Alle literatuur van rechtssociologie en rechtspleging in één document. Voornamelijk in het Nederlands maar de Engelse artikelen zijn in het Engels geschreven.
Literatuur Rechtssociologie en rechtspleging 23/24
Week 1: Recht vanuit sociaalwetenschappelijk perspectief; ‘Empirical
legal studies’
Factsheet: Wat bepaalt gedrag? - overheid
Slechts een deel van het gedrag vloeit voort uit bewuste overwegingen
Het meeste gedrag vindt onbewust, automatisch en niet intentioneel plaats. Dit wordt verklaard uit de
concurrentiestrijd tussen twee neurale systemen in de hersenen die tegelijkertijd actief zijn:
1. een automatisch of affectief systeem (het onbewuste) en
2. een deliberatief, cognitief systeem (het bewuste).
Wanneer wint het onbewuste?
Omdat het onbewuste systeem op een andere manier informatie verzamelt (veel info naast elkaar) en
verwerkt dan het bewuste (precies, met een smalle focus), is het sneller en wint het vaker. Het
onbewuste maakt gebruik van kennis die voor het bewuste minder toegankelijk is, zoals ervaringen en
stereotypen. Dat leidt vaak tot goede beslissingen omdat dan ook het schijnbaar onbelangrijke wordt
meegewogen. Het onbewuste is minder geschikt als je iets precies moet weten, zoals een rekensom.
De volgende aspecten spelen een rol bij het bepalen van gedrag:
- Mentale concepten
o Deze concepten betreffen onder meer voornemens, normen, doelen en stereotypen.
o Kunnen strijdig zijn.
o Ze zijn meestal latent aanwezig tot ze worden geactiveerd door het individu zelf of
door omgevingsprikkels.
- Biases
o Biases zijn vertekeningen van de werkelijkheid die het brein misleiden bij het maken
van rationele keuzes.
o Biases zijn lastig uit te schakelen.
o Omdat biases leiden tot voorspelbare irrationaliteit kan de beleidsmaker er ook
rekening mee houden. Biases liggen vaak ten grondslag aan vuistregels (heuristieken)
die mensen hanteren bij het nemen van complexe beslissingen.
o Instrumenten die je kunt inzetten om biases (enigszins) te omzeilen zijn
Keuzearchitectuur en Framing en labelling
o Soorten biases:
▪ Heden- of presentbias: sterke overwaardering van het heden ten opzichte van
de toekomst
▪ Fundamentele attributie- of inschattingsfout
▪ Commission/ommission bias: mensen zijn banger voor spijt na een actieve
dan na een passieve keuze
▪ Affect heuristic: mensen die een positief gevoel over iets hebben,
onderschatten de kans op een negatieve uitkomst
▪ Impact bias en miswanting: mensen onderschatten vaak de impact van
gebeurtenissen op hun leven
▪ Endownment effect: mensen waarderen in overdreven mate wat ze eenmaal
hebben verworven
▪ Projection bias: leidt tot een te positieve kijk op de toekomst
▪ Ingroup bias
▪ Heuristiek voor kansberekening: mensen blijken gevoeliger voor verhalen
van mensen in hun directe omgeving en het gemak waarmee ze een bepaalde
, situatie in gedachten kunnen voorstellen dan voor statistieken bij de
inschatting wat hen kan overkomen.
- Gewoontegedrag
o Gewoontegedrag is ingesleten gedrag met een lage activatiedrempel.
o Gewoontegedrag leidt, of heeft in het verleden geleid tot de bevrediging van een
bepaalde behoefte.
o Kan worden veranderd door het bewuste systeem te helpen weer de overhand te
krijgen op het onbewuste (doordat het duidelijk is dat er een keuzemogelijkheid is of
wanneer het gewoontegedrag ter discussie komt te staan), of door direct in te spelen
op het onbewuste.
o Ook kunnen de prikkels die tot gewoontegedrag aanzetten worden omgebogen of
verwijderd. Daarbij kunnen prikkels worden toegediend die concurrerende mentale
concepten activeren. Het aantrekkelijker gemaakte alternatieve gedrag kan dan het
ongewenste gewoontegedrag overstemmen.
- Aanleg
o Disposities zijn zowel biologisch als cultureel bepaald.
o Ook de mate waarin biases van invloed zijn op het keuzegedrag van mensen,
verschilt. Als beleid zich richt op de rationeel kiezende mens, kan het verschillen
tussen mensen dus vergroten.
- Emoties
o In een bepaalde emotionele staat zullen mensen meer geneigd zijn iets te doen of te
laten en schatten zij kansen en gevaren anders in. Emoties spelen tevens een rol in
(wederkerig) altruïsme.
o Het op het juiste moment oproepen van bepaalde emoties, kan daarmee bijdragen aan
prosociaal gedrag.
- Gedrag van anderen (sociale norm)
o De sociale norm is de norm die mensen afleiden uit het gedrag van voor hen
belangrijke anderen.
o Zichtbare en niet gecorrigeerde normovertreding prikkelt tot het overtreden van meer
normen.
o De sociale norm kan ook gebruikt worden voor het veranderen van gedrag. Als
beleidsmaker kan je men voorschakelen dat veel burgers zich al aan bepaald gedrag
houden.
o Andersom is het ongunstig veel aandacht te besteden aan formele normen die
overtreden worden.
- Bewust gedrag
o Intentie wordt gevormd door verschillende factoren:
▪ Iemands houding ten opzichte en waardering van bepaald gedrag en de
gevolgen daarvan
▪ De sociale norm
▪ Waargenomen zelfcontrole
o Het bewuste gedrag wordt versterkt wanneer iemand voor zichzelf expliciteert hoe en
in welke stappen hij het nieuwe gedrag wil gaan vertonen.
o Of de intentie gerealiseerd wordt, ligt aan de andere beschreven factoren en de
barrières daarin.
- Doorbreken van routines
o Bij grote veranderingen is men vaak bereid en in staat om nieuwe informatie te
verwerken of ander gewoontegedrag aan te leren; en dus beter bewust gedrag te
vertonen.
Kijken naar het recht – Kees van den Bos (2014)
,Wat is empirische rechtswetenschap?
Empirisch = waarnemen. Het gaat dus om kijken naar het recht. Wetenschap behelst hierbij het op
systematische wijze verkrijgen, ordenen, analyseren en beschrijven van data.
Empirisch onderzoek
Empirisch onderzoek is een bottom-up proces; proces van inductie (waarneming -> verklaren &
duiden -> toetsen).
Belangrijk is het proefondervindelijke onderzoek; de toetsing van hypothesen met verscheidene
onderzoeksmethoden. Anything goes wat onderzoeksmethoden betreft, mits het maar gedegen,
precieze en relevante inzichten oplevert of op kan leveren. Het beste is als hieruit zowel een hoge
interne (onderzoek is dusdanig goed) als externe (onderzoek is representatief) validiteit rolt.
Empirisch onderzoek is gericht op het ontwikkelen en toetsen van theorieën.
Empirisch rechtswetenschappelijk onderzoek
Dit is het systematisch verzamelen van informatie (of data) en deze vervolgens volgens een
geaccepteerde methode analyseren. De bevindingen moeten te controleren en idealiter te repliceren
zijn.
Een multi-method benadering is het best,
Integratieve benadering
Empirische wetenschap is dus gebaseerd op ervaringen, anders dan andere stromingen waar theorie
wordt gevonden gebaseerd op ervaringsonafhankelijke beginselen.
Bijvoorbeeld het positiefrechtelijk onderzoek baseert zich op logica en bestudeert juridische
geschriften; law in the books. Soms wordt er gekeken naar hoe het recht behoort te zijn, dit wordt
gezien als de kern van de rechtsgeleerdheid: de normatieve kern.
Empirisch onderzoek is law in action, bestudering van de juridische actoren, instituties, regels en
procedures om een beter inzicht te verkrijgen in hoe deze werken en wat de effecten ervan zijn.
Empirisch onderzoek kan stromingen verreiken:
- Positief recht: precieze methodologische onderbouwing van dit onderzoek alsmede met de
nauwkeurige statistische analyse van data verkregen uit juridische teksten.
- Normatief recht: onderbouwing van normatieve beweringen met goede empirische feiten.
- Sociale wetenschap: analyse van juridische teksten en normatieve inzichten om sociale
onderwerpen goed te kunnen inbedden in het juridische.
Niet onvermeld mag worden dat de laatste jaren het verzamelen van data via waarnemingen en het
statistisch analyseren van die data in toenemende mate een onderdeel van de rechtswetenschappen
vormen. Er wordt dus meer belang gelegd bij een empirische onderbouwing.
Waarom zou empirische rechtswetenschap belangrijk zijn?
Ontdekken van de werkelijkheid
Een eerste reden waarom empirisch onderzoek van belang zou kunnen zijn is omdat het ons in staat
stelt preciezer inzicht te verkrijgen in de werkelijkheid en dingen te ontdekken die in die
werkelijkheid een belangrijke rol spelen en die anders wellicht niet worden opgemerkt.
Bijvoorbeeld door het doen van interviews met de gewone man in de straat kunnen er beelden worden
opgedaan van hoe er naar het recht wordt gekeken.
, Vaak worden er tegenstrijdige resultaten gevonden en door het doen van experimenten brengt
verduidelijking.
Een onderzoek dient wel juridisch relevant te zijn.
Motor van rechtsontwikkeling
De motor van de rechtsontwikkeling zijn over het algemeen ontwikkelingen buiten het recht om. Hol
constateert dan ook dat door onderzoek te doen naar de maatschappelijke werkelijkheid de kiem kan
worden gelegd voor veel nieuwe rechtsvragen, in het bijzonder wanneer dit onderzoek zich richt op
daar waar recht en maatschappij elkaar raken.
Hierbij aansluitend, de sociale wetenschappen tonen overtuigend aan dat waargenomen ongelijkheid
en onrechtvaardigheid vaak een belangrijke bron van protest en de wens tot maatschappelijke
veranderingen vormen en aldus belangrijke redenen kunnen zijn voor de politiek om wetgeving aan te
willen passen of voor burgers om te gaan twijfelen aan de rechtsstaat of deze zelfs af te wijzen.
Als het goed is evolueren rechtsregels en rechtsbeginselen op basis van democratische besluiten.
Maatschappelijke veranderingen sturen deze besluiten veelal en empirisch onderzoek kan deze
veranderingen signaleren.
Bouwstenen voor betoog
Een derde reden waarom empirisch rechtswetenschappelijk onderzoek belangrijk kan zijn is omdat
het bouwstenen kan geven voor het onderbouwen van positiefrechtelijke (veelal: regels veranderen)
en andere betogen.
VB: In positiefrechtelijke debatten wordt nogal eens getwijfeld aan het belang van ervaren
procedurele rechtvaardigheid. Zorgvuldig empirisch onderzoek kan dit belang aannemelijk maken.
Het normatieve debat, en zelfs het op logica gebaseerde debat, heeft zijn beperkingen.
De meerwaarde van empirisch onderzoek is niet alleen gelegen in het aandragen van empirische
methoden en technieken van onderzoek, maar zit hem ook juist vaak in de expliciete combinatie van
deze methoden en technieken met een ander perspectief, zoals het sociaalwetenschappelijke.
Hoe empirische rechtswetenschap te verrichten?
Het belang van empirisch onderzoek is dat het raakt aan de legitimiteit van het recht, de rechtspraak
en het juridische systeem. Het is ook van belang omdat het een sociaal-wetenschappelijke blik op het
recht met zich meebrengt; dat is broodnodig voor het verder versterken van de maatschappelijke
relevantie van sociaal-wetenschappelijke vakgebieden.
Empirisch onderzoek vereist zaken waar veel juristen toch al goed in zijn.
Inhoudelijke vragen aanscherpen: probleemanalyse en zandlopermodel
- Wat te onderzoeken en waarom
Aan dataverzameling en data-analyse gaat een plan vooraf waarin nauwkeurig wordt vastgelegd wat
wordt onderzocht en waarom dat wordt onderzocht.
Het opstellen van het onderzoeksplan begint met het expliciteren van de vraag waarom een onderzoek
wordt begonnen. De directe aanleiding is vaak een probleem, in juridisch-empirisch onderzoek
gewoonlijk een juridisch-inhoudelijk probleem. Bijdragen aan de oplossing van dit probleem is het
doel (ofwel; de relevantie) van het onderzoek. Wat men zoekt in een onderzoek is kennis waarmee het
doel van het onderzoek kan worden bereikt.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper 555777Student777555. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,49. Je zit daarna nergens aan vast.
