Artikelen GOP- Kwaliteit en effectiviteit van de jeugdzorg
Samenvatting
Artikelen GOP- Kwaliteit en
effectiviteit van de jeugdzorg
Rijksuniversiteit Groningen
Pedagogische Wetenschappen- Orthopedagogiek
Derde leerjaar.
1
, Artikelen GOP- Kwaliteit en effectiviteit van de jeugdzorg
Inhoudsopgave
Van Yperen, T. (2010). 55 vragen over effectiviteit. Antwoorden voor de
jeugdzorg. Utrecht: NJi. ............................................................................................... 3
Van Yperen & Veerman (2008). Zich op effectiviteit. Handboek voor
praktijkgestuurd effectonderzoek in de jeugdzorg. Hoofdstuk 1 t/m 6 & 13. ..... 21
Van Yperen, De Wilde & Keuzenkamp. (2014). Outcome in zicht. Werken met
prestatie-indicatoren in de jeugdzorg. ..................................................................... 41
VNG, NJi, Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie en branche-organisaties
Jeugdzorg Nederland, GGZ Nederland, Vereniging OBC’s, VGN, Mogroep, NIP
en ActiZ. (2015). Harmonisatie outcome in jeugdhulp, jeugdgezondheidszorg,
jeugdbescherming en jeugdreclassering. ............................................................... 46
Van Yperen, Van der Steege, Addink & Boendermaker. (2010). Algemeen en
specifiek werkzame factoren in de jeugdzorg. ....................................................... 49
Barth, Lee, Lindsey, Collins, Strieder, Chropita, Becker & Sparks. (2012).
Evidence-Based Practice at a Crossroads: The Timely Emergence of Common
Elements and Common Factors. Social Work Practice, 22(1). DOI:
10.1177/1049731511408440 ....................................................................................... 55
De Lange, Matthys, Foolen, Addink, Oudhof & Vermeij (2013). Onderbouwing
richtlijn ernstige gedragsproblemen. Utrecht: NJi, NIP, NVO, NVMW ................. 60
Bartelink. (2013). Wat werkt: Motiverende gespreksvoering? .............................. 76
Foolen & Daamen (2013). Wat werk bij oudertrainingen? ..................................... 84
Foolen & Ince (2013). Cognitieve gedragstherapie ................................................ 88
Kaminski, Valle, Filene & Boyle. (2008). A Meta-analytic Review of Components
Associated with Parent Training Program Effectiveness ..................................... 90
Landenberger & Lipsey. (2005). The Positive Effects of Cognitive-Behavioral
Programs for Offenders: A Meta-Analysis of Factors Associated with Effective
Treatment ..................................................................................................................... 94
Wells, Adhyaru, Cannon, Lamond & Baruch. (2010). Multisystemtic Therapy
(MST) for Youth Offending, Psychiatric Disorder and Substance Abuse: Case
Examples from a UK MST Team. .............................................................................. 97
2
, Artikelen GOP- Kwaliteit en effectiviteit van de jeugdzorg
Van Yperen, T. (2010). 55 vragen over effectiviteit.
Antwoorden voor de jeugdzorg. Utrecht: NJi.
THEMA 1: EFFECTIEF WERKEN MET INTERVENTIES IN DE
JEUGDZORG
1. Wat zijn ‘interventies in de jeugdzorg’?
Interventies zijn aanpakken:
- voor vermindering, compensatie of het draaglijk maken van een risico of een probleem in
de ontwikkeling van een jeugdige (tot 23 jaar);
- die bestemd zijn voor een doelgroep met één of meer van deze risico’s of problemen;
- die gericht zijn op de jeugdige zelf, zijn opvoeders en/of zijn opvoedingsomgeving;
- die geleid worden door een weldoordachte, doelgerichte en systematische werkwijze
(‘methodiek’)
- met een nader omschreven tijdsduur en frequentie.
De binnen jeugdzorg uitgevoerde interventies worden ook wel aangeduid als:
- Methodieken. Hierbij gaat het letterlijk om een leer voor het handelen; hierin is
vastgelegd hoe men zou moeten werken.
- Modules. Een (qua aanpak, omvang en intensiteit) relatief homogene eenheid van zorg.
Deze bevat vaak niet alleen een inhoudelijke werkwijze, maar ook de praktische
uitvoering. Ze zijn vaak instellingsgebonden.
- Zorgprogramma, zorgtraject of zorgarrangement. Samenstel van modules die op een
planmatige, samenhangende en gecoördineerde manier worden ingezet bij een
doelgroep.
2. Is het beter om te spreken over effectieve professionals of effectieve
interventies?
Het gaat het Nederlands Jeugdinstituut om allebei.
- Interventies zijn werkzame principes in de hulpverlening.
- Professionals kunnen gebruikmaken van de interventies of principes. Het is hun
verantwoordelijkheid daarin de beste keuze te maken en deze goed uit te voeren.
- Professionals worden –als het goed is- ondersteund door een organisatie die hen
voorziet in feedback, supervisie, een draaglijke caseload, etc.
- Cliënten dragen ook hun steentje bij, omdat zij actief deelnemen aan de interventie (ze
‘ondergaan’ geen interventie).
3. Waarom zoveel aandacht voor effectiviteit van interventies?
Opvallend is de toenemende aandacht voor effectieve interventies. Dit heeft vier
achtergronden:
- Tijdgeest. De kwaliteit van diensten moet transparant zijn. En het handelen van
professionals moet zo veel mogelijk gebaseerd zijn op praktijk- of wetenschappelijk
bewijs van ‘wat werkt’ (‘evidence-based’).
- Visie op kwaliteit. Veel organisaties hebben met kwaliteitskaders een visie op kwaliteit
ontwikkeld. Aandacht voor kwaliteit betekent automatisch aandacht voor effectiviteit.
Kwaliteit is dynamisch en daarom is de aandacht ook gericht op de verbetering van
effectiviteit. Het invoeren van effectieve(re) interventies is daarbij één van de strategieën.
- Financiële krapte. De vraag naar jeugdzorg neemt al jaren toe, terwijl de financiële ruimte
om de groei op te vangen zeer beperkt is. Die krappe ruimte is op zich niet bezwaarlijk:
het vergt een doelmatige en doeltreffende (en dus effectieve) inzet van middelen. De
zoektocht naar zo doeltreffend mogelijk werken helpt ons de zorg inhoudelijk beter te
3
, Artikelen GOP- Kwaliteit en effectiviteit van de jeugdzorg
maken én deze zo goedkoop mogelijk te maken, zodat er zo veel mogelijk cliënten voor
eenzelfde budget te helpen zijn.
- Professionaliseringsslag. Beroepsverenigingen maken een start met de formulering van
richtlijnen, de aandacht van praktijkwerkers voor effectieve methoden is groot en er wordt
in toenemende mate gewerkt met effectmonitors. Daarnaast worden
(beroeps)opleidingen aangescherpt en wordt registratie en nascholing gestimuleerd.
Interventies worden daarin veelvuldig beschouwd als belangrijke kennisproducten in de
sector.
4. Wat verstaan we onder een ‘effectieve interventie’?
Een interventie is effectief als deze bij een bepaalde doelgroep leidt tot de realisatie van
gestelde doelen.
Het volgende is van belang bij het benoemen van een effectieve interventie:
- Doel van interventie, die cliënt en hulpverlener zijn overeengekomen. Een interventie is
als ‘effectief’ aan te duiden als deze in de meeste gevallen leidt tot doelrealisatie.
- Doelgroep en aanpak en verband tussen aanpak en resultaat (in de vorm van minstens
een theorie).
De kwalificatie ‘effectief’ is geen kwestie van alles of niets. Een interventie is in meer of
mindere mate effectief, al naargelang de mate waarin het doel bereikt wordt en de mate
waarin aannemelijk is gemaakt dat de interventie de oorzaak daarvan is.
5. Wat is ‘evidence-based’ werken eigenlijk?
‘Evidence-based’ werken betekent werken met behulp van kennis over wat werkt in de
praktijk. Die kennis kan verschillende bronnen hebben:
- Wetenschappelijk onderzoek. Ook wel ‘research-based’: uit onderzoek.
- Praktijkervaring. Ook wel ‘practice-based evidence’.
o Er is gecollectiveerde praktijkervaring waarbij professionals onderling informatie
uitwisselen over hun ervaring met wat het beste werkt bij bepaalde groepen
cliënten.
o Daarnaast is er private praktijkervaring, dus de individuele schat aan ervaring van
professionals. Als de professionals deze kennis impliciet hanteert en niet collectief
toegankelijk heeft gemaakt, wordt dit ook wel tacit knowledge (verborgen kennis)
genoemd.
6. Zijn alle interventies ‘evidence-based’?
Nee, niet voor iedere doelgroep ligt er een wetenschappelijk goed onderbouwde interventie
op de plank. Dit probleem zal altijd spelen, omdat doelgroepen veranderen en er nieuwe bij
komen. Het handelen van een hulpverlener is dan ook vaak een combinatie.
- Evidence-based en wanneer het bewijs uit onderzoek verkregen is, is dit research-based.
- Practice-based kennis wanneer hulpverleners ervaring hebben met een doelgroep en zij
handelen op basis van praktijkinzichten. Inzichten van zeer ervaren professionals wordt
expert-based genoemd.
- Consensus-based in de vorm van een expliciete, gezamenlijk gedragen opvatting over
hoe de hulp er bij voorkeur uitziet.
- Value-based, wanneer ingrijpen ethisch gezien noodzakelijk is, zonder dat er veel kennis
over is.
- Client-based, waarbij inzichten over ‘wat werkt’ mede bepaald worden door opvattingen
en ervaringen van cliënten.
7. Is ‘evidence-based’ werken niet hetzelfde als ‘buitenland-based’ werken?
Het lijkt er soms op: om effectiever te werken worden er veel buitenlandse programma’s
geïmporteerd.
4
, Artikelen GOP- Kwaliteit en effectiviteit van de jeugdzorg
Een voordeel is dat er in het buitenland veel onderzoek is gedaan naar de aanpak
van bepaalde doelgroepen. De daarmee gegenereerde kennis is verwerkt in werkende
programma’s en de verwachting is dat deze ook bij ons goede uitkomsten laten zien.
Een kanttekening is dat de werkzaamheid van de programma’s in Nederland uit
onderzoek moet blijken. Het is mogelijk dat de programma’s in het buitenland veel effect
laten zien, terwijl dat in Nederland kan tegenvallen als het niveau van de gebruikelijke zorg
(‘treatment as usual’) hier hoger is dan daar.
Een tweede kanttekening is dat niet gezegd is dat er in Nederland geen effectieve
methoden zijn. Toch zijn wetenschappers geneigd meer naar het buitenland te kijken dan
naar de praktijk in ons eigen land.
Een derde kanttekening is dat het aantal onderzochte programma’s in het buitenland
groter is dan in Nederland. Effectiviteitsonderzoek naar de hulpverlening in de praktijk in
Nederland is over het algemeen slecht ontwikkeld.
Toch werken steeds meer instellingen in de jeugdzorg aan explicitering en empirische
onderbouwing van hun aanbod. Dit leidt tot een emancipatie in de Nederlandse praktijk.
8. Welke vernieuwingstrajecten lopen er op het gebied van effectiviteit van de
jeugdzorg?
De jeugdzorg is een werkveld dat in hoog tempo een professionalisering doorvoert. Dit blijkt
uit onder andere de volgende vijf trajecten:
- Intensivering praktijkontwikkeling. In het traject Zicht op effectiviteit is met
praktijkinstellingen geëxperimenteerd met het standaard monitoren van de effectiviteit
van de praktijk. Dit zorgt ervoor dat er methoden komen die in de praktijk ontwikkeld zijn
en die bij bepaalde doelgroepen effectief blijken te zijn. Ander zorgaanbod zal afnemen,
omdat dit niet goed te onderbouwen is of onvoldoende resultaat oplevert.
- Erkenning van jeugdinterventies. Aangeven of interventies als ‘effectief’ aan te merken
zijn, zodat de praktijk letterlijk erkenning krijgt voor het stapsgewijs verbeteren van het
aanbod.
- Prestatie-indicatoren. Afspraken tussen financiers en branche-organisaties over wat de
kerndoelen van jeugdzorg zijn en met welke gegevens de realisatie van die doelen in de
praktijk te monitoren is.
- Onderzoeksprogramma Zorg voor jeugd. Subsidiepot van waaruit wetenschappelijk
onderzoek naar ontwikkeling, implementatie, effectiviteit en kosten van jeugdinterventies
wordt gefinancierd.
- Actieprogramma Professionalisering. Moet leiden tot versterking van de beroepsgroepen
binnen de jeugdzorg. Is onder meer gericht op het verbeteren van beroepsopleidingen
die beginnende beroepskrachten voor jeugdzorg aanleveren, het vergroten van het
aantal geregistreerde beroepskrachten en de ontwikkeling van tuchtrecht.
9. Gaat het om effectieve jeugdzorg of om een effectief stelsel?
Het is wenselijker dat er een effectief stelsel komt. Dat houdt voor het NJI het volgende in:
- Opvoeders weten hoe ze allerlei gewone problemen kunnen opvangen. Waar nodig
worden ze met eenvoudige voorzieningen in de buurt, op school of via internet
ondersteund.
- Er zijn effectieve voorzieningen in de eerste lijn (e.g. CJG), zodat problemen niet
escaleren.
- Er is een pakket van effectieve, gespecialiseerde zorgarrangementen.
- Er is na gespecialiseerde zorg een goede nazorg, die voorkomt dat jeugdigen en ouders
opnieuw in de problemen komen.
- Voor veelvoorkomende problemen zijn er goede ketens geregeld van lichte
ondersteuning, zwaardere zorgarrangementen en goede nazorg.
Om bovenstaande te kunnen realiseren is er een concretere invulling dnodig. Drie dingen
zijn daarbij van belang:
5
