Handboek hoofdstuk 19: An Age of Revolution 1789-1815
De Franse Revolutie wordt gezien als het begin van moderne geschiedenis: Lodewijk XVI
moest constitutionele beperkingen van zijn macht accepteren. Uiteindelijk werd de monarchie
helemaal afgeschaft omdat de koning geëxecuteerd werd. Dit bedreigde monarchen elders in
Europa. Napoleon bracht later keizerlijke agressie, maar ook revolutionaire veranderingen.
Het volk werd steeds belangrijker. Lodewijk XVI werd gedegradeerd naar vijand van de
mens, i.p.v. een door God aangewezen vader. Centraal in de revolutie was het complexe
proces van het vormen van een publieke opinie. Centraal:
- Welke factoren leidden tot de revolutie in Frankrijk in 1789?
- Waarom vond de revolutie in verschillende fases plaats en wat zijn de kenmerken van
iedere fase?
- Welke impact had de revolutie en de leiding van Napoleon op Frankrijk en de rest van
Europa en de wereld?
De oorsprong van de Revolutie, 1775-1789
Men, zoals John Paul Jones, kreeg steeds meer het gevoel dat ze tot een internationale
samenleving behoorden die waarden van de Verlichting met elkaar deelde. De Atlantische
wereld werd geünificeerd door handelscontact maar ook door gedeelde ideeën over vrijheid.
Toen Amerika zichzelf in 1776 onafhankelijk verklaarde leken ideeën van vrijheid meer
plausibel. De U.S.-constitutie maakte dat liberale ideeën elders in Europa ontstonden.
Revolutionaire bewegingen in Europa
De Britse overheid had ook problemen dichter bij huis: vele Britten hadden loyaliteiten elders
en zij die tegen de Amerikaanse Revolutie waren vonden dat de overheid niet goed handelde.
In 1779 kwamen ook de Irish Volunteers voor meer autonomie van ENG, omdat de Britten
alleen voordelig handelde voor zichzelf, bijv. Ierse handelsposten sluiten. De Irish Volunteers
uitten hun kritiek niet alleen in parlementaire debatten, maar ook militair. Net als de
Amerikanen zetten ze lokale milities tegen de Britten op. In 1782 eindigde dit, toen ze meer
parlementaire autonomie kregen. Ze kregen toen interne problemen, omdat de katholieken die
daar altijd de macht hadden vonden dat Ierse burgers zich aan moesten passen aan Engeland.
Ondertussen was er ook een politieke crisis in NL. Handelaren hadden vaak tegengestelde
interesses dan de stadhouder: tijdens de Amerikaanse Revolutie wilden zij blijven handelen
met Amerika, terwijl de stadhouder een Engelse alliantie wilde behouden. De Patriotten
kwamen op voor meer vrijheid. De patriotten werden uitgedaagd door de rijke handelaren en
professionals. In 1787 kwam er een invasie (door de koning van Pruissen), waardoor de macht
van de stadhouder weer werd hersteld. Hier deden de patriotten niks tegen, omdat hun de
uitdaging van het zorgen voor nieuwe bestuur zo ook eindigde. Zowel de patriotten als de
Irish Volunteers deden dus de Amerikanen na in praktische en ideologische manieren.
Verlangen naar politieke reformatie kwam ook in Polen. Na de Eerste Poolse Deling in 1772
verloor Polen een aantal van hun rijkste gebieden. In 1788 maakte de Sejm (gentry) een
commissie die een constitutie moest schrijven. Dit resulteerde in de Poolse grondwet van 3
mei en was de eerste gecodificeerde constitutie van Europa. Er kwam een constitutionele
monarchie in Polen waarin vertegenwoordigers van grote steden en de adel als gedeputeerden
samenkwamen. Het Liberum Veto (adel met vetorecht) werd verworpen. Catharina de Grote
wilde echter geen constitutionele monarchie zo dicht bij haar autocratische regime. In 1792
viel ze Polen binnen en de Tweede Poolse deling vond plaats in 1794.
1
,De Amerikaanse revolutie en het koninkrijk Frankrijk
FA werd meegesleurd in de Amerikaanse Revolutie omdat het de aartsrivaal van ENG was op
politiek- en handelsniveau. In de Zevenjarige Oorlog had FA veel kolonies en handelsposten
aan ENG verloren en dit wilden ze graag terug. Hierdoor gaven ze veel hulp aan Amerika in
troepen en geld. Na het eerste grote verlies van ENG bij de slag bij Saratoga (eerste keer dat
FA zich bemoeide) verklaarden ze Amerika onafhankelijk. Zo was de Bonhomme Richard,
schip van John Paul Jones, door de Fransen betaald. In 1781 zorgde FA ervoor dat Britten bij
Yorktown niet werden aangevuld en de Amerikanen wonnen: dit eindigde de oorlog. In het
Verdrag van Parijs (1883) werd de onafhankelijkheid van de kolonies erkend.
Doordat FA hielp liep hun staatsschuld hoog op. Ook vochten veel Fransen mee in de oorlog,
Marquis de Lafayette als bekendste die George Washington hielp. Voor sommigen was dit
simpelweg een baan, anderen zagen het als een morele plicht: de belofte van een Verlichting,
natuurrechten, rationaliteit kreeg leven in Amerika. In het Franse hof was ook blootstelling
aan het Amerikaanse conflict: Benjamin Franklin had veel talenten en ging naar Versailles
om hulp te vragen. De U.S. Constitution en debatten werden allemaal in FA gepubliceerd en
er werd veel over gediscussieerd in salons en in het hof. Amerika werd het lichaam van de
Verlichtingsfilosofie. Mid-1780 was het geen vraag meer of er een Franse reformatie zou
komen, maar meer wat voor reformatie. Wat was het probleem van het Ancien Regime?
De crisis van het Oude Regime (Ancien Regime)
Door vier punten kwam het oude regime in crisis:
1. Zware schulden waardoor het oude systeem van belasting innen moest veranderen.
2. Institutionele beperkingen over de monarchie die eigen belangen verdedigde.
3. De publieke opinie die hervorming voor ogen had.
4. Lodewijk XVI had weinig skills. Ook Marie-Antoinette viel niet goed: ze kwam uit
Oostenrijk en velen waren tegen de alliantie met Oostenrijk.
Frankrijk was een klassensamenleving. Edelen waren de toplaag, bestaande uit koninklijke
ambtenaren en krijgers. Deze hoefden geen belasting te betalen. Veel instituties steunde dit
systeem. Vooral de koninklijke rechtbank (parlement) was hierin belangrijk. Alle advocaten
en rechters waren edelen en beschermden dus ook de rechten van edelen. Lodewijk XVI
restaureerde deze parlementen onder druk. Lodewijk XVI verdiende geld op de traditionele
manier: ambten verkopen etc. ¼ van het geld van Lodewijk XVI was geleend geld. Korte
termijn economische crises, zoals misoogsten, droegen bij aan het financiële probleem.
De koning nam ministers van Financiën aan om hervormingen door te voeren, maar het
parlement en aristocraten, maar ook gewone mensen, verzetten zich hiertegen. Ook steunden
velen het parlement omdat zij de enige institutie waren die een tegenwicht kon vormen tegen
de koning. Voor sommige mensen van de elite as vrijheid echter heel belangrijk en zij waren
tegen het parlement: debatteerden in salons, cafés en wilden het hof hervormen.
In 1787 riep de koning een ‘Assembly of Notables’ (elite) samen om hem te steunen tegen de
parlementen en het doorvoeren van veranderingen, maar hij kreeg weinig steun. Sommige
mensen vonden dat de Estates General deze beslissingen moest maken. Ook edelen en
geestelijken waren het hier ironisch genoeg mee eens, in de hoop dat zij daar dan in mochten.
De 3 standen kwamen bijeen en stemden afzonderlijk (geestelijken, adel, derde stand
(gewone mensen)). De Derde Stand had in de praktijk echter niks te zeggen.
2
,De Estates General
Door druk van het gewone volk en hovelingen riep Lodewijk de Estates General in 1788
bijeen. Lodewijk ging er ten onrechte vanuit dat hij veel steun had in de provincies en wilde
dat de Derde Stand meer te zeggen had, maar hij gaf geen toestemming voor het stemmen op
hoofd i.p.v. op stand. In 1789 was zijn situatie precair, omdat de Estates General samenkwam
en er waren al veel indicaties dat zij verandering wilden: veel pamfletten, zoals Sieyès die
‘Wat is de Derde Stand?’ schreef en hij zij dat de Derde Stand de natie was. In de Derde
Stand was men erg radicaal voor verandering en hadden weinig vertrouwen in het systeem.
Deze groep greep de macht van de overheid in de Nationale Vergadering (1789) nadat een
aantal hervormingen van Lodewijk XVI niet lukte en omdat de Derde Stand ervan overtuigd
was dat de 3 standen in een systematischere wijze moesten stemmen.
1789: een Revolutie begint
De Nationale vergadering
De Derde Stand riep zichzelf uit tot de Nationale Vergadering. Eerst deed de koning niks,
maar toen ze op 20 juni samenkwamen konden ze de hal niet in. In plaats daarvan gingen ze
vergaderen in een indoor tennisveld en produceerden een document die nu bekend staat als de
Eed op de Kaatsban (tennis court oath). Dit was een belofte getekend door alle
vertegenwoordigers van de Derde Stand om bijeen te komen tot een constitutie was opgesteld.
Steeds meer mensen van de eerste en tweede stand gingen bij de Nationale Vergadering.
Lodewijk wilde hierdoor dat er troepen naar Parijs zouden komen. Dit wekte argwaan op bij
Parijzenaars: bang dat er een complot gaande was om Parijs uit te hongeren en dat de NV
vernietigd zou worden. Parijs was een belangrijke stad voor de koninklijke macht.
De bestorming van Bastille
Er kwamen demonstraties en plunderingen in Parijs. De koninklijke wapenkamer werd
belegerd waardoor het gewone volk duizenden wapens in beslag nam. Er ontstond een
volksmilitie die plaatsen van koninklijk gezag aanvielen, waaronder een enorme versterkte
gevangenis, de Bastille. De garnizoenscommandant gaf zich over aan deze volksmilities en de
meeste mannen mochten vrijuit gaan, terwijl de commandant en officieren vermoord werden.
Door de overwinning van de burgers moest de koning de volksbeweging omarmen: Lodewijk
trok de rood-blauwe kokarde aan als symbolische betekenis dat de politiek nu gebaseerd zou
worden op nieuwe principes. Geïnspireerd door de opstanden in Parijs kwamen in andere
Franse steden en dorpen ook opstanden (de meeste waren echter door voedseltekorten). De
machinerie van de koninklijke regering viel volledig uit.
Richting een constitutionele overheid
De Nationale vergadering hard aan een nieuwe constitutie. Ze stopten de privileges van
landheren en beëindigden het systeem van horigheid, gezien als ‘einde van feodalisme’
(symbolisch, want het was op veel plekken al weg). Ook de tithe werd afgeschaft. De
Algemene verklaring van de rechten van de mens en burger werd uitgeroepen, lijkende op
de U.S. Constitution, wat natuurrechten van mannen en burgers pleitte. Er kwam debat over
de rol van de koning in de nieuwe constitutie. Monarchisten wilden meer een regering zoals
Engeland (erfelijke aristocratie en koninklijk vetorecht), radicalen hiertegen. Er kwam een
compromis: koning kreeg vetorecht van 3 jaar (mocht wetgeving opheffen voor de zitting van
twee wetgevende machten). Nog steeds veel macht, maar minder dan eerst.
De vrouwenmars naar Versailles
Opnieuw riep Louis troepen op, maar nu naar Versailles, waar de Vergadering zat. Dit
veroorzaakte verontwaardiging, helemaal nu er een graantekort aan zat te komen. Vrouwen
3
, namen direct collectief actie toen ze zagen dat er geen brood was: “WE WANT BREAD!”
schreeuwden ze bij het stadhuis. Vrouwen leiden vaak deze protesten, omdat zij
verantwoordelijk waren voor de voedsellevering voor hun gezin. Dit protest ging echter veel
verder: gesteund door volksmilities gingen ze naar de koning om een verzoekschrift in te
dienen. De koning distributeerde weer graan in Parijs en accepteerde de constitutionele rol die
de Vergadering hem oplegde en ging naar Parijs om de mensen gerust te stellen. De koning
werd dus nog steeds gezien als een vaderfiguur, maar nu met beperkte machten.
Fases van de revolutie, 1789-99
De Franse Revolutie was een serie van revoluties, gedreven door verschillende groepen. De
revolutionaire overheid moest nu dealen met problemen waar de koning eerst mee zat:
schulden en graantekorten.
De eerste fase compleet, 1789-1791
Vooruitgang zorgde voor minder verdeeldheid tussen koning en Vergadering. Afgevaardigden
maakten nieuwe verenigen of sloten zich aan bij bestaande. Een paar werden belangrijk, zoals
de Jakobijnen. Deze verenigingen representeerden de publieke opinie. Ze werden bronnen van
politieke druk op de overheid samen met kranten. Revolutionaire consensus begon uiteen te
vallen toen de Vergadering besluiten nam over de grondwet en de financiële situatie van FA.
De kerk bezat veel rijkdom. Afgevaardigden sloten kloosters, hielden kerkgebouwen intact en
behielden de geestelijkheid als ambtenaar van de staat. Het ergste was dat ze al de grond van
de kerk confisqueren en uitroepen tot nationaal eigendom als inkomst van de staat. Inkomsten
waren echter eerder nodig dan het bezit ingenomen kon worden, waardoor staatsobligaties op
deze gronden werden uitgegeven. De overheid behaalde echter nooit de winsten. Door de
herstructurering van de kerk kwam politieke verdeeldheid. De lage geestelijkheid gingen mee
met alle veranderingen en waren erg hervormingsgezind. Deze eed van trouw aan de staat was
een aanfluiting voor de onafhankelijkheid voor de geestelijkheid. Degenen die een eed van
trouw weigerden werden van hun ambt gezet. De Paus zei dat degenen die de eed van trouw
hadden genomen hun ambt niet meer mochten beleden. Antirevolutionair sentiment groeide
onder mensen waarvoor de kerk nog steeds een vitale bron van liefdadigheid was en een
centrum van gemeenschap.
Dit is niet het enige wat de Vergadering veranderde. Ze schaften ook middeleeuwse
provincies als lokale districten af en vervingen ze door uniforme afdelingen: lokale
ambtenaren zouden hier gekozen worden om te leiden. Toen de grondwet in 1791 bijna kwam
zag Lodewijk in dat de koninklijke autoriteit ontmanteld was. Hij probeerde samen met zijn
familie FA te ontvluchten, maar ze werden betrapt. Ook had Lodewijk een document
achtergelaten waarin hij de grondwet veroordeelde en zij dat hij FA zou binnenvallen met de
hulp van Oostenrijk als het nodig was. Straatprotesten tegen de monarchie namen toe. In het
Bloedbad van Champ schoten overheidstroepen o.l.v. Lafayette op burgers. Dit leidde tot
spanning tussen mensen die de constitutionele monarchie helemaal wilden afschaffen en de
mensen die het zo wilden houden.
Op 14 september beloofde de koning formeel de grondwet te handhaven. Toch bleef er
wantrouwen in de monarchie. Ook was de grondwet vooral door elite-afgevaardigden
opgesteld. De helft van alle mannen mocht stemmen, maar deze mannen kozen vooral de
mannen met meer eigendom en die kozen weer afgevaardigden en administratoren. Hierdoor
zaten er weinig gewone burgers in deze positie. De grondwet gaf ook geen politieke rechten
aan vrouwen. Er kwam een nieuwe UVVRVMEB, want sommige dingen als vrijheid van pers
en samenkomst eerst niet helemaal erin zaten. Olympe de Gouges maakte de UVVRVVEB.
4
