Samenvatting
Inleiding Psychologie
,Hoofdstuk 1: Geest, gedrag en psychologische wetenschap
Paragraaf 1.1: Wat is psychologie en wat is het niet?
1.1.1 Psychologie: het is meer dan je denkt
Het terrein van de psychologie beslaat zowel interne geestelijke processen (denken, voelen)
als externe, waarneembare gedragingen. De psychologie is een wetenschap die gebaseerd is
op objectieve, verifieerbare gebeurtenissen.
Drie manieren om psychologie te bedrijven:
Experimenteel psychologen/Onderzoekspsychologen vormen kleinste groep
Psycholoog die onderzoek doet naar elementaire psychologische processen – in
tegenstelling tot een toegepast psycholoog
Docenten psychologie
Psycholoog met als primaire taak het geven van onderwijs op bijvoorbeeld een hbo-
of bacheloropleiding of universiteit
Toegepast psychologen
Psycholoog die de door experimenteel psychologen vergaarde kennis gebruikt om
problemen van mensen op te lossen
Specialisaties in de toegepaste psychologie
Arbeids- en organisatiepsychologen proberen productiviteit en arbeidsmoraal te
maximaliseren
Sportpsychologen proberen prestaties en motivatie te verbeteren
Schoolpsychologen richten zich op lesgeven, leren en persoonlijke omstandigheden
Klinisch psychologen en counselors helpen mensen zich aan te passen op sociaal en
emotioneel gebied, of om moeilijke keuzes in het leven te maken
Forensisch psychologen leveren hun expertise aan het wets- en rechtssysteem. Zo
kunnen zij gevangenen testen om vast te stellen of ze vrijgelaten kunnen worden of fit
genoeg zijn om voor de rechtbank te verschijnen
1.1.2 Psychologie is geen psychiatrie
Verschil tussen psychologie en psychiatrie is soms onduidelijk.
Psychiatrie: een medisch specialisme dat zich richt op de diagnose en behandeling
van mentale stoornissen.
Psychiaters hebben medische opleiding (geneeskunde) genoten en richten zich vooral op
behandeling van mensen met ernstiger psychische stoornissen dan psychologen en doen dit
vanuit een medische invalshoek; ‘patiënten met een ziekte’. Psychologen werken op allerlei
terreinen en behandelen mensen vanuit een psychologische invalshoek. Psychiaters mogen
wel medicijnen voorschrijven, psychologen niet.
1
,1.1.3 Kritisch nadenken over psychologie en pseudopsychologie
Pseudopsychologie: niet-onderbouwde psychologische aannamen die als
wetenschappelijke waarheden gepresenteerd worden. Voorbeeld: Het zesde zintuig
Wat is kritisch denken?
Er zijn zes vaardigheden voor kritisch denken
Vaardigheden voor kritisch denken: het boek legt de nadruk op zes kritische
denkvaardigheden, gebaseerd op de onderstaande vragen
Wat is de bron?
Is de persoon die de bewering doet deskundig op dat gebied? Heeft de persoon die de
bewering doet financieel gewin bij een nieuw geneesmiddel/medisch instrument?
Is de bewering redelijk of extreem?
In het geval van een ‘afschrikprogramma’ of een andere ‘snelle oplossing’ voor een
moeilijk probleem, dien je altijd op je hoede te zijn, omdat er voor moeilijke problemen
zelden makkelijke oplossingen bestaan
Wat is het bewijsmateriaal?
Anekdotisch bewijsmateriaal: getuigenissen die de ervaringen van iemand of enkele
personen schetsen, maar ten onrechte voor wetenschappelijk bewijs worden
aangezien
Om zeker te weten of een bepaalde oplossing werkt, is er wetenschappelijk
bewijsmateriaal nodig, waarvoor wetenschappelijk onderzoek verricht moet worden
Kan de conclusie beïnvloed zijn door bias?
Bias: een vooroordeel, vervorming of vertekening van een situatie, meestal op basis
van persoonlijke ervaringen en waarden
Emotionele bias: de neiging om oordelen te vellen gebaseerd op attitudes en
gevoelens, in plaats van op een rationele analyse van het bewijsmateriaal
Confirmation bias (bevestigingsbias): de neiging om informatie die niet bij je
opvattingen aansluit te negeren of te bekritiseren en om in plaats daarvan informatie
te zoeken waar je het wel mee eens bent. Voorbeeld: gokkers herinneren zich alleen
de momenten waarop zij wonnen.
Worden veelvoorkomende denkfouten vermeden?
Soms wordt gezond verstand als substituut voor wetenschappelijk bewijs gezien
Zijn voor het oplossen van het probleem verschillende invalshoeken nodig?
Voor een probleem dat uit meerdere facetten bestaat, moet men vanuit verschillende
invalshoeken kijken
2
,Paragraaf 1.2: Wat zijn de zes belangrijkste perspectieven van de psychologie?
1.2.1 Scheiding van lichaam en geest en het moderne biologische perspectief
Descartes stelde dat de spirituele geest en het fysieke lichaam van elkaar gescheiden waren.
Zijn denkbeeld sloot aan bij nieuwe ontdekkingen over biologie van zenuwbanen van dieren
waarbij wetenschappers aangetoond hadden hoe zintuigen stimulatie omzetten in
zenuwimpulsen en spierreacties. Dankzij deze ontdekkingen en het beeld van Descartes
konden wetenschappers voor de eerste keer aantonen dat er biologische processen ten
grondslag liggen aan sensaties en eenvoudige reflexmatige gedragen, in plaats van spirituele
krachten. Descartes behoorde tot het rationalisme. Het empirisme was hier tegen: zij zagen
denken als storend in wetenschap en filosofie. Waarnemingen, experimenten en ervaringen
zijn de enige bronnen van kennis. Bacon was een empirist. Locke was ook een empirist; hij
beweerde dat de mens bij geboorte een tabula rosa is.
Het moderne biologische perspectief
Descartes’ revolutionaire perspectief vormt de basis voor moderne biologische perspectief.
Biologisch perspectief: psychologisch perspectief dat oorzaken van gedrag zoekt in
het functioneren van de genen, de hersenen en het zenuwstelsel en hormoonstelsel
Moderne biologische psychologen hebben lichaam en geest samengevoegd. Zij zien de geest
als een product van de hersenen.
Twee variaties op het biologische thema
Biologische psychologie wordt gecombineerd met biologie, neurologie en andere disciplines
die geïnteresseerd zijn in processen in de hersenen tot nieuwe vakgebied van de
Neurowetenschap: het vakgebied dat zich richt op begrip van hoe de hersenen
gedachten, gevoelens, motieven, bewustzijn, herinneringen en andere mentale
processen creëren
Neurowetenschappers hebben onder andere ontdekt op welke wijze bepaalde vermogens,
zoals spraak, sociale vaardigheden of het geheugen, kunnen verdwijnen door beschadiging
van bepaalde gebieden van de hersenen. Een andere belangrijke variant van de biologische
psychologie is voortgekomen uit ideeën van Darwin.
Evolutionaire psychologie: een relatief nieuw specialisme in de psychologie dat
gedrag en mentale processen beschouwt op basis van hun genetische aanpassingen
aan overleving en voortplanting.
Volgens de evolutionaire psychologie hebben invloeden in de omgeving de stamboom van
de mens ‘gesnoeid’, waarbij individuen met de meest adaptieve psychische en lichamelijke
kenmerken beoordeeld werden. Darwin noemde dit natuurlijke selectie. Tijdens dit proces
evolueerden de lichamelijke kenmerken van een soort in de richting van de kenmerken die
de best aangepaste organismen een voordeel gaven in de strijd om het bestaan.
3
,1.2.2 Het begin van de wetenschappelijke psychologie en het moderne cognitieve
perspectief
Het ‘periodiek systeem’ van elementen dat bij scheikunde ontdekt werd, bracht structuur
aan in de tot dan toe chaotische discipline van de chemie.
Introspectie naar de elementen van de bewuste ervaring
In 1879 opende het eerste psychologisch laboratorium ter wereld in Leipzig, waar Wundt en
zijn studenten onderzoek deden middels introspectie.
Introspectie: beschrijving van je eigen innerlijke, bewuste ervaringen
De erfenis van Wundt: structuralisme
Een leerling van Wundt, Titchener, bracht de zoektocht naar de elementen van het
bewustzijn naar Amerika, waar hij het structuralisme begon te noemen.
Structuralisme: historische stroming binnen de psychologie die de basisstructuren
van de geest en de gedachten trachtte te ontrafelen. Structuralisten zochten de
‘elementen’ van de bewuste ervaring
Wundt wordt als ‘de vader’ van het structuralisme beschouwd. Wundt en Titchener kregen
veel kritiek, doordat de methode van introspectie zeer subjectief van aard was. Nu wordt
deze methode onder andere gebruikt bij het bestuderen van slaap en dromen.
James en de functie van geest en gedrag
James was fel tegen de ideeën van Wundt. James’ visie wordt het functionalisme genoemd.
Functionalisme: historische stroming binnen de psychologie die meende dat
psychische processen het beste begrepen kunnen worden in het licht van hun
adaptieve nut en functie
James en zijn volgelingen hechtten meer waarde aan de ideeën van Darwin dan aan die van
Wundt. Net als Darwin had James diepe belangstelling voor emoties, waarin hun relatie tot
het lichaam en gedrag waren vervat. James was het ook met Darwin eens dat organismen
zich aan hun omgeving aanpasten. Door deze manier van denken kwamen functionalisten
ertoe de eerste toegepaste psychologie te ontwikkelen; zij waren geïnteresseerd in de
manier waarop de psychologie toegepast kon worden om het menselijk leven te verbeteren.
Structuralisten en functionalisten waren het met elkaar eens op het gebied van de
introspectie. Ironisch genoeg vormde die overeenkomst ook hun grootste kwetsbaarheid:
introspectieve methode was subjectief, waardoor hen verweten werd dat hun versie van de
psychologie niet echt wetenschappelijk was. Het duurde ruim 50 jaar om dit probleem te
overwinnen; hiervoor was ook samenwerking van deskundigen uit andere disciplines nodig,
die samen het cognitieve perspectief vormden.
Het moderne cognitieve perspectief
Ontstond door ontwikkeling van de computer.
Cognitief perspectief: één van de belangrijkste psychologische perspectieven waarbij
de nadruk ligt op mentale processen, zoals leren, geheugen, perceptie en denken als
vormen van informatieverwerking.
Nu kan cognitieve perspectief gebruikmaken van objectievere observatiemethoden dan
eerst, dankzij ontwikkelingen op het gebied van brain-imaging-technieken. Daardoor kunnen
wetenschappers hersenen tijdens allerlei mentale processen bestuderen.
4
,1.2.3 Het behavioristische perspectief: nadruk op waarneembaar gedrag
Behavioristen bouwden voort op het empirische idee dat je enkel zekerheid kan verwerven
over datgene wat je kunt waarnemen en op het idee dat de mens bij de geboorte een tabula
rosa is. Watson betoogde dat een werkelijk objectieve psychologische wetenschap zich
uitsluitend met waarneembare gebeurtenissen zou bezig moeten houden: fysieke stimuli
vanuit omgeving en waarneembare reacties van het organisme daarop.
Behaviorisme: een historische school die ernaar streefde om van de psychologie een
objectieve wetenschap te maken die zich alleen op gedrag richtte (en niet op
mentale processen)
Waarom verwierpen behavioristen geestelijke processen, waaronder introspectie, als
wetenschappelijk onderzoeksterrein? Skinner heeft dit perspectief samengevat toen hij
aanvoerde dat het verleidelijke concept van de ‘geest’ tot cirkelredeneringen in de
psychologie leidde. Hij zei dat de geest zoiets subjectiefs was, dat we het bestaan ervan niet
eens konden bewijzen.
Belangrijk is dat behavioristen geen subjectieve aannames deden over de interne betekenis
(zoals angst) voor extern gedrag (vermijding). Het behavioristische perspectief vroeg vooral
aandacht voor de manier waarop ons handelen gevormd wordt door de consequenties
daarvan.
Behavioristisch perspectief: een psychologische invalshoek die de bron van onze
handelingen zoekt in stimuli vanuit de omgeving, in plaats van in innerlijke mentale
processen.
1.2.4 De perspectieven vanuit de gehele persoon: psychodynamisch, humanistisch en
karaktertrekken en temperament
Begin 20e eeuw oefenden Freud en zijn volgelingen ook kritiek uit op Wundt en het
structuralisme. Zij ontwikkelden een methode voor het behandelen van psychische
stoornissen die op weer ander radicaal idee gebaseerd was: dat persoonlijkheid en
psychische stoornissen vooral ontstaan uit processen in de onbewuste geest en dus niet in
het bewustzijn.
Psychodynamische psychologie
Psychodynamische psychologie: een benadering die de nadruk legt op het begrijpen
van menselijk functioneren in termen van onbewuste behoeften, verlangens,
herinneringen en conflicten
De eerste vertegenwoordiger van deze benadering is Freud zelf; zijn systeem (methode)
wordt psychoanalyse genoemd
Psychoanalyse: een benadering van de psychologie die gebaseerd is op de
veronderstellingen van Freud, die de nadruk legt op onbewuste processen. De term
verwijst zowel naar Freuds psychoanalytische theorie als naar zijn psychoanalytische
behandelmethode
Psychoanalytici leggen de nadruk op de analyse van dromen, versprekingen en techniek die
vrije associatie genoemd wordt, om aanwijzingen te verkrijgen voor de onbewuste conflicten
en verlangens waarvan wordt gedacht dat ze door het bewustzijn gecensureerd worden.
5
, Perspectieven vanuit de gehele persoon: een aantal psychologische perspectieven
die draaien om een globaal inzicht in de persoonlijkheid, waaronder de
psychodynamische psychologie, humanistische psychologie en psychologie van
karaktertrekken en temperament
Humanistische psychologie
Als reactie op nadruk van psychoanalytici op duistere krachten in onbewuste, sloeg de
humanistische psychologie een nieuwe weg in.
Humanistische psychologie: een klinische benadering die de nadruk legt op de
mogelijkheden, groei, potentie en vrije wil van de mens.
Aanhangers van deze stroming kwamen ook tegen behavioristische perspectief in opstand,
omdat zij vonden dat de mens niet alleen beïnvloed wordt door de omgeving, maar dat
innerlijke processen minstens even belangrijk zijn. Rogers en Maslow zijn belangrijke
humanisten. Ze ontwierpen een model dat de mens ziet als een organisme met vrije wil;
iedereen kan op basis daarvan keuzes maken en zo zijn leven beïnvloeden. Net als
psychodynamische psychologie heeft humanistische psychologie veel invloed gehad op
psychotherapie en counseling.
Psychologie van karaktertrekken en temperament
Het idee van persoonlijkheidstrekken van de oude Grieken leeft nog altijd voort in de
Psychologie van karaktertrekken en temperament: psychologisch perspectief dat
gedrag en persoonlijkheid ziet als de producten van fundamentele psychologische
kenmerken.
Fundamentele idee dat deze psychologie van andere onderscheidt: verschillen tussen
mensen ontstaan uit verschillen in blijvende kenmerken en neigingen, die karaktertrekken
en temperamenten genoemd worden.
1.2.5 Het ontwikkelingsperspectief: veranderingen die ontstaan door nature en nurture
Ontwikkelingsperspectief: één van de zes belangrijke perspectieven van de
psychologie, dat zich onderscheidt door de nadruk op erfelijkheid en omgeving, en op
voorspelbare veranderingen die zich voordoen tijdens de levensloop
Biologische psychologen leggen de nadruk op nature, terwijl behavioristen nurture
benadrukken. We zien deze twee krachten samenkomen in het ontwikkelingsperspectief.
1.2.6 Het socioculturele perspectief: het individu in context
Socioculturele perspectief: één van de zes belangrijke perspectieven van de
psychologie, dat de nadruk legt op het belang van sociale interactie, sociaal leren en
een cultureel perspectief.
Cultuur (complexe mix van taal, opvattingen, gewoonten, waarden en tradities die wordt
ontwikkeld door een groep mensen en die wordt gedeeld met anderen in dezelfde
omgeving) heeft grote invloed op iedereen.
6
, Crosscultureel psycholoog: psycholoog die werkt in dit specialisme, is geïnteresseerd
in manieren waarop psychologische processen verschillen tussen mensen van
verschillende culturen.
Voorstanders van het sociaal-culturele standpunt ontkennen effecten van erfelijkheid of
leren of zelfs van onbewuste processen niet, maar geven psychologie het krachtig
bijkomende concept: kracht van de situatie.
De zes perspectieven helpen samen allemaal om een holistisch beeld van het menselijk
gedrag te ontwikkelen.
Holisme: visie die totaliteit altijd belangrijker vindt dan de som der delen.
7
