Recht en Maatschappij
https://www.studeersnel.nl/nl/document/tilburg-university/recht-en-
maatschappij/tentamenvragen-herkansing-januari-2022/36275999
Antwoord;
https://www.studeersnel.nl/nl/document/tilburg-university/recht-en-
maatschappij/antwoorden-herkansing-januari-2022/36275840
College 1: Recht(sstaat) en maatschappij/Besturen in de rechtsstaat
De rechtsstaat revisited
Voorbij het recht…
- Zie voorbeelden PP.
Doelen en opzet
- Doelen:
Rechtsstaat multidisciplinair leren begrijpen
Empirisch onderzoek verbinden met recht en rechtsstaattheorie
Spanningen in de rechtsstaat en tussen recht en maatschappij
analyseren
De rechtsstaat =
1. Legaliteit
2. Trias politica (machtenscheiding)
3. Grondrechten
4. Rechterlijke toetsing
- Nederland als voorbeeld van een rechtsstaat
Anomalieën en onopgeloste kwesties
- Wat is eigenlijk legaliteit? En is legaliteit altijd goed?
- Bestaat er wel zoiets als een trias politica? En kan een ‘zuivere’
triaspolitica eigenlijk wel werken? Zuivere scheiding van
machten kan geen rechtsstaat opleveren
- Welke grondrechten? En welke beperkingen aan grondrechten?
Bv. de geclausuleerde vrijheid van meningsuiting
- Rechterlijke toetsing: maar hoe ver en voorzien van welke
drempels?
Kortom: we moeten een spadediepte dieper slaan…
Mooie ideeën van juristen
- Maar… Rechtsstaat is geen juridisch begrip (met mogelijk kleine
uitzondering TFEU art. 2 en 7 (verdrag) en algemene bepaling in
de GW (net toegevoegd))
- Het is namelijk een theoretisch begrip
Normatieve theorie:
Empirische theorie: een claim over iets dat is/de werkelijkheid
(bv. het klimaat veranderd). Het kan gaan over een
juridische/sociale/wetenschappelijke werkelijkheid. Ze zijn
onderzoekbaar.
, Rechtsstaattheorie
- Het rechtsstatelijk basisprincipe: een staat die gebonden is aan
het recht
- Wat zegt dit?
- De staat is gebonden aan het recht, dus:
Staat? (Bv. de overheid)
Recht? (Mensenrechten, religieuze beginselen, etc.?)
Binding? (Is de staat bv. gebonden aan alle regels?)
Normatieve theorieën (van de rechtsstaat) I
- Hobbes: de rechtsstaat als orde (vis-à-vis wanorde) dit wordt
veel gebruikt in de praktijk
- Locke: de rechtsstaat als gebonden staatsmacht (vis-à-vis
ongelimiteerde staatsmacht) veel in NL, het begrenzen van de
staatsmacht.
- Van Augustinus tot Nussbaum: de rechtsstaat als
rechtvaardige inrichting van de samenleving (vis-à-vis de
onrechtstaat)
Normatieve theorieën (van de rechtsstaat) II
- Uit: Tamanaha, On the Rule of Law
Hoe dikker het wordt, hoe meer eisen eraan gesteld worden
‘Rule by law’ meest dunne rechtsstatelijke begrip (geregeerd
door het recht)
In dit vak in principe…
- Keus voor:
Formele versie
Niet ‘rule by law’, maar ook niet een heel dikke definitie:
- Rechtsstaat = legaliteit + rechtszekerheid + rechtsgelijkheid
Dus NIET grondrechten, trias, etc.
Singapore is bv. een rechtsstaat ook al heeft geen vele vrijheden
voor het volk, maar het voldoet wel aan bovenstaande eisen.
- Waarom: rechtsstaat empirisch onderzoekbaar maken…
Empirisch – wetenschappelijk – onderzoek: wat is dat eigenlijk?
- Basis voor uitspraken over ‘de werkelijkheid’
(natuurlijke/sociale/juridische/…)
- Kenmerkend: uitspraak is gebaseerd op systematische observatie:
, Vanuit een (theoretisch) perspectief: bv. geweld van
voetbalsupporters vanuit theorieën over groepsgedrag of
neurowetenschappelijk, ‘opfokkende muziek’…
Vanuit een observatiekader: vanuit vooraf omschreven keuzes:
bv. alleen ‘zware’ rellen bij risicowedstrijden bekeken op basis
van beeldmateriaal in het stadion
- Uitspraak kan omvatten: populatie, maar ook casus (en dit vraagt
om verschillende strategieën en methoden van empirisch
onderzoek)
- Bijzonder type uitspraak: causale (vraagt om specifieke
onderzoeksstrategieën) dit veroorzaakt dat…
- Maar onthoud: uitspraak gaat nooit verder dan onderzoek!!!
Volgende college
- Waarom een rechtsstaat (althans als legaliteit + rechtszekerheid +
rechtsgelijkheid) de belangrijke bron is voor welvaart, geluk,
voorspoed en ontwikkeling van een samenleving…
Aantekeningen
- Anomalieën: een theorie die niet verklaard kan worden binnen
een bepaald model
Hoorcollege 2: Het maatschappelijk belang van de rechtsstaat
Dit vak gaat over de empirische vraag/onderzoek: onderzoek dat
gebaseerd is op het observeren op een systematische manier aan de hand
van een observatiekader. Wat wordt er precies gezegd, hoe is een
uitspraak tot stand gekomen, etc.?
Het zijn altijd relatief kleine uitspraken (dus over bv. 1 onderdeel)
Of over een kleine steekproef/populatie doe je een kleine
uitspraak
De rechtsstaat is geen juridisch begrip
- Het is een begrip dat verwijst naar een fenomeen
Het maatschappelijk belang van de rechtsstaat: de aanleiding
- Ambitie Ministerie BZK: bestuur ten behoeve van economische
groei
- Zouridis et al. 2017: drie onderzoeksvragen:
1. Verband tussen bestuurlijke instituties en economische/sociale
effecten in de literatuur?
2. Verband tussen ‘good governance’ (= goed bestuur) en
economische/sociale effecten in het bijzonder (in de
literatuur)? Kan daarmee welvaart worden gestimuleerd?
3. Hoe zijn bestuurlijke instituties verbonden met
economische/sociale effecten?
Bestuurlijke instituties: karakteristieken van de inrichting en
functioneren openbaar bestuur (in brede zin), dus GEEN beleid
- We kijken naar hoe de instituties zijn ingericht, niet naar het beleid
, Bevindingen?
- Bestuurlijke instituties doen ertoe! En ‘good governance’ doet
ertoe Er is dus wel degelijk een verband tussen bovenstaande
onderzoeksvragen
- Karakteristieken lijken universeel en niet contextueel
(ontwikkelingslanden)
- Welke karakteristieken? Bepaalde karakteristieken (legaliteit,
rechtszekerheid en rechtsgelijkheid = rechtsstaat) hebben een
verband die leiden tot een betere samenleving.
De casus Nogales
Een stadje dat deels in de VS ligt, en deels in Mexico ligt. Een deel
van dat stadje is rijk, democratisch, goed geregeld, etc. (VS-deel), de
andere kant van de stad is onveilig, ongezond, niet-democratisch,
corrupt, etc. (Mexico-deel).
- Theorie natuurlijke hulpbronnen: op sommige plekken heb je
goud/olie/haven/rivier/diamanten, etc. dat verklaart waarom
sommige landen rijk of arm zijn. Dat kan op dit stadje niet worden
toegepast.
- Cultuur: sommige culturen zijn beter in het opbouwen van
welvaart dan andere culturen (Max Weber doet hier onderzoek
naar).
- Kwaliteit van de instituties: bv. legaliteit, rechtszekerheid,
rechtsgelijkheid
Meer welvaart?
Elk puntje is een land
- Linkse landen zijn het meest rechtsstatelijk, rechts zijn minst
rechtsstatelijk
- Gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking van 2014-2019
(rechts) hoe hoger de rechtsstaat-index, hoe rijker het land
