Internationaal & Europees recht - Samenvatting
College I
Internationaal recht; Hoofdstukken 1, 2 en 3.
Geschiedenis internationaal publiekrecht. Na Vrede van Westfalen in 1648.
Mondiale waarden na het einde van de Koude Oorlog. Laatste paragrafen gaan in op kenmerken van
regionaal internationaal recht in Latijns-Amerika, Azië en Afrika en hoe deze zich tot het wereldrecht
verhouden.
1.1 Fasen in ontwikkeling
De Reformatie verstoorde deze orde de nitief en leidde in Europa tot verwoestende godsdienst- en
burgeroorlogen. Tegen de achtergrond van de godsdienstoorlogen ontstonden de soevereine staten.
De Godsdienstvrede van Augsburg, 1555, was gebaseerd op de regel cuius regio, eius religio, waarbij
gepoogd werd de godsdienststrijd te voorkomen door het beginsel van ‘één staat, één godsdienst’ en
waarbij de vorst de religie bepaalde.
Vrede van Westfalen 1648 ter bevordering van de vrede, het religieuze in de internationale politiek werd
geneutraliseerd ten bate van het nationale van de staat. De Vrede van Westfalen 1648 was gebaseerd op
het beginsel cuius regio, eius natio, waarbij gepoogd werd de godsdienststrijd te voorkomen door in de
internationale verhoudingen een andere waarde te laten prevaleren: ‘één staat, één natie’.
Vrede van Westfalen 1648 wordt gezien als geboortejaar van soevereine nationale staat, zonder wereldlijke
macht boven zich. Soevereine vorsten van deze staten enkel goddelijk gezag en uitsluitend gebonden door
eigen wetten, sub Deo ac lege.
NL destijds = Republiek van de Zeven Verenigde Provinciën, gaat terug op de Vrede van Westfalen, in het
bijzonder de Vrede van Münster.
In de zestiende eeuw stelde Francesco di Vitoria (1480-1546) dat de soevereine staten zich moesten
houden aan het volkenrecht dat in die dagen grotendeels natuurrecht was. Zijn boek: De Indis et iure belli
(1532) verzette hij zich tegen de Spaanse veroveringen in Amerika en dat natuurrecht ook gold voor
Barbaarse landen.
Hugo de Groot (1583 - 1645) (Latijnse naam: Grotius) aanvaarde een wereldomspannend natuurrecht.
Handel en scheepvaart. Republiek van de Zeven Verenigde Provinciën tegen de Portugezen rechtvaardig.
De iure praedae (Over het recht van buitneming), vrije zeevaart. Later als boek met de titel: Mare Liberum
(1609). ‘Colonial Conferences’ (1613-1615) verdedigde De Groot dat het natuurrecht om de zeeën te
bevaren en handel te drijven moest wijken voor privileges die in verdragsrecht waren vastgelegd. England
nam ook hetzelfde standpunt in tegen een Habsburgs beroep op het natuurrecht van de Oostendse
Compagnie op vrije handel. De iure belli ac pacis (Over het recht van oorlog en vrede) uit l625, had De Groot
al plaats ingeruimd voor het op positief recht berustende voorrecht van scheepvaart en handel. De Groot
schreef dit boek tijdens zijn verblijf in ballingschap in Parijs, nadat hij in 1621 op spectaculaire wijze per
boekenkist was ontsnapt uit zijn gevangenschap op Slot Loevenstein. Later, vanaf 1635, werd hij de
ambassadeur van de Zweedse koning in Parijs.
In de 17e eeuw steeds meer verdragen gesloten tussen Europese staten en ontwikkelden zich tussen hen
bepaalde gewoontes, waardoor het positieve, op verdrag en gewoonte berustende recht geleidelijke
voorrang kreeg boven het natuurrecht.
Rechtsgeleerde Zwitser Eméric de Vattel (1714-1767) stelde het positieve recht centraal. Le droit des gens
(Leyden, 1758) neemt hij stelling tegen De Groots natuurrechtleer.
Drie fasen bij de ontwikkeling van het internationale publiekrecht:
1. Fase van de Christelijke Naties (1648 - 1856);
Positivering van het volkenrecht niet alleen verandering van bron en inhoud van het volkenrecht, maar
ook beperking van het geldingsgebied.
De kring waarin dit volkenrecht gold = Kring der Christelijke Naties. Christendom rechtssubjecten,
uitgangspunt t.a.v. aanvaarden van rechtstitels als basis voor overheersing van ene volk door andere.
Pagina 1 van 41
fi
, Heilige Alliantie, na Napoleontistische tijd in 1815 werd gevormd om oude en vertrouwde orde in Europe
te handhaven. Christelijke monarchieën veilig te stellen tegenover de gevaren van de revolutie.
2. Fase van de Beschaafde Naties (1856 - 1945);
Toen na Krimoorlog bij Vrede van Parijs (1856) het islamitische Ottomaanse Rijk toegelaten werd ‘to
participate in the public las and concert of Europe’, werd het gebruikelijk om groeps van staten
waartussen het volkenrecht gold aan te duiden als groep der Beschaafde Naties.
Rechtvaardiging voor kolonialisme.
Kongo-Conferentie in Berlijn in 1885, waar 15 Europese staten als wereldwetgever optraden voor dit
deel van Afrika.
Volkenbondverdrag (1919) sprak van ‘the sacred trust of civilisation’ als grondslag van mandaatstelsel,
ingevoerd t.a.v. koloniën die na Eerste Wereldoorlog aan verslagenen waren ontnomen (art. 22 en 38),
zoals Duits Zuidwest-Afrika (Namibië) en Palestina.
3. Fase van de Vredelievende Naties (1945 - heden);
Handvest Verenigde Naties (1945) worden staten die deel uitmaken van ‘family of nations’, niet meer
aangeduid als Beschaafde Staten (blijft nog in art. 38 Statuut IGH staan). Handvest moet aanvaard
worden en verplichtingen nakomen. De staat moet ‘vredelievend’ zijn. Duitsland, Japan en Italië waren
dat niet.
Sovjet-Unie weigerde mee te werken aan toelating van niet-communistische staten. Eind gemaakt in
1955 door ‘package deal’, waarbij 16 staten, incl. enkele communistische staten, gezamenlijk als lid
werden toegelaten. Door verwaterde interpretatie van het begrip ‘vredelievend’.
In deze fase is het volkenrecht (als positief geldend recht en niet als natuurrecht) weer universeel.
Vergroting van de kring (meer staten) heeft invloed op inhoud van het recht. Voorheen gold dit tussen
zelfgenoegzame en welvarende naties. Vanaf tweede helft van 20e eeuw ontstaat Kampf sms Recht
tussen welvarende oude staten (haves), arme jonge staten (have nots). Emancipatie van arbeidersklasse
e.d. bracht verandering mee in het nationale recht. Have nots hadden neiging om zich op
natuurrechtelijke beginselen te beroepen. Vandaar streven naar Nieuwe Internationale Economische
Orde (NIEO) in 1974. Enige beginselen van NIEO zijn vastgelegd in Declaration on the Establishment of
a New International Economic Order en nader bepaald in Handvest van Economische Rechten en
Plichten van Staten, beide aangenomen in 1974.
Veel van NIEO-maatregelen is niet gerealiseerd. Recht van zee, internationale handelsrecht en
internationale nanciële en monetaire recht in aantal opzichten wel aangepast met oog op belangen van
ontwikkelingslanden. Bijv. 200 mijl in zeegebied Exclusieve Economische Zone (visserij) ingesteld.
Onder recht van Wereldhandelsorganisatie mogelijk om aan ontwikkelingslanden tariefpreferenties toe te
staan.
In derde fase is gemeenschappelijk uitgangspunt de grondslag van rechtsontwikkeling, vrede en
menselijke waardigheid. Argumenten voor nieuw recht, dekolonisatie, mensenrechten,
discriminatieverbod, sociaal-economische voorzieningen ter bestrijding van wereldarmoede,
wapenregulering en milieubescherming, steunen op noodzakelijkheid van dit recht voor handhaving van
vrede en bevorderen van menswaardig bestaan.
De drie fasen in de ontwikkeling van het internationale publiekrecht is bepalend voor:
- Bron van rechtsontwikkeling;
- Afbakening van kring rechtsdeelnemers en geldingsgebied;
- Grondslag voor overheersing.
Ondanks aanvaarding van beginsel van soevereine gelijkheid van staten (art. 2-1 VNH).
Voor het handhaven van internationale vrede en veiligheid is het creëren van 5 permanente leden van VN-
Veiligheidsraad en aanvaarden van hun vetorecht noodzakelijk.
Non-proliferatieverdrag (NPV) uit 1968, beoogt verspreiding van kernwapens te voorkomen door belofte van
staten die geen kernwapens hebben om deze nooit te verwerven (have nots > have never) en belooft van
kernwapenstaten naar nucleaire ontwapening te streven, ongelijkheid verdedigd met argument noodzakelijk
voor handhaving vrede.
Kwantitatieve en kwalitatieve vergroting van kring, volkenrecht naar inhoud veranderen en aanvullen, andere
nadruk leggen op waarde van verschillende bronnen van volkenrecht. Oude internationale gewoonterecht
deels vervangen door wat in nieuwe verdragen is overeengekomen.
Pagina 2 van 41
fi
,Resoluties (soms verklaringen genoemd) van Algemene Vergadering van VN (AVVN) is een belangrijke
nieuwe bron van nieuwe bron van recht geworden, vooral op het terrein van nieuwe vraagstukken zoals:
Universele Verklaring van Rechten van de Mens 1948, Dekolonisatieverklaring van 1960, Verklaring inzake
Beginselen van Internationaal Recht van 1970, twee belangrijke Verklaringen inzake Milieu en Ontwikkeling
van Stockholm (1972) en Rio de Janeiro (1992) en Verklaring over Rechten van Inheemse Volken van 2007.
1.2 Hedendaagse mondiale waarden
Na einde Koude Oorlog, door val Berlijnse Muur 1989, meer aandacht voor menselijke waardigheid en voor
duurzaamheid (duurzame ontwikkeling). Wereldwijde geldigheid van mensenrechten = universaliteit.
Menselijke veiligheid (human security). Vroeger ging het over nationale veiligheid van staten (national
security).
Gruwelijke volkerenmoorden in Rwanda (voormalige Joegoslavië, onder meer in Srebrenica) en Soedan
(Darfur), erkende AVVN in 2005 het beginsel van The Responsibility to Protect: nationale overheden hebben
de primaire verantwoordelijkheid hun burgers te beschermen tegen genocide, misdrijven tegen
menselijkheid, etnische zuivering en ernstige oorlogsmisdrijven. Mochten zij falen of niet bereid zijn, dan
moet de internationale gemeenschap, verenigd in VN, voor de burgers opkomen.
In 2011 voor het eerst toegepast met besluit van VN-Veiligheidsraad om met alle noodzakelijke middelen op
te treden ter bescherming van de burgerbevolking in Libië en Ivoorkust.
Duurzaamheid vitale aantasting ecologische functies van aarde. Door menselijk handelen. Duurzaamheid
als mondiale waarde heeft sterke invloed op rechtsontwikkeling, zowel internationale milieurecht als het
internationale economische recht.
Hedendaagse mondiale waarden:
- Vrede en veiligheid;
- Menselijke waardigheid; en
- Duurzaamheid.
1.3 Regionaal internationaal recht
Ontwikkeling IR voornamelijk vanuit westers perspectief beschreven. Par. 1.1 ging m.n. over de westerse
landen. Van hieruit werd dit recht ook verspreid. Bijv. Totstandkoming van het Verdrag tot bescherming van
de rechten van de mens en fundamentele vrijheden (EVRM) in 1949, vlak na proclamatie van Universele
Verklaring van de Rechten van de Mens of aan vorming van EU als belangrijkste regionale organisatie.
Latijns-Amerika
Merendeel LA landen politieke onafhankelijkheid in 19e eeuw. In 1823 einde aan kolonisatie van LA en geen
gewapende interventies meer van Europese staten in de Nieuwe wereld. Amerikaanse president Monroe.
Simon Bolivar conferentie in Panama in 1826 probeerde een politieke unie van onafhankelijke staten te
vormen. Onderlinge tegenstellingen. Vroege invloedrijke valkenrechtskundige Carlos Valco schreef
handboek in 1868: non-discriminatiestandaard en gelijkheidsstandaard = Calvo-doctrine.
Buitenlanders en eigen onderdanen moeten op voet van gelijkheid behandeld worden op basis van het
nationale recht. Vreemdelingen geen privileges, want Europese onderdanen hadden diplomatieke
bescherming en ook hun ondernemingen in LA-staten. Buitenlandse ondernemingen moesten in hun
contracten met LA-landen het nationale recht en rechter aanvaarden ingeval van rechtsgeschillen en
afstand doen van mogelijkheid om diplomatieke bescherming moederland aanvragen = Calvo-clausule.
In verlengde van Calvo-doctrine ligt de Drago-doctrine van toenmalige Argentijnse MvBZ.
Begin 20e eeuw bedreigde (GB, Italie en Duitsland) Venezuela met geweld via o.m. blokkade van zeehavens
vanwege niet tijdig a ossen van staatsschulden aan deze landen.
Drago formuleerde de leer, een land mag nooit oorlog beginnen ter inning van publieke schulden van ander
land. Drago en VS Porter hebben dit tijdens Tweede Haagse Vredesconferentie vastgelegd in verdrag
(Drago-Porter Conventie 1907). De LA-landen richtten als eerste een internationaal gerechtshof op met
brede rechtsmacht in vorm van Centraal Amerikaanse HvJ (1907-1918). Voortgezet in Pact van Bogota
(1949), dat voorziet in vreedzame geschillenbeslechting tussen LA-staten en verplichte rechtsmacht van
Internationaal Gerechtshof als verdragsstaat een beroep daarop doet. Vele LA-staten hebben arbitrage
opgenomen en in Gw verankerd.
Conventie van Montevideo 1933 over rechten en verplichtingen van staten die voorziet in nog altijd
gezaghebbende de nitie van kenmerken van een staat.
Pagina 3 van 41
fifl
, Onderlinge erkenning van elkaars regeringen van LA-staten moeilijk onderwerp.
Daarover twee tegengestelde doctrines:
1. Tobar-leer (legitimeitsleer). MvBZ van Ecuador formuleerde in 1907 de leer dat terwille van stabiliteit in
een land en regio een nieuwe buitenlandse regering alleen erkend zou moeten worden ingeval deze
door het eigen volk wordt gesteund. Tobar wilde verplichte niet-erkenning realiseren van regering die via
staatsgreep aan macht was gekomen.
2. Estrada-leer. MvBZ van Mexico formuleerde in 1930 de leer dat geen verkenningsverklaringen meer
moeten worden afgegeven en andere landen geen mening moeten geven over als niet gebleken
binnenlandse steun voor het nieuwe regime. Dit is inmenging in binnenlandse aangelegenheden van
andere staat.
Gewoonterechtelijke rechtspraktijk van diplomatiek asiel dat om humanitaire redenen en tolerantie aan een
politieke vluchteling verleend kan worden. IGH-uitspraak Colombia v. Peru 1950, Peruviaanse socialistische
leider Haya de la Torre die asiel kreeg in Colombiaanse ambassade in Lima.
Idem 2012-2019 Julian Assange, VS-onderdaan asielbescherming in ambassade van Ecuador in Londen.
LA in 1967 eerste regio die bij verdrag kernwapenvrij verklaarde. LA staat bekend om vele pan-VS
conferenties en regionale organisaties.
Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS), MERCOSUR (Zuid-Amerika), CARICOM (Caribische Staten) en
SICA (Centraal-Amerika).
In OAS-verband belangrijke mensenrechtenverdragen gesloten en bestaat een zeer actief Inter-Amerikaans
Hof voor Rechten van de Mens in Costa Rica.
Azië
Verschillende volken, culturen en talen.
Delen van Azië gekoloniseerd (Zuid- en Zuidoost-Azië) of werden gedwongen om met westerse landen
verdragen te sluiten die soevereiniteit in eigen land beperkten ‘unequeal treaties’.
19e eeuw, begin 20e eeuw via deze verdragen instemmen met onttrekken van buitenlandse onderdanen en
ondernemingen aan hun hun rechtsmacht en moesten ze concessies geven aan westerse landen voor hele
havensteden, spoorwegen, mijnbouw en telecommunicatie.
In 20e eeuw Aziatische landen bij afschudden van onderdrukkende en vernederende verdragen en
vergunningen.
Japan in 1907 Tweede Haagse Vredesconferentie (Family of Nations), nadat het de oorlog tegen Rusland in
1905 had gewonnen. Japan slaagde er niet in om erkenning van rassengelijkheid opgenomen te krijgen in
oprichtingsverdrag van Volkenbond van 1919.
Bezetting Korea door Japan (1905-1945), de inval van Japan in China’s Manchoerije (1937) in strijd met
Volkenbondsverplichtingen, Koreaanse oorlog (1950-1953) en herhaaldelijke schermutselingen tussen India-
Pakistan vanaf verkrijgen van hun onafhankelijkheid van Groot-Brittannië in 1947.
In het licht van de verwoestende Vietnamoorlog is de gehechtheid van Aziatische landen aan
internationaalrechtelijke beginselen zoals soevereiniteit, soevereine gelijkheid, non-interventie, consensus
en vreedzame geschillenbeslechting goed te verklaren.Deze kwamen ook sterk naar voren in de
Slotverklaring van de eerste Aziatisch-Afrikaanse Conferentie in Bandoeng, Indonesië, die later uitmondde
in de oprichting van de Beweging van Niet-Gebonden Landen (Belgrado, 1961). Daarin hebben leiders als
Nehru (India), Soekarno (Indonesië), Nasser (Egypte) en Tito (Joegoslavië) een belangrijke rol gespeeld.
Veel Aziatische landen in VN. VN actief bij dekolonisatie in hele wereld.
Aziatische landen zijn minder (dan LA) voorstander van internationale geschillenbeslechting. Slechts
handjevol heeft verplichte rechtsmacht van IGH erkend.
Uitzonderingen: India, Pakistan, Japan en Filipijnen.
Weinig Aziatische landen (Bangladesh, Japan, Zuid-Korea) zijn partij bij het Statuut van het Internationaal
Strafhof. Zij hebben zich lang verzet tegen internationaal toezicht op mensenrechten. Inmiddels veel
Aziatische landen ingestemd met de wereldwijde gelding van de VN-mensenrechtenstandaard, mits er
gelijkwaardigheid voor klassieke en sociale grondrechten is geen dwingend internationaal toezicht.
10 landen in ASEAN (de Associatie van Zuidoost-Aziatische Landen) in 2012 een ASEAN
mensenrechtenverklaring aangenomen. Nieuwe recht van de zee (1973-1982).
Op langdurig aandringen van Filippijnen en Indonesië het concept van archipelstaat erkend, waardoor grote
gedeelten van de zeeën tussen de daartoe behorende eilanden nu binnenwateren zijn in plaats van volle zee
Pagina 4 van 41
