De cursus is volledig samengevat. Je vind alle informatie op een beknopte manier terug in deze samenvatting. Enkel de twee laatste hoofdstukken heb ik uit de cursus gestuurd deze staan dan ook verwijst naar de cursus zelf.
ONDERWIJSKUNDE KLEUTERONDERWIJS 2.2
DEEL 1: TAALGERICHT WERKEN IN DE KLEUTERKLAS
1. ZELFSTURING IN DE KLEUTERKLAS
1.1 VISIE VAN CEGO OP ZELFSTURING
Een impressie
Olivier is, samen met een paar andere kinderen, al een paar dagen druk doende met de constructie van een
appartementsgebouw. Elke dag komen nieuwe ideeën naar voren om het geheel er zo echt mogelijk uit te
doen zien. Het uiteindelijke doel is immers een “echt” appartement waar ze in kunnen! Vandaag had Olivier
oude lappen bij. Ze maken er gordijnen van. Het is mooi om te zien hoe Olivier zich doorheen z’n dag loodst. Hij
kan zich een doel stellen, weet wat hij wil en kan dat in handelen omzetten. Het lijkt vanzelfsprekend, maar we
weten wel beter. Voor nogal wat kinderen loopt het precies op dit punt mis: omdat ze zichzelf niet kunnen
sturen komen ze ook niet tot betrokken activiteit. Dat we daarbij vaak emotionele factoren of onvoldoende
begaafdheid als oorzaak moeten uitsluiten, maakt duidelijk dat zelfsturing een aparte competentie is die op
zich aandacht verdient.
Definitie zelfsturing:
Zelfsturing gaat over de kunst van het ‘beheren’. Het beheren van de middelen en de mogelijkheden die je ter
beschikking staan. Het gaat om vragen als:
- Ziet en benut men de kansen die in de omgeving voor het grijpen liggen?
- Hoe maakt men gebruik van het ‘kunnen’ waarover men beschikt, van wat men kan?
- Weet men zijn tijd op een goede manier te besteden?
Dat wil zeggen: zó dat men er het beste van maakt. Het beste is dan: wat aan de eigen noden, behoeften en
idealen beantwoordt.
DE VIER COMPONENTEN VAN ZELFSTURING:
Component 1 : wilskracht
De ‘wilsfactor’ verwijst naar het vermogen om zich achter iets te zetten, zich in te spannen, door te zetten,
weerstand te bieden. Om een beeld te gebruiken: het gaat om de kracht waarmee je als bestuurder het stuur
weet vast te houden, ondanks de hobbels in de weg, de sporen waarnaar je wielen getrokken worden, de
verwarrende prikkels en afleidingen langs de weg. Wilskracht komt naar voren in je kunnen concentreren, in
vastberadenheid, in frustratietolerantie, jezelf kunnen beheersen, moed ook. Wilskracht kan je niet missen als
je een gelukkig bestaan wil leiden. Maar het is niet altijd zaligmakend. Soms leidt het tot eenzijdigheden:
onredelijke koppigheid, overdreven principieel zijn en niet tot compromissen kunnen komen of te veel van
jezelf (je gezondheid bijv.) eisen.
Component 2: kunnen kiezen
Wilskracht is op zich een lege doos. Wat erin zit heeft te maken met de keuze van het doel: waarvoor zal ik de
kracht van de wil inzetten? Als bestuurder: waar wil ik naartoe? In het leven sta je voortdurend voor keuzen:
over wat er wel of niet op je boterham komt, wat je met je vrije tijd doet, welke studies je aanvat, met wie je
1
,Lacina Van Malderen 2EBAKOB
door het leven gaat,… Zelfsturing loopt mank als men, om te beginnen niet in de gaten heeft dat men
beslissingen kan nemen, dat men niet zomaar aan de stroom van gebeurtenissen is overgeleverd. Als je dat al
inziet, moet je ook nog in staat zijn te ‘voelen’ wat je wil: alternatieven op een rij kunnen zetten en afwegen
wat voor jou echt belang heeft en wat niet. Als het met de tweede component misloopt, wordt men eigenlijk
geleefd. Men neemt weinig initiatieven, laat kansen liggen om er wat van te maken, leidt een vlak bestaan.
Component 3: Scenario’s kunnen oproepen en ten uitvoer brengen
De vorige component maakt dat je een richtingsgevoel hebt. Je wil ergens naartoe. Als bestuurder moet je
vervolgens enig idee hebben van de te volgen route. Je zal bovendien in staat moeten zijn, al rijdend, dat plan
te volgen. In het leven heeft dit te maken met het gaandeweg beelden oproepen over te zetten stappen en in
staat zijn die stappen in daden om te zetten. Meestal staan de eerste stappen je scherp voor de geest. De
verder afgelegene krijgen later; tijdens de uitvoering, verdere aflijning, rekening houdend met wat zich
concreet aandient.
Falend zelfsturingsvermogen drukt zich hier uit in niet kunnen starten, gebrek aan ‘orde’ in het handelen,
ongeorganiseerd zijn, verward of chaotisch overkomen… Dat zien we bijv. bij kinderen die enthousiast een
hoek in vliegen, maar daar direct ook stilvallen: ze kunnen zich niet voor de geest halen wat met de blokken, de
poppen, de plasticine… aan te vangen. Of bij kinderen die een – op zich haalbare – opdracht niet kunnen
uitvoeren.
Component 4: afstand kunnen nemen
Met de vorige componenten zijn we al een heel eind op weg. Maar een bijzonder goeie “manager” van je eigen
leven ben je pas als je ook nog af en toe uit je traject kan stappen om het geheel van op een afstand te
aanschouwen. In het beeld van de bestuurder moet je je tijdig afvragen of de weg nog wel naar je doel leidt. Of
je nog wel op tijd zal zijn. Of er inmiddels niet moet getankt worden. Ja zelfs: of je met de keuze van de
bestemming wel een goeie beslissing hebt genomen. Hier moet je dus uit je concentratie kunnen stappen om
de bredere omgeving in je op te nemen. Concreet: in de gaten krijgen dat je stilaan in het tafelblad aan het
zagen bent, of dat wat je doet anderen stoort, of dat de tijd opgeraakt en het tempo opgedreven moet…
Afstand nemen vergt heel wat, maar voegt ook heel veel toe aan de zelfsturing. Er zijn meer garanties dat je de
beschikbare mogelijkheden goed benut omdat je geregeld evalueert en kan bijsturen. Je moet daarbij op twee
sporen kunnen denken en voelen. Zoals tolken een zin beluisteren in de ene taal, terwijl ze de vorige in een
andere taal aan het uitspreken zijn. Met veel dingen tegelijk bezig zijn is al een heel gevorderde vorm van
zelfsturing.
Zelfsturing en ander kwaliteiten
Zelfsturing is een competentie die boven de andere competenties (intelligentie, sociale vaardigheden,
technisch inzicht, behendigheid,…) staat. Het is de stuurcabine, het centrum van waaruit men zijn leven
organiseert. Het belet niet dat die zelfsturing op haar beurt door andere factoren beïnvloed wordt. Om te
beginnen kan men zich voorstellen hoe een negatief zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen, emotionele problemen,
faalangst iemand (tijdelijk of chronisch) stuurloos kan maken. Wie over verbeeldingskracht en creativiteit
beschikt en bruist van ideeën kan aan zijn behoeften moeiteloos concrete plannen verbinden. Een energiek
temperament leidt er toe dat men heel wat op korte tijd kan verzetten. Sociale competentie en
communicatievaardigheid maken van iemand een goed ‘bestuurder’ van anderen, een leider.
2
,Lacina Van Malderen 2EBAKOB
Zelfsturing in de klas
De uitgebreide omschrijving van zelfsturing helpt ons met een heel andere blik naar kleuters te kijken.
Marte loopt per ongeluk Barts’ blokkentoren omver. Bart is woedend en verdrietig tegelijk en begint Marte te
slaan terwijl hij steeds opnieuw roept: “stoute, stoute!”. De leidster moet tussenkomen om hem te doen
stoppen.
Bart verliest alle controle. Hij kan de kracht niet opbrengen om zich te beheersen (W). Daarbij speelt een
onvoldoende ontwikkeld sociaal inzicht een grote rol. Hij begrijpt niet wat er gebeurde en kan dus ook geen
adequate scenario’s bedenken (S).
Dat is in de volgende observatie helemaal anders:
Dominiek is aan het haken. Ze heeft al een lang eind, maar opeens wordt ze geduwd en haar haaknaald valt op
de grond. Eventjes is ze van haar stuk gebracht, maar ze neemt daarna de draad (ook letterlijk) weer op om het
werk voort te zetten.
Hoe zwaar die wilsfactor kan wegen, zien we hier:
Lieze heeft weer een fantastisch plan. Eerst gaat ze met plasticine poppetjes maken. Daarna gaat ze met
schoendozen een poppenhuis maken. Dan hoeft ze nooit meer op haar beurt te wachten om met het
Barbiehuis te spelen! Maar nadat ze een popje gemaakt heeft, verliest ze al snel de moed om het ‘project’
verder te zetten. Niet lang daarna maakt ze met Saskia ruzie om een barbiepop.
Lieze weet zich een doel te stellen (het probleem van het Barbiehuis oplossen) (K). Op zich een geniaal plan dat
haar creativiteit toont. Haar idee kan ze waarschijnlijk ook in concrete stappen omzetten: wat ze voor ogen
heeft, kan ze echt wel uitvoeren (S). Maar de inspanning die het realiseren van dit plan vraagt, kan ze niet
opbrengen (W). Daardoor brengt ze er weinig van terecht.
Natalie heeft haar broertje getekend. Fier laat zij de tekening aan de leidster zien en vraagt of zij ze vanavond
mee naar huis mag nemen. Dan kiest ze voor spel in de poppenhoek. Met enkele andere kleuters is ze bezig tot
het tijd is om op te ruimen.
Bij Natalie loopt alles op wieltjes. Ze komt tot een gedecideerde keuze (broertje tekenen, in de poppenhoek
spelen) (K) waaraan ze concreet vorm kan geven (S). Dat ze haar werk een bestemming kan geven die verderop
ligt, bewijst dat ze een hele reeks stappen kan overzien (S): tussen het maken van de tekening en het schenken
aan het broertje ligt een hele tijd (A). Die afstand kan ze bovendien geduldig verdragen. Ze kan zich achter iets
zetten en tot het einde volhouden (W).
Bevorderen van zelfsturing
Een eerste voorwaarde voor het stimuleren van zelfsturing is het geven van ruimte voor initiatief. In een
aanpak waarin alle grote lijnen door de leerkracht zijn uitgezet, kunnen/moeten kinderen met de stroom
meedrijven. In een open organisatievorm wordt pas heel duidelijk wat zelfsturing betekent en worden kinderen
geprikkeld om hun ontluikende zin voor autonomie tot ontwikkeling te brengen. Voor kinderen die op één of
meer componenten in de knoei zitten, bouwen we binnen de open organisatievorm extra ondersteunende
maatregelen in.
Leren kiezen (K)
Wat we willen is dat kinderen leren te ontdekken wat hen aanspreekt en daarover gedifferentieerd te
oordelen: “Ik speel graag met poppen, maar nu zou ik het liefst schilderen.” Het werken met een keuzebord
(waarop alle mogelijke activiteiten zijn afgebeeld) en met een kiesklok (waarop men telkens zijn keuze
3
, Lacina Van Malderen 2EBAKOB
aantekent), betekent een enorme ondersteuning van dat proces van afwegen. Voor sommigen moeten we nog
verder gaan en de keuzes beperken tot twee mogelijkheden. We bieden daarbij die dingen aan waarvan we
weten dat ze in de smaak kunnen vallen. Aan het eind van de activiteit moeten ze bij je langskomen om hun
volgende keuze te maken. Zo leren ze zich te sturen.
Scenario’s aanreiken (S)
Sommige kinderen slagen er niet in scenario’s uit hun omgeving te plukken en op te slaan. Voor deze kinderen
is het van enorm belang bouwstenen voor activiteiten aan te reiken. Valt het rollenspel rond indianen stil,
bijvoorbeeld, dan kunnen we inspiratie geven door boeiende dingen te vertellen over de gebruiken van
indianen. Met de boetseerhoek of klein constructiemateriaal, zullen sommige kinderen pas op dreef komen als
we er foto’s hangen over wat je zoal met dat materiaal kunt maken. Die modellen beschouwen we als
startscenario’s: eenmaal aan de slag merken we hoe ze stilaan ook eigen varianten ontwikkelen.
Doorzetten (W)
In de ontwikkeling van wilskracht speelt zelfvertrouwen een grote rol. Geloven dat je het kan, dat het zal
lukken, maakt dat je ertegenaan gaat. Die basis kunnen we versterken door kinderen te helpen
succeservaringen op te doen, door achter hen te staan bij het realiseren van (soms grootse) plannen. Door op
de momenten van afhaken, moed in te spreken. De ervaring dat doorzetting waardevolle dingen kan opleveren
versterkt de wilskracht en maakt dat je een volgende keer tot nog meer (offers) in staat bent.
Leren afstand nemen (A)
De sleutel tot het leren afstand nemen is: reflectie. Bijv. een kind uitnodigen om te beschrijven hoe het tewerk
zal gaan bij een zelfgekozen activiteit. Ook het terugblikken op een activiteit, op een manier die met
betrokkenheid gepaard gaat, is hier op zijn plaats. Daarbij helpt men ze zich bewust te worden van wat er mis
liep en om conclusies te trekken. Men haalt uit de ervaring wat er in zit, zodat men het de volgende keer
anders aanpakt. We hebben het dus over: leren leren.
Slot
Men merkt het: in een ervaringsgerichte benadering herleiden we zelfsturing niet tot het keurslijf van
planmatig en rationeel te werk gaan dat uiteindelijk mooi afgewerkte werkjes moet opleveren. Het gaat over
iets veel diepers: ontwikkeling van zelfsturing moet het kind de voldoening helpen smaken van een goed
beheer van tijd en mogelijkheden. Dat zorgt ervoor dat men voor zichzelf en zijn omgeving een goed gebruik
maakt van wat is gegeven. In wezen gaat het over… levenskunst.
1.2 SCHEMATISCH OVERZIHT VAN ZELFSTURING
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lacinavanmalderen. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,39. Je zit daarna nergens aan vast.
