Ziektebeelden
Psychose
Psychose is een psychiatrische stoornis, waarbij men als het ware de grip op de realiteit
verliest. Dit doet zich met name uitdrukken in de waarneming en het denken van de persoon.
Bij de waarneming moet gedacht worden aan een zintuigelijke prikkel, welke er eigenlijk in
de realiteit niet is (bijv. je denkt dat iemand je aanraakt of je denkt dat iemand tegen je
praat). Deze waarnemingen bij elkaar worden ook wel hallucinaties genoemd. Deze
hallucinaties gaan veelal gepaard met wanen. Een waan is een inhoudelijke denkstoornis,
waarbij een persoonlijke overtuiging in strijd met de werkelijkheid komt. Deze inhoudelijke
denkstoornis is tevens niet te corrigeren (vaststaand voor die persoon), door logische
redenatie of door feiten die het tegendeel bewijzen.
Schizofrenie
Op grond van de DSM-5 is er sprake van schizofrenie als er sprake is van minstens twee
van de navolgende kenmerken voor de duur van één maand: wanen, hallucinaties,
gedesorganiseerd spreken, ernstig gedesorganiseerd gedrag of katatonie, negatieve
symptomen (bijvoorbeeld initiatiefverlies of afgevlakte emotie). Hiervan moet minstens één
van de kenmerken zijn: wanen, hallucinaties of gedesorganiseerd spreken. Daarnaast moet
er sprake zijn van verminderd functioneren op één of meer belangrijke levensgebieden zoals
op werk of in interpersoonlijke relaties. Tevens moeten de symptomen minstens zes
maanden ononderbroken aanwezig zijn (m.u.v. de eerdergenoemde kenmerken, die moeten
slechts één maand aanwezig zijn). Voorts moet sprake zijn van andere stoornissen met
psychotische kenmerken en moet de stoornis niet zijn veroorzaakt door fysiologische
effecten van een middel of somatische aandoening. Tot slot geldt dat bij een
voorgeschiedenis van een autismespectrumstoornis of communicatiestoornis (welke
oorsprong had in de kindertijd), dat schizofrenie enkel wordt geclassificeerd als sprake is van
prominente wanen of hallucinaties. Er is bij schizofrenie aldus geen sprake van een
gespleten persoonlijkheid dan wel meerdere persoonlijkheden.
Kleptomanie
Kletpomanen stelen omdat ze ziek zijn, niet omdat ze daadwerkelijk willen stelen. Zij hebben
een (herhaaldelijk) onvermogen om weerstand te bieden tegen impulsen om voorwerpen te
stelen (welke niet nodig zijn voor persoonlijk gebruik dan wel vanwege hun waarde). Het
gaat om een oncontroleerbare drang om voorwerpen te stelen, hetgeen gegaard gaat met
een toenemende stress voordat daadwerkelijk wordt gestolen, gevolgd door opluchting,
schuldgevoel en schaamte.
Borderline persoonlijkheidsstoornis
Bij persoonlijkheidsstoornissen is er sprake van een duurzaam patroon van innerlijke
ervaringen en gedragingen dat duidelijk afwijkt van wat binnen de cultuur van betrokkene
wordt verwacht. Daarbij komt dat patroon terug op twee (of meer) van de volgende terug:
cognities, affectiviteit, interpersoonlijk functioneren en impulsbeheersing. Het duurzame
patroon is inflexibel en komt tot uiting in een zeer (groot) uiteenlopend gebied van
persoonlijke en sociale situaties. Het patroon veroorzaakt klinisch significante lijdensdruk of
beperkingen in het sociale, beroepsmatige of in het functioneren van overige relevante
terreinen. Tevens is het patroon stabiel en voor een lange periode, waarbij het begin van het
patroon kan worden herleid tot zijn jongvolwassen leeftijd. Het patroon kan eveneens niet
, worden verklaard als een uiting of gevolg van een andere psychische stoornis. Tot slot is het
patroon niet de oorzaak van de fysiologische effecten van een middel (zoals drugs of
medicatie) of van een somatische aandoening (bijvoorbeeld een schedeltrauma).
Persoonlijkheidsstoornissen zijn onder te verdelen in drie clusters, waarbij borderline zit in
het zogenaamde Cluster B. Om te kunnen spreken van een borderline
persoonlijkheidsstoornis moet er sprake zijn (volgens de DSM-5) van een pervasief patroon
van instabiliteit van de interpersoonlijke relaties, het zelfbeeld en van de effecten en
duidelijke impulsiviteit, wat begint op jongvolwassen leeftijd en aanwezig is in uiteenlopende
context, zoals blijkt uit ten minste vijf van de in de DSM genoemde kenmerken (bijvoorbeeld:
chronisch gevoel van leegte en verwoede pogingen om feitelijke of vermeende verlating te
voorkomen).
Parafilie
Parafilie betreft een afwijkende en atypische seksuele interesse waarbij iemand opgewonden
wordt van afwijkende activiteiten, voorwerpen, of personen die niet in staat zijn hiermee in te
stemmen. Parafilie is een verzamelnaam voor verschillende vormen, zoals pedofilie, sadisme
en voyeurisme. Bij parafilie is niet per definitie sprake van een stoornis. Daarvan is pas
sprake als de parafilie, of de uiting of bevrediging daarvan, gepaard gaat met persoonlijk
lijden, functionele beperkingen of (het risico op) schade bij zichzelf of anderen. De omgeving
of de persoon zelf moet er last van hebben, of de persoon zelf moet gaan disfunctioneren.
Daarbij moet het afwijkende patroon tenminste zes maanden aanwezig zijn geweest.
Om te spreken van een parafilie stoornis moet er volgens de DSM-5 sprake zijn van criterium
A: elke intense en persisterende seksuele belangstelling anders dan seksuele belangstelling
voor genitale simulatie of voorbereidend liefkozinggedrag met een fenotypisch normale
fysiek volwassen en toestemmende menselijke partner. Bovendien veroorzaakt de parafilie
lijden of beperkingen aan de betrokkene of de bevrediging van de parafilie heeft een
persoonlijk nadeel of schaderisico voor derden als gevolg (criterium B). Om van parafilie te
kunnen spreken moet aan beide criteria worden voldaan.
Pedofilie
Pedofilie is een vorm van parafilie. Pedofilie is een stoornis en zijn gevoelens waarbij
mensen zich seksueel aangetrokken voelen tot kinderen die nog geen secundaire
geslachtskenmerken vertonen. Bij de pedofilie gaat het enkel om het denken over seks met
kinderen, terwijl het bij pedoseksualiteit gaat om het daadwerkelijk in de praktijk brengen van
deze gedachte (anders gezegd: het in de praktijk brengen van seksuele handelingen van
kinderen onder de 16 jaar). Dit kan zijn op basis van pedofiele gevoelens, maar tevens op
basis van antisociale persoonlijkheidskenmerken. Bij pedoseksualiteit gaat het dan ook om
strafbaar gedrag (kindermishandeling), terwijl dat (nog) niet het geval is bij pedofilie (men is
immers vrij om te denken wat men wil).
Verslaving
Bij een verslaving ben je constant bezig met het middel om een bepaald effect te bereiken.
Door verlangen (hunkering of zucht) ontstaat er een herhalend patroon, welke niet of
nauwelijks is te doorbreken. Daarbij lijdt je dagelijks leven eronder. Volgens de DSM-5 moet
er sprake zijn van 11 criteria om te kunnen spreken van een verslaving. Hierbij kan gedacht
worden aan: mislukte pogingen om te minderen of te stoppen, gebruik en herstel van gebruik
