Nienke Teunissen 2022/2023
Psychopathologie
Psychopathologie
Psychologie Bachelorjaar 1 – 2022/2023
Tilburg University
Hoorcollege 1
Abnormaliteit
Psychopathologie = het bestuderen van psychisch disfunctioneren om abnormale patronen
te kunnen beschrijven, verklaren, veranderen en voorspellen – hoe ontstaan deze patronen
en hoe kunnen we deze veranderen?
Psychologisch functioneren 4 D’s
- Deviance: afwijkend van de norm, afhankelijk van cultuur, normen en waarden
- Distress: leed, verdriet, angst vrijwel altijd sprake van
- Dysfunction: wanneer een persoon niet normaal kan functioneren in zijn dagelijks leven
moment waar hulp nodig is
- Danger: gevaar; komt niet vaak voor, maar wanneer het voorkomt is er vrijwel altijd
sprake van psychologisch dysfunctioneren
Therapie & Behandeling
Behandeling of therapie = een procedure met het doel tot het veranderen van abnormaal
gedrag in meer normaal gedrag
Verschillende psychologische richtingen/beroepen:
- Psychiatrie: richt zich op ernstige stoornissen die medicatie vereisen, maar heeft als
uitgangspunt medische verklaring en behandeling vindt vaak plaats in combinatie met
psychologische behandelingen
- Klinische psychologie: richt zich tevens op ernstige stoornissen, maar niet op de
medicinale richting
- Psycholoog: algemene term voor basispsychologen die psychologie hebben gestudeerd
- GZ-psycholoog: gespecialiseerd tot psycholoog in de praktijk (GZ instellingen)
behandelmethoden, gespreksvoering, etc.
- Klinisch psycholoog: specialisatie naast psychologische baan om onderzoek te doen en
te leren over management/beleid
- Psychotherapeut: specialisatie n.a.v. postdoctorale opleiding complexe problematiek
en gericht op gespreksvoering, behandelmethoden, etc.
- Psychiater: medische invalshoek met geneeskunde als basis en een specialisatie in
psychiatrie
Uitgangspunten/ stand van zaken:
- Ambulante zorg: thuisbehandeling, indien nodig hospitalisatie en medicatie, mensen
moeten zelf gemotiveerd zijn voor behandeling
- Vermaatschappelijking zorg: overheid is betrokken
Invloed zorgverzekering (toenemend) Niet alle behandelingen worden vergoed &
effectieve kortdurende therapie heeft voorkeur
Benaderingen abnormaal gedrag door de jaren heen
Prehistorische benadering/behandeling: de prehistorische maatschappijen benaderden
abnormaal gedrag als gevolg van kwade geesten
- Behandelingen: schedelboringen en exorcisme
1
,Nienke Teunissen 2022/2023
Psychopathologie
Griekse & Romeinse benadering/behandeling: artsen en filosofen gaven verschillende
verklaringen/behandelingen voor abnormaal gedrag, o.a. oorsprong door 4 lichaamssappen
(humoren)
- Behandelingen: rustig leven, dieet van groente, gelijkmoedigheid, lichaamsbeweging,
seksuele onthouding, bloeding
Middeleeuwen Europa benadering/behandeling: katholieke kerk verwerpt wetenschappelijke
vormen van onderzoek en educatie. Mentale stoornissen hadden demonische oorzaken
(bezetenheid) massa hysterie gedeelde wanen en hallucinaties
- Behandeling: uitdrijving, martelingen, geleidelijk aan hospitalisatie
Renaissance en asylums benadering/behandeling: terugkeer wetenschappelijke methoden
en Weyer specialiseerde zich in mentale gezondheid verzorging in bedevaartsoorden en
ontstaan verpleegtehuizen
19e eeuw benadering/behandeling: Pinel, Rush & Tuke pleitte voor morele en humane
behandelingstechnieken
Begin 20e eeuw benadering/behandeling: somatogeen (=fysieke oorzaken abnormaal
gedrag) en psychogeen (=psychische oorzaken abnormaal gedrag) perspectief
Afgelopen decennia & hedendaagse benadering/behandeling: meer theorieën,
behandelingsvormen, onderzoek, informatie, maar ook meer meningsverschillen/theorieën
over abnormaal functioneren
Verzorging mensen serieuze psychische problemen:
o Voor 1950: private psychotherapie
o Vandaag: poliklinische behandeling voornaamst & toename preventie programma’s
Onderzoeksdesigns
Case studie = geeft een gedetailleerd beeld van een persoon en zijn/haar leven en
psychische problemen
Correlationele methode = onderzoeksprocedure om mate van samenhang tussen
variabelen te meten
- Longitudinaal: participanten over een lange tijd geobserveerd
- Epidemiologisch: informatie over incidentie of prevalentie van specifieke stoornis in
populatie
Experimentele methode = de onafhankelijke variabele wordt gemanipuleerd en het effect
van deze variabele wordt geobserveerd (mogelijk oorzaak/gevolg)
2
,Nienke Teunissen 2022/2023
Psychopathologie
Hoorcollege 2
Modellen abnormaliteit
Biologisch model
Biologisch model: stoornissen zijn het gevolg van disfunctioneren van delen van het
organisme (hersenanatomie & hersenchemie)
- Verbanden tussen psychologische stoornissen en specifieke hersenstructuren
- Abnormale activiteit van bepaalde neurotransmitters kan leiden tot specifieke mentale
stoornissen
- Abnormale activiteit endocriene systeem is gerelateerd aan mentale stoornissen
Oorzaken:
o Genetische overerving/mutaties (bv. bij stemmingsstoornissen & schizofrenie)
o Veranderde moderne omgeving zorgt voor minder adaptieve genetische overerving
kwetsbaar voor psychopathologie
Behandeling:
o Psychofarmaca = drug therapie; anxiolytica, antidepressiva, anti-bipolaire drugs,
anti-psychotica
o Hersenstimulatie = ECT, TMS, VNS, deep-brain stimulatie
o Psychochirurgie = hersenchirurgie voor mentale stoornissen (bv. lobotomie)
Sterktes & Zwaktes
o + veel aanzien, veel kostbare/nieuwe inzichten, behandeling vaak effectief
o – gelimiteerde kijk, sterk ongewenste neveneffecten
Psychodynamisch model
Ontwikkelingsstadia van Freud = nieuwe omstandigheden vereisen aanpassingen van het
ID, EGO en SUPEREGO in iedere ontwikkelingsstadium om succesvol als persoon te
ontwikkelen
Psychodynamische therapie: als doel om eerdere trauma’s en latente conflicten te
ontdekken
Sterktes & Zwaktes
o + belang van psychologische theorieën en behandelingen van abnormaliteit erkende
o – ongefundeerde ideeën, moeilijk te onderzoeken, niet-observeerbare concepten,
onbewuste processen maken het ontoegankelijk voor deelnemers
Cognitieve-gedragsmodel
Cognitieve-gedragsmodel = focus op maladaptieve gedragingen en gedachten voor het
begrijpen en behandelen van psychologische abnormaliteit
Gedragsdimensie: gebaseerd op conditionering therapeuten helpen om problematische
gedragingen te vervangen voor gepast gedrag
Cognitieve dimensie: focus op maladaptieve denkprocessen therapeut helpt
problematische denkprocessen te herkennen en te veranderen
Sterktes & zwaktes
o + breed toepasbaar, klinisch, kan empirisch onderzocht worden, succesvol
behandelen verschillende stoornissen, focus op unieke menselijke processen
3
,Nienke Teunissen 2022/2023
Psychopathologie
o – precieze rol cognities nog niet bepaald, therapieën niet universeel werkend,
sommige gedrags- en cognitieveranderingen moeilijk te bereiken
Humanistisch-existentieel model
Humanistische benadering = nadruk op mens als vriendelijk, coöperatief en constructief
focus op nastreven zelfactualisatie door erkenning sterktes/zwaktes
Existentiële benadering = nadruk op accuraat zelfbewustzijn en betekenisvol leven
psychologisch disfunctioneren is resultaat van zelf-misleiding
Theorie + therapie
o Humanistische theorie/therapie Rogers: menselijke basisbehoefte gegeven
onconditionele eigenwaarde, wanneer niet gegeven conditioneel
o Logotherapie: betekenis vinden in het leven en vrije wil
o Gestalt theorie/therapie: doel om cliënt te begeleiden naar zelfherkenning door
uitdagingen en frustraties
o Existentiële therapie: cliënt aangemoedigd om verantwoordelijk te gedragen
Sterktes & zwaktes
o + focus op ontbrekende aspecten andere modellen, nadruk individu, optimistisch,
nadruk op gezondheid
o – focus abstract probleem, moeilijk te onderzoeken, verzwakt door afwijzing
wetenschappelijk onderzoek
Sociocultureel model
Familiaal-sociaal perspectief: psychologische problemen ontstaan en worden het beste
behandeld binnen familie/sociale omgevingen (groeps-, koppel-, familietherapie)
Multicultureel perspectief: gedragingen worden het best begrepen in context van lokale
cultuur en haar waarden en externe beïnvloeding
Sterktes & zwaktes
o + bijgedragen klinisch begrip abnormaliteit, bijgedragen groter bewustzijn klinische
en sociale rollen van therapeut, succesvol geweest in gebieden waarin andere
behandelingen hebben gefaald
o – zeer context-sensitief, modellen kunnen abnormaliteit niet voorspellen bij
specifieke individuen
Vergelijking modellen:
4
,Nienke Teunissen 2022/2023
Psychopathologie
Psychodiagnostiek
Klinische diagnose = informatie om te bepalen wanneer, waarom en hoe een persoon zich
abnormaal gedraagt + hoe deze persoon geholpen kan worden (a.h.v. klinische interviews,
testen, observaties, etc.)
- Klinische interviews: face-to-face, achtergrond informatie, MAAR beperkt betrouwbaar,
bias, beperkte validiteit
- Persoonlijkheidstesten: brede persoonlijkheidstrekken meten, meestal zelfrapportage,
makkelijker/goedkoper/sneller te gebruiken dan projectieve test, objectief te scoren en
gestandaardiseerd, betere betrouwbaarheid/validiteit dan projectieve test, MAAR geen
hele hoge validiteit, geen direct onderzoek gemeten traits, weinig ruimte culturele
verschillen
- Klinische test: informatie winnen over psychologisch functioneren, projectieve tests
(rorschach, TAT, sentence-completion, tekeningen), vaak gebruikt voor extra
informatie, MAAR betrouwbaarheid/validiteit niet overtuigend, mogelijk cultuurspecifiek
- Klinische observaties: naturalistische/analoge observaties (= alledaagse omgevingen)
en zelf-monitoring (= zelfobservatie van gedragingen, gedachtes en emoties)
Neurologische tests: meten functioneren hersenen door hersenactiviteit en -structuur te
meten
Neuropsychologische tests: meten hersenfuncties indirect door cognitief, perceptueel en
motorisch functioneren te meten
Intelligentietest: meet algemene score op IQ zowel verbale als non-verbale skills
Diagnose
ICD-10: overlapt met DSM-5, wel aantal verschillen vaak gebruikt buiten VS
DSM-5 (2013): Lijst categorieën, stoornissen en symptomen beschreven, met richtlijnen
diagnose. Focus op clusters van symptomen vaakst gebruikt in EU en VS
- Categorische informatie: naam van de diagnostische categorie (stoornis) op basis van de
symptomen
- Dimensionele informatie: beoordeling ernstigheid van de stoornis van de patiënt
Kritiek DSM-5
o Psychische problemen veranderen continu, niet zichtbaar in classificatie
o Behandeling mogelijk niet genoeg afgestemd op individu
o Hokjes denken
o Mensen zijn uniek = symptomen zijn uniek
o Risico self-fulfilling prophecy
Therapiesucces
Factoren die bijdragen aan therapiesucces:
5
,Nienke Teunissen 2022/2023
Psychopathologie
Bevindingen:
- Mensen de therapie krijgen worden over het algemeen beter/gezonder dan degenen
zonder
- Verschillende therapieën lijken niet dramatisch te verschillen in hun effectiviteit
- Sommige therapieën of combinaties van therapieën lijken beter te zijn voor bepaalde
stoornissen (bv. fobie exposure therapie)
Hoorcollege 3
Seksueel disfunctioneren
Seksueel disfunctioneren (sexual dysfunctions): mensen met een aanhoudend
onvermogen om normaal te functioneren op (sommige) gebieden van de seksuele response
cyclus moeite om seksueel te reageren of seksueel plezier te ervaren
Seksuele respons cyclus:
1. Fase van verlangen
2. Opwinding
3. Orgasme
4. Herstelfase
Seksuele disfuncties in een tabel:
- Levenslang: vanaf eerste
moment seksueel actief al een probleem
- Verworven: eerst normaal, dan stoornis
- Gegeneraliseerd: disfunctie aanwezig in alle
situaties
- Situatief: gebonden aan bepaalde situatie
DSM-5 seksuele disfunctionele stoornissen:
- Primaire seksuele stoornissen: altijd al
aanwezig sinds seksueel actief
- Secundaire seksuele stoornissen:
verworven stoornissen
- Male Hypoactive Sexual Desiredisorder:
distress minimaal 6 maanden, hoeft niet
6
,Nienke Teunissen 2022/2023
Psychopathologie
perse abnormale sexual response weinig zin in seks, non-responsief op partner op
seksueel vlak
- Vroegtijdig ejaculatie: binnen een minuut klaarkomen, ontevredenheid over hoe snel,
gedurende 6 maanden aanwezig, distress
- Anorgasmia: moeite met overgaan naar fase na sexual excitement
- Female sexual interest/arousal disorder: subjectieve gevoel van een vrouw dat zij zich
niet opgewonden voelt en moeite met nat worden
Checklist seksueel disfunctioneren:
o Problemen door stoornis grootste deel v/d tijd aanwezig & houden tenminste 6
maanden aan
o Stoornis brengt significante ongemakken met zich mee
o Stoornis is niet het gevolg van andere non-seksuele psychiatrische problemen
Wisselwerking biologische, psychologische en sociale factoren bij seksualiteit
Parafiele stoornissen
Parafiele aandoeningen (paraphilic disorders): mensen met een herhaaldelijke intense
seksuele drang of fantasie als reactie op objecten of situaties die de maatschappij als
ongepast ziet, en ze kunnen zich dan ook ongepast gedragen
Checklist
o Klachten: intense seksuele opwindende fantasieën, verlangens, of gedragingen
m.b.t. objecten/situaties die buiten seksuele normen vallen (bv. non-menselijke
objecten, non-genitale lichaamsdelen, lijden/vernederen van zichzelf/partner,
kinderen/andere niet instemmende personen) moet minimaal 6 maanden spelen
o Individu ervaart aanzienlijk ongemak of beperking door fantasieën, verlangens of
gedragingen
Behandelingen
7
, Nienke Teunissen 2022/2023
Psychopathologie
o Geen behandeling die genoeg onderzoek hebben gehad om effectief te worden
verklaard
Parafiele stoornissen:
1. Fetishistic disorder: seksuele opwinding
door gebruik van specifiek voorwerp of
non-genitaal lichaamsdeel
2. Transvestic disorder (transvestism,
cross-dressing): intense seksuele
opwinding bij cross-dressing
3. Exhibitionistic disorder: intense
seksuele opwinding bij eigen genitaliën
tonen aan nietsvermoedende persoon
4. Voyeuristic disorder: intense seksuele opwinding bij het kijken naar (18+)
nietsvermoedende persoon naakt is/ uitkleed
5. Frotteuristic disorder: intense seksuele opwinding bij aanraken/wrijven niet-
instemmende persoon
6. Pedophilic disorder: intense seksuele opwinding over kinderen
7. Sexual masochism disorder: intense seksuele opwinding bij handelingen waar je
wordt vernederd, geslagen, vastgebonden lijden
8. Sexual sadism disorder: intense seksuele opwinding bij veroorzaken
lichamelijk/psychisch leed ander
Genderdysforie
Genderdysforie (gender dysphoria): mensen met een sterk gevoel dat ze geboren zijn met
de verkeerde sekse Ze identificeren zich met de andere sekse, en ervaren significante
ongemakken die gepaard gaan met deze gevoelens
- Gender variaties: meeste mensen hebben identiteit die consistent is met toegeschreven
gender
- Transgender: gender identiteit verschilt van toegeschreven gender (0.8% v/d populatie).
Deze gevoelens kunnen optreden in kindertijd, patroon kan later verdwijnen
Checklist
o Minimaal 6 maanden gender gerelateerde gevoelens/gedragingen die in contrast zijn
met hun toegeschreven gender
o Ongemak/beperkingen ervaren
Behandeling
o Psychologisch bewustzijn over behoeftes/gevoelens creëren,
angst/agressie/depressie reduceren, zelfbeeld verbeteren, coping skills ontwikkelen
o Biologisch gender-veranderings procedures, gender herplaatsing operatie,
hormoontherapie, etc.
o Cognitief-gedrag transgender educatie programma, ondersteunende programma’s
Hoorcollege 4
Anorexia Nervosa
Checklist
- Persoon neemt bewust minder voedsel tot zich sterk verlaagd lichaamsgewicht (hele
lage BMI)
- Persoon is angstig voor gewichtstoename of probeert herhaaldelijk gewichtstoename te
voorkomen
- Persoon heeft verstoord lichaamsbeeld, legt nadruk op gewicht/vorm lichaam in
zelfevaluatie, slaagt er niet in serieuze consequenties lichaamsgewicht te zien
8
