie je dus dat de noradrenaline productie in eerste instantie een allostatische reactie
is, maar de effecten hiervan leiden tot allostatic load
Het meten van allostatic load
Het meten van de primaire stressmediatoren
- HPA-as: glucocorticoïden DHEA en cortisol
- Sympathische zenuwstelsel activiteit: catecholamines adrenaline en noradrenaline
- Autonome zenuwstelsel activiteit Heart Rate Variability (HRV) en bloeddruk
Het meten van secundaire uitkomsten
- Cardiovasculaire systeem: systolische bloeddruk, diastolische bloeddruk, hartslag
- Immuunsysteem: cytokines
- Metabolisme: cholesterol, HbA1c
Met de factoren die hierboven genoemd zijn kan je een index calculatie maken
Dit kan op verschillende manieren
1. Hoogste niveaus methode
- Je pakt het hoogste kwartiel van elke marker dus van bijvoorbeeld de HPA-as,
sympathische zenuwstelsel activiteit en autonome zenuwstelsel activiteit
- Bijvoorbeeld cortisol als marker voor de HPA-as: de 25% hoogste cortisolniveaus van een
dataset worden meegenomen
- Deze 25% krijgt dan een 1, de overige 75% krijgt een 0
- Als je al die 1-en bij elkaar optelt, krijg je een index score
2. Klinische relevantie methode
- Deze methode kan alleen gedaan worden bij de secundaire uitkomsten
- Hierbij pak je een klinisch relevante cut-off score van elke marker
- Als er dan een waarde boven de cut-off score komt, dan krijgt die waarde een 1
- Als je al die 1-en bij elkaar optelt krijg je een index score
Deze methodes kun je niet zomaar met elkaar vergelijken, omdat de index afhangt van
hoeveel metingen je wel of niet meeneemt
Praktische limitaties van het meten van allostatic load
Het meten van allostatic load is duur
Daarom wordt de focus vaak gelegd op onderdelen van allostatic load
Het nadenken over het allostatisch model zorgt voor een beter begrip van pathofysiologie en
etiologie
