Forensische psychologie aantekeningen
College 1: 24 april
Canvas literatuur: uitspraak Grietjes S. Dit uittreksel hoef je niet te kennen voor het tentamen.
De andere literatuur die geplaatst wordt moet je wel kennen voor het tentamen.
Wat is forensische psychologie
- De enige vorm van psychologie die echt nauw verbonden is met het strafrecht.
- Psychologische wetenschap in de justitionele sfeer.
- Het is erg breed; zowel klinisch psycholoog (denk aan een iemand die in een Tbs-
kliniek werkt) als op juridisch niveau (je kan de rechter bijvoorbeeld voorzien van
inzichten over de dader en slachtoffers). Je kan ook denken aan slachtofferhulp.
Dit puntje niet heel belangrijk voor het tentamen.
- Justitie voorzien van inzichten over:
• De mentale toestand van een dader.
• De behandeling van crimineel gedrag op dader- en slachtofferniveau.
Het strafrecht
Doodslag
Art. 287 Wetboek van Strafrecht:
”Hij die opzettelijk een ander van het leven berooft, wordt, als schuldig aan doodslag,
gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vijftien jaren of geldboete van de vijfde
categorie.”
Dit gebeurt niet geheel per ongeluk. Het slachtoffer moet wel daadwerkelijk dood zijn,
anders is het een poging tot doodslag.
Geldboete van de vijfde categorie: je kan denken aan ongeveer 90.000 euro.
Moord
Art. 289 Wetboek van Strafrecht:
“Hij die opzettelijk en met voorbedachten rade een ander van het leven berooft, wordt, als
schuldig aan moord, gestraft met levenslange gevangenisstraf of tijdelijke van ten hoogste
dertig jaren of geldboete van de vijfde categorie.”
Levenslang in Nederland is ook echt levenslang.
Het slachtoffer moet wel daadwerkelijk dood zijn, anders is het een poging tot moord.
Verschil doodslag en moord
- Moord is met voorbedachten rade en doodslag niet. Het is wel beide opzettelijk.
- De staf is verschillend.
Dit is belangrijk voor het tentamen (doodslag en moord).
,Voorbeeld
Bart en Bernard zijn al 8 jaar getrouwd en hebben samen een bakkerij. In plaats van 1
eetlepel suiker, voegt Bernard per ongeluk een hele eetlepel zout toe aan de cinnamon rolls
bakmix. Bart had al eerder opgemerkt dat Bernard vaak verstrooide fouten maakt in de
bakkerij. En dit nog wel nu de burgemeester 30 cinnamon rolls had besteld voor deze
ochtend. De stoppen slaan door bij Bart. In een opwelling pakt Bart de deegroller van het
aanrecht en slaat Bernard hiermee dood.
Is Bart schuldig van doodslag of moord op Bernard? Dit is doodslag, omdat het wel in een
opwelling gebeurd (wel opzettelijk) maar er geen voorbedachte rade is. Dit betekent dat Bart
hoogstens een gevangenisstraf van 15 jaar. Je kan in dit geval niet weten of Bart
voorbedachte rade had, tenzij het toevallig ergens in zijn dagboek heeft geschreven of iets
dergelijks. Om deze reden is moord ook heel moeilijk te bewijzen.
Dit is een goed voorbeeld van een tentamenvraag.
Strafrechtelijke lens
Misdaad: de schending van een rechtsnorm (dingen die de samenleving belangrijk vindt om
na te leven en die de samenleving dan ook niet mag overtreden, dit staat dan ook vastgelegd
in het wetboek van strafrecht). Deze schending creëert een schuld. Deze schuld is ten op
zichte van het slachtoffer, maar ook ten op zichte van de maatschappij. Die schuld moet
worden bestraft door de overheid, want dat is rechtvaardigheid. De schuld wordt namelijk
vergolden en dit doen we door het geven van straf. Daders moeten krijgen wat ze verdienen
en dat is straf.
4 zaken die eerst vastgesteld moeten worden voordat er naar de zaak gekeken wordt:
1. Is er een rechtsnorm geschonden? Zo ja, welke? Het kan zo zijn dat iemand iets
moreel verkeerd doet, maar daar hoeft niet per se een regel over te zijn. Dan doe je
niks illegaals of wederrechtelijks.
2. Wie heeft het gedaan? De misdaad kan gepleegd zijn door bijvoorbeeld een individu,
groep, door dwang of 2 mensen in de groep die de overhand hadden (krijgen dan
bijvoorbeeld en zwaardere straf).
Deze onderstaande zijn voor forensische psychologen heel belangrijk:
3. Is er sprake van wederrechtelijkheid (= was de persoon ervan op de hoogte dat wat
diegene deed, dat dat niet een overtreding was van de rechtsnormen) en
verwijtbaarheid (= kan je de persoon dit verwijten, was dit bijvoorbeeld de enige
keuze die gemaakt kon worden)?
4. Welke straf verdient de dader?
Voorbeeld tijdens het college: stel Fleur zit in de auto en rijdt door rood. Je zou zeggen dat
Fleur vast wel weet dat zij niet door rood mag rijden. Dit is dus wederrechtelijk en
verwijtbaar. Maar… je had niet gezien dat er iemand op de achterbank lag die een pistool op
Fleur richtte en zei: “Als je niet door rood rijdt, schiet ik je neer”. Dan is dat nog steeds
wederrechtelijk, maar misschien niet verwijtbaar want Fleur had niet echt een keus omdat ze
anders doodging.
,Het rechtelijk beslissingsschema
Er zijn een paar formele vragen die eerst beantwoordt moeten worden, voordat je kan gaan
kijken naar de inhoud van een zaak.
Formele vragen (art. 348 Wetboek van Strafvordering)
Dit hoef je niet te kennen voor het tentamen.
Deze vragen worden gesteld voor het kijken naar de inhoud van de zaak.
1. Is de dagvaarding (= officiële oproep dat je voor het gerecht moet verschijnen)
geldig? Nee, de dagvaarding is nietig, dan kan je zaak niet doorgaan.
2. Is de rechter bevoegd? Nee, rechter is onbevoegd, dan kan je zaak niet doorgaan.
3. Is de officier van justitie ontvankelijk? Nee, officier van justitie is niet-ontvankelijk,
dan kan je zaak niet doorgaan.
4. Is er reden tot schorsing van de vervolging? Ja, vervolging wordt geschorst, dan kan je
zaak niet doorgaan.
Soms gaan strafrechtadvocaten hier juist op zitten, zodat de zaak niet doorgaat of uitgesteld
wordt.
Bij de formele vragen gaat het om de procedurele kwesties. Er wordt hier nog niet
inhoudelijk naar de zaak gekeken. Pas wanneer aan de formele eisen is voldaan, wordt er
gekeken naar de materiële vragen.
Materiële vragen (art. 350 Wetboek van Strafvordering)
Dit hoef je niet te kennen voor het tentamen.
Dit komt na de formele vragen. Hier wordt vaak de mening van forensisch psychologen
gevraagd.
1. Is het bewezen dat het ten laste gelegde feit door de verdachte is begaan? Dit
betekent, is het te bewijzen/al bewezen. Nee → vrijspraak.
2. Kan het bewezenverklaarde worden gekwalificeerd? Nee → ontslag van alle
rechtsvervolging.
3. Is het bewezenverklaarde wederrechtelijk? Nee → ontslag van alle rechtsvervolging.
4. Is het bewezenverklaarde verwijtbaar? Nee → ontslag van alle rechtsvervolging.
5. Welke straf moet worden opgelegd?
Relevant psychologie: straftoemeting
Dit moet je wel kennen voor het tentamen en deze vragen zijn wel belangrijk:
3. Is er sprake van wederrechtelijkheid en verwijtbaarheid?
4. Welke straf verdient de dader?
Om bovenstaande vragen te beantwoorden moet eerst naar de 2 onderstaande zaken
gekeken worden:
- Actus Reus: het fysieke element van een misdaad. Is de daad strafbaar? De Actus
Reus bij het vorige voorbeeld is dus het letterlijk rijden door een rood stoplicht. Dit is
vaak makkelijk te beantwoorden. Maar… voor schuld moet niet alleen de daad
strafbaar zijn, ook moet de mens een schuldige geest hebben.
- Mens Rea: het mentale element. Is de geest strafbaar? Kan het de dader toegerekend
worden? Was de geest van Fleur strafbaar toen ze door rood reed? Vandaag zoomen
wij hierop in. Wat betekent geestesziekte (stoornissen in de DSM-5) voor de
toerekeningsvatbaarheid van een dader?
, Schulduitsluitingsgronden
Schulduitsluitingsgrond: je kan iets strafbaars (wederrechtelijks) doen, maar alsnog geen
straf krijgen, omdat je niet schuldig bent. Op grond van iets word je uitgesloten van schuld.
Dit gaat over de verantwoordelijkheid en verwijtbaarheid van een dader. Voorbeelden:
- Psychische overmacht
- Noodweerexces: stel, Nina staat in de collegezaal en alle leerlingen staan op en
drijven/dwingen Nina in een hoekje om haar neer te steken. Nina haalt haar ninja
skills tevoorschijn en ze hoekt iedereen neer. Dit is wederrechtelijks, maar ze kon niet
anders en het is dus niet verwijtbaar. Ze had geen keus omdat ze anders doodging,
maar ze ging dus wel over de grenzen van het verdedigen.
- Onbevoegd gegeven ambtelijk bevel: als je in het leger zit en iemand neer schiet
omdat je dat bevel krijgt, maar dit officieel niet mocht.
- Ontoerekeningsvatbaarheid: als iets jou niet toegerekend kan worden, heb je geen
schuld tegenover het slachtoffer en de maatschappij, dan verdien je dus ook geen
straf. Dit kan deels of volledig zijn. Het komt bijna niet voor dat iemand volledig
ontoerekeningsvatbaar is, maar als dat zo is ga je direct naar een TBS-kliniek. Bij deels
ontoerekeningsvatbaarheid moet je vaak eerst naar de gevangenis, en krijg je daarna
TBS.
Wanneer is iemand ontoerekeningsvatbaar?
Rechters kunnen niet goed vaststellen of iemand ontoerekeningsvatbaar is. Om deze reden
wordt een forensisch psycholoog soms uitgenodigd bij een zaak en diegene geeft dan een
advies door te kijken naar…:
Het samengesteld criterium:
1. Het ontbreken bij de verdachte van het besef van de wederrechtelijkheid van zijn
gedrag. Je kan een stoornis hebben waardoor je het besef niet hebt dat wat je doet,
wederrechtelijk is.
2. En/of het ontbreken van het besef van wat hij doet. Door een psychose kan je
bijvoorbeeld geen besef hebben van wat je doet tijdens dat de misdaad gepleegd
wordt.
3. En/of het onvermogen om in overeenstemming met dat besef zijn gedrag te bepalen.
De persoon weet wel dat iets wederrechtelijk is en diegene weet wat hij/zij doet,
maar diegene kan zichzelf niet bedwingen. Je hebt dan het sturingsvermogen niet om
het tegen te gaan. Denk bijvoorbeeld aan iemand met ADHD. Dit komt veel terug in
het adolescenten strafrecht.
1 + 2 = het inschattingsvermogen
3 = het sturingsvermogen
Het samengesteld criterium en de gedragskundige
Bij de beoordeling van toerekeningsvatbaarheid zal de gedragskundige kritisch kijken naar de
mate van de beïnvloeding door de stoornis op de onderdelen van het criterium
Hoe wordt dat dan gedaan?
