Geschiedenis van het economisch denken (1201TEWKOO)
Alle documenten voor dit vak (1)
2
beoordelingen
Door: hanboden1 • 6 maanden geleden
Door: elusivefrog • 1 jaar geleden
Alles duidelijk
Verkoper
Volgen
StudentUASEW
Ontvangen beoordelingen
Voorbeeld van de inhoud
Geschiedenis v/h economisch denken +
examenvragen vorige jaren
Examen
5 open vragen (te kiezen uit een lijst) met één tekst die men moet kunnen toelichten. Algemene informatie zoals de
situering van een periode wordt niet gevraagd. Er zijn in totaal 12 teksten van belangrijke economen die men moet
lezen. Deze zijn interessant maar zeker niet nodig om te slagen.
Examenvragen 2023:
o Leg de bijdragen van Cournot en Law uit.
o Bijdragen van Saint-Simon en volgelingen
o Waardeleer van Marx + transformatieprobleem Hiertussen kan
o Algemeen economisch evenwicht van Walras + bijdragen van Schlesinger & Wald. men dus kiezen
o Tekstvragen: Keynes macro economie OF Phillip’s variatie van Leontief input output model uitleggen.
Hiermee behaalde ik volgend cijfer:
Contents
Examen................................................................................................................................................................................ 1
Overview van het vak (niet kennen)....................................................................................................................................4
Inleiding...............................................................................................................................................................................4
DEEL I: De Pre-klassieke periode..............................................................................................................................................6
H1: Pre-klassieke periode: Griekse oudheid – Scholastieken...................................................................................................6
1. Griekse oudheid...........................................................................................................................................................6
1.1 Situering Griekse oudheid..............................................................................................................................................6
1.2 Plato...............................................................................................................................................................................6
1.3 Aristoteles...................................................................................................................................................................... 6
1.4 Conclusie........................................................................................................................................................................ 7
2 Scholastieken................................................................................................................................................................ 7
2.1 Situering.........................................................................................................................................................................7
2.2 De Rechtvaardige prijs...................................................................................................................................................7
2.3 Het interestverbod.........................................................................................................................................................8
2.4 Kritiek interestverbod....................................................................................................................................................8
2.5 Geld................................................................................................................................................................................8
2.6 De Vlaamse jezuïet Leonardus Lessius...........................................................................................................................8
H2: Pre-Klassieke periode: Mercantilisme, Petty, Cantillon, Law, Boisguilbert........................................................................9
1. Mercantilisme..............................................................................................................................................................9
1.1 Situering.........................................................................................................................................................................9
1.2 Mercantilisme in Frankrijk............................................................................................................................................10
1
, 1.3 Mercantilisme in Engeland...........................................................................................................................................10
1.4 Reacties op het mercantilisme.....................................................................................................................................11
2. Tussenfiguren: Petty, Cantillon, Law, Boisguilbert.....................................................................................................11
2.1 William Petty (1623-1687)...........................................................................................................................................11
2.2 Richard Cantillon (1680-1734)......................................................................................................................................12
2.3 John Law (1671-1729)..................................................................................................................................................12
2.4 Pierre de Boisguilbert (1646-1714)..............................................................................................................................13
H3: Het fysiocratisme.............................................................................................................................................................15
3.1 Situering in Frankrijk (1750-1789)................................................................................................................................15
3.2 Quesnay en andere fysiocraten....................................................................................................................................15
3.3 De fysiocratische wereldvisie.......................................................................................................................................16
3.4 Economische analyse...................................................................................................................................................16
3.5 Le tableau économique................................................................................................................................................16
3.6 Economisch beleid.......................................................................................................................................................17
3.7 Turgot (1727-1781)......................................................................................................................................................17
3.8 De neergang van de fysiocratie....................................................................................................................................17
3.9 Leontief’s input-output model (zie uitleg bij examenvraag)........................................................................................17
3.10 Tekst 2 Quesnay.........................................................................................................................................................18
DEEL II: De klassieke periode (Smith tot Marx)......................................................................................................................21
H4: Mandeville en Adam Smith..............................................................................................................................................21
4.1 Bernard Mandeville (1670-1733).................................................................................................................................21
4.3 Adam Smith (1723-1790) – situering............................................................................................................................21
4.4 Smith als moraalfilosoof...............................................................................................................................................22
4.5 Smith als liberaal..........................................................................................................................................................22
4.6 Smiths waardeleer.......................................................................................................................................................22
4.7 Smiths verdelingsleer...................................................................................................................................................23
4.8 Smiths visie op economische ontwikkeling (boek III)...................................................................................................23
H5: Malthus en Ricardo..........................................................................................................................................................25
5.1 Situering....................................................................................................................................................................... 25
5.2 Robert Malthus (1766-1834)........................................................................................................................................25
5.3 Malthus’ demografische theorie..................................................................................................................................25
5.4 Evaluatie van Malthus’ bevolkingstheorie....................................................................................................................25
5.5 De Wet van Say............................................................................................................................................................26
5.7 David Ricardo (1773-1823)...........................................................................................................................................26
5.8 David Ricardo’s waardeleer..........................................................................................................................................26
5.9 Een wiskundige uitwerking van Ricardo’s waardeleer (niet van Ricardo)....................................................................26
5.9 Ricardo’s verdelingstheorie: de rentetheorie..............................................................................................................27
5.11 Ricardo’s mechanisering: het Ricardo effect..............................................................................................................27
5.11 Reacties op Ricardo....................................................................................................................................................28
H6: Jeremy Bentham -Vroege socialisten- John Stuart Mill...................................................................................................29
6.1 Jeremy Bentham (1748 – 1832)...................................................................................................................................29
2
, 6.2 Vroege socialisten........................................................................................................................................................29
6.2.1 Robert Owen (1771-1858).........................................................................................................................................29
6.2.2 Saint-Simon (1760-1825)...........................................................................................................................................29
6.2.3 Charles Fourier (1772-1837)......................................................................................................................................30
6.2.4 Pierre Proudhon (1809-1865)...................................................................................................................................30
6.3 John Stuart Mill (1806-1873)........................................................................................................................................31
6.4 John Stuart Mills visie op de economische wetenschap..............................................................................................31
6.5 John Stuart Mills wetten van productie.......................................................................................................................31
6.6 John Stuart Mills wetten van verdeling........................................................................................................................32
6.7 John Stuart Mills kijk op Eigendom..............................................................................................................................32
John Stuart Mills kijk op Waardeleer.................................................................................................................................32
H7: Karl Marx- volgelingen van Marx.....................................................................................................................................33
7.1 Karl Marx...................................................................................................................................................................... 33
7.2 Marx’ waardeleer principes.........................................................................................................................................34
7.3 Formele uitwerking + transformatieprobleem (snap het nog niet helemaal => best zelf les bekijken voor beter inzicht
en kennis)........................................................................................................................................................................... 35
7.2 Ontwikkeling van het kapitalisme................................................................................................................................36
DEEL III: De neo-klassieke periode.........................................................................................................................................37
H8: De Neo-klassieke voorlopers: Cournot- Dupuit- Gossen..................................................................................................37
7.1 (1801-1877)..................................................................................................................................................................37
7.2 Jules Dupuit.................................................................................................................................................................. 38
7.3 Heinrich Gossen...........................................................................................................................................................39
H9: De Neo-klassieke revolutie (1870-1890)..........................................................................................................................39
9.1 Situering....................................................................................................................................................................... 39
9.2 William Stanley Jevons.................................................................................................................................................39
9.3 Carl Menger (ordes van nut + waarde van goederen = nut).........................................................................................40
9.4 De historische school...................................................................................................................................................40
9.5 Léon Walras (1834-1910).............................................................................................................................................40
H10: De theorie van het algemeen economisch evenwicht...................................................................................................42
10.1 De erfenis en onvervulde ambities van Walras (1834-1910)......................................................................................42
10.2 Vilfredo Pareto (1848-1923) m.b.t. algemeen economisch evenwicht......................................................................43
10.3 De Weense bijdragen.................................................................................................................................................44
10.4 Economisten van het interbellum..............................................................................................................................45
10.5 Arrow en Debreu (model niet te reproduceren op examen).....................................................................................46
H11: De ontwikkeling van de welvaartseconomie.................................................................................................................46
11.1 Positieve en normatieve economie............................................................................................................................46
11.2 De “oude” welvaartseconomie – Francis Edgeworth.................................................................................................46
11.2.2 Alfred Marshall (1842-1924)...................................................................................................................................47
11.2.3 Arthur Pigou (1877 – 1959).....................................................................................................................................48
11.2.4 Hugh Dalton............................................................................................................................................................48
11.3 De nieuwe welvaartseconomie – Pareto en Barone..................................................................................................50
3
, 11.4 De twee fundamentele welvaartstheorema’s............................................................................................................50
11.5 De sociale welvaartsfunctie van Abram Bergson (Burk: schuilnaam onder nazisme)................................................50
11.6 Arrows onmogelijkheidsresultaat (men kan niet veel zeggen over sociale welvaart)................................................50
H12: John Maynard Keynes en de Macro-economie..............................................................................................................52
12.1 John Maynard Keynes (1883-1946)............................................................................................................................52
12.2 The General Theory of Employment, Interest and Money.........................................................................................52
11.4 Het IS-LM model van John Hicks (interpretatie werk Keynes)....................................................................................54
Overview van het vak (niet kennen)
De geschiedenis v/h economisch denken kan breed gezien verdeeld worden in drie periodes: de pre-klassieke,
klassieke en neo-klassieke periodes.
o De preklassieke periode voornamelijk de mercantilistische periode tussen de 16e en 18e eeuw wordt gekenmerkt
door de dominante opvatting dat rijkdom vervat zit in edelmetalen goud & zilver en dat het primaire doel van
een natie eruit bestaat om zo veel mogelijk van deze rijkdom te accumuleren. Mercantilisten geloven dat de
meest efficiënte manier om deze rijkdom te accumuleren behaald kan worden a.d.h.v. een systeem van
protectionisme en kolonisatie. Met protectionisme meer specifiek onder meer een beleid dat de exports zoveel
mogelijk verhoogt en de imports zoveel mogelijk verlaagt. Kolonies waren dan een middel om de metropolitane
staat te verrijken met grondstoffen.
o De klassieke periode v/h economische denken begon met Adam Smith, Thomas Mathus en David Ricardo eind
jaren 1700 tot 1850. Zij zagen de economie als een zelf-regulerend systeem waar de onzichtbare hand van de
markt a.d.h.v. technologische vooruitgang en arbeidsdeling (division of labour) zal leiden tot de meeste
efficiënte allocatie van middelen en een positieve economische groei (Een bekende misvatting is echter dat Adam
Smith de onzichtbare hand centraal zette in zijn werk. Dit is een verkeerde opvatting). De grote rol van de
overheid in de pre-klassieke periode (protectionisme en kolonisatie) wordt op neergekeken. Gelimiteerde rol van
de OH staat centraal. De klassieken hebben voor een deel het denken van de fysiocraten overgenomen die voor
hen leefden. Deze geloofden dat de landbouw de enige productieve sector is.
o De neoklassieke periode v/h economische denken zou er gekomen zijn als product van de ontwikkeling van
mathematische modellen om economisch gedrag van micro en macro eenheden te verklaren. Tot neoklassieke
economisten kan men Alfred Marshall, Vilfredo Pareto en Irving Fisher rekenen die verder gewerkt hebben op de
klassieke economisten. Het belang van preferenties en de nutsmaximalisatie van consumenten en bedrijven
staan centraal. De neoklassieke periode kan ook onderverdeeld worden in:
Oude welvaartstheorie: gebruik van kardinaal nut en nutsvergelijk tussen consumenten.
Nieuwe welvaartstheorie: gebruik van ordinaal nut en Pareto-verbetering & efficiëntie.
Macro-economie van Keynes
Inleiding
Geschiedenis van de filosofie of economisch denken kan men volgens Richard Rorty (1984) plaatsen in drie
categorieën:
o Historisch reconstructie: hier gaat men de ideeën, overtuigingen en motivaties van historische figuren (filosofen)
in de historische context beschouwen om de geschiedenis v/e filosofische stroming te verstaan.
o Rationele reconstructie. Rationele reconstructie refereert naar het gebruik van hedendaagse filosofische ideeën
en methoden om historische filosofische werken te begrijpen. Men bekijkt het verleden door een bril van
vandaag. Het doel is om impliciete rationaliteit in historische werken te vinden die relevant zijn voor
hedendaagse filosofische debatten.
o Geistesgeschichte: Met geistesgeschichte focust men naast historische reconstructie ook op de culturele en
historische achtergrond van een bepaalde periode om de ideeën en overtuigingen van die tijd te begrijpen.
Enkele nuttige tijdschriften specifiek voor dit vak (Amerikaanse History of Political Economy, Europese History of
Economic Thought) en verenigingen.
Belangrijke bijdragen van enkele autheurs:
o Karl Popper met falsifieerbaarheid (= weerlegbaarheid) in zijn boek “The logic of Scientific Discovery” (1935). De
traditionele inductionistische stroming stelt dat men een assumptie kan bevestigen door voortdurend meer
observaties te maken. Dit gaat volgens Popper niet altijd op. Hij stelde dat de falsifieerbaarheid (lees: mate dat
4
, men de theorie heeft proberen weerleggen) centraal staat. Volgens Popper is een wetenschappelijke theorie dus
pas een wetenschappelijke theorie wanneer men er empirische testen op kan uitvoeren en men zoveel mogelijk
bewijs zoekt voor het tegendeel. Hij had hier vooral kritiek op mensen zoals Freud.
o Thomas Kuhn met wetenschappelijke revoluties. Wetenschap is geen lineair proces dat altijd incrementeel
verbetert. Het wordt soms gekenmerkt door een grote vooruitgang (een paradigmaverschuiving) waarbij een
groot deel van eerdere theorieën in de vuilbak gegooid kan worden. Deze vooruitgang vindt plaats wanneer men
anomalieën vindt die men niet met het dominant paradigma van het huidige moment kan oplossen. Kuhn maakt
dus een framework: normale wetenschap => anomalieën => paradigmaverschuiving => normale wetenschap.
o Imre Lakatos was een student van Popper en propageerde eveneens het idee dat wetenschappelijke studies ge-
evalueerd moeten worden op de empirische content en de capaciteit om empirische testen op de studie te
weerstaan. Wel maakt hij een onderscheid tussen een zogenaamde “harde kern” en een aanvullende component
(“beschermende schil”) van een studie. De hard-core moet een goede empirische inhoud hebben en de capaciteit
hebben om testen te weerstaan van peer-reviewers. De aanvullende component moet nieuwe bewijzen
accomoderen. De theorie van Lakatos wordt ook wel als “verfijnd falsificionisme, Lakatos vond Popper’s
falsificationisme namelijk niet praktisch. Popper zou meteen een theorie weggooien bij één betwisting. Lakatos
heeft een zeer grote invloed gehad op de wetenschap.
o Deirdre McCloskey (eerst: Dondal McCloskey) was een van de eersten die een grote focus legde op de rhetoriek
en discussie over de economie door economen. Hij argumenteerde dat economie meer moet gezien worden als
een discours (conversatie) en dat taal en argumenten van economen een zeer grote invloed hebben op de
receptie van economische ideeën. Ook uitte zij kritiek op het gebruik van economische modellen. Ze vindt dat je
die niet te letterlijk moet nemen maar als metafoor van de werkelijkheid.
In de Angelsaksische literatuur wordt de economie vaak als dismal (sombere) science aangehaald. Dit betekent
somber of triest. Deze term werd gelanceerd door de Schotse schrijver Thomas Carlyle. Velen dachten dat hij de term
in de hand nam als reactie op de populatie theorie van Malthus. De echte oorsprong zou zich echter vinden als reactie
op de afschaffing van de slavenhandel van het Britse rijk in de East Indies in 1840. Hij vond dit slecht en pleitte voor
een herinvoering van de slavernij in de East Indies voor een oplevering van productie. Hij stelde “Het is geen ‘gay
science’”, economie is soms somber en droevig om productief te zijn (door slavenhandel & colonisatie). Hij kwam hier
eigenlijk mee aan te pas als reactie op de anti-slavernij beweging (abolitionisme) in het VK onder leiding van John
Stuart Mill (utilitarist en economist) en de religieuze groep de Quakers.
5
,DEEL I: De Pre-klassieke periode
H1: Pre-klassieke periode: Griekse oudheid – Scholastieken
1. Griekse oudheid
1.1 Situering Griekse oudheid
In de pre-klassieke periode van de Griekse oudheid situeren we ons in de maatschappij van 450-300 v.C. Deze zag er
helemaal anders uit. De klassenstructuur was hiërarchisch en rigide(weinig tot geen sociale mobiliteit), de landbouw
was dominant (ondanks de grote steden werkten meeste mensen in de landbouw) en er was geen aparte
economische wetenschap. Economische theorieën maakten deel uit van ethische theorieën. Zo schreef Xenophon
“Oeconomicus” of oikonomia, een socratische dialoog over het onderhoud van het huishouden (‘oikos’) en agricultuur
waar Socrates de betekenis van rijkdom definieert als doel van welzijn en nuttigheid. De hedendaagse term
“economie” (eigenlijk huishouden van de staat) zou van de titel van dit werk moeten komen.
1.2 Plato
Plato richtte de ‘Akademia’ op buiten de muren van Athene waar Aristoteles voor 20 jaar gestudeerd heeft. In de
context van economische inzichten schreef hij twee Socratische dialogen:
Plato als leerling van Socrates en leraar van Aristoteles schreef in in 450-300 v.C. 2 boeken of Socratische dialogen die
gaan over de indeling van zijn rechtvaardige samenleving en economie. De eerste is genaamde ‘Republica’, hier
schrijft hij over een streng hiërarchische samenleving met een ‘filosofen koning’, een zeer opgeleid heerser aan de
top, beschermd door opgeleide bewakers en soldaten (zij moeten 35 jaar studeren en een filosofie ‘examen’
afleggen). Vervolgens in de rang komen de producenten en helemaal onderaan de handelaars. Deze beschouwde hij
als de minst slimste personen in de samenleving.
Plato zette twee principes centraal in zijn maatschappij: indeling volgens behoeften van de samenleving (hiervoor is
specialisatie van beroepen nodig) en de indeling volgens ongelijkheid van natuurlijke aanleg of talenten. Belangrijk
over inzake de economie stelde hij dat specialisatie noodzakelijk zag uit kwalitatief argument i.e. dat men komt tot
meer kwalitatievere middelen en niet als een vorm van kapitaalaccumulatie voor de samenleving (voornamelijk de
elite) want dit zou volgens hem leiden tot jaloezie en luiheid. Hij was dus voorstander dat de elite geen privebezit
mochten hebben. Dit kan aangeduid worden als aristocratisch communisme.
In zijn tweede boek “De Legibus” schreef hij over een second best optie indien een filosofenkoning niet mogelijk is:
een kolonie genaamd ‘Magnesia’. Aan het hoofd van de kolonie of samenleving staat dan een grote raad van 360
mannen. De samenleving is ingedeeld volgens gelijk opportuniteiten en bestaat uit 5040 gezinnen die allemaal
eenzelfde grootte land hebben. De raad kijkt dan toe op naleving van de wetten en dat de kapitaalaccumulatie niet te
groot wordt. Belangrijk hier is dat ze kapitaalaccumulatie in toom willen houden door interest te verbieden (iets dat
terugkomt bij de scholastiek). Om kapitaalaccumulatie verder tegen te gaan stelde Plato ook voor dat geld enkel als
ruilmiddel gebruikt moet worden en dus geen goud of zilver mag zijn (want kan men sieraden van maken).
1.3 Aristoteles
Waardat Plato de “Akademia” heeft opgericht, richtte Aristoteles de peripatetische (“wandelgalerij”) school op als
onderdeel van het “Lyceum”. Deze scholen bleven beiden enkele eeuwen overeind tot de Romeinen deze in de 1 e
eeuw voor Christus vernielden. Aristoteles was wetenschappelijker dan Plato en ging iets inductiever (al heeft hij de
deductieve kunst een beetje uitgevonden) en empirischer tewerk dan Plato. Omtrent zijn economische inzichten heeft
Aristoteles twee boeken geschreven:
o De Ethica Nicomachea (toegewijd aan zijn vader of zoon Nicomachae) of Ethiek ” als een verzameling van
opvattingen over de ethiek maar ook een verzameling van kennissen en kunden, voornamelijk pratische
wetenschappen zoals scheepsbouw. Één hiervan was het onderhouden v/h huishouden, ook wel ‘oikonimia’
waar Xenofoon eerst mee afkwam. Dit houdt de allocatie en productie van levensmiddelen in en het onderhoud
v/h huishouden. Hiervan kwam later het begrip economie die dan over het ‘huishouden van de staat’ gaat. Echter
beschouwde Aristoteles de oikonomia als ondergeschikte kunde aangezien men hiervoor rijkdom of kwantiteit
nastreeft en niet welzijn of kwaliteit.
Verder kwam Aristoteles ook af met idee van ‘rechtvaardigheid in de ruil’, men moet een redelijke
tegenprestatie (m.b.t. behoeft, uitgedrukt in geld) geven voor wat men ruilt. Gouden of zilveren munten zag
6
, hij hiervoor als een geschikte maatstaf voor behoeften, een breuk met Plato. (Gestandaardiseerde munten
waren al een dikke eeuw sinds Chroesos, 550 v.C in omloop).
o De Politica of Politiek. Opnieuw op zoek naar de ideale rechtvaardige staat uitte Aristoteles wat kritiek op Plato,
hij vondt de regel van geen privé-eigendom voor de heerser en wakers geen goed idee omdat het geen motivatie
oplevert om te werken (argument van verdienste). Wel moet de rijkdom met mate zijn om ongelijkheid niet in de
hand te werken (zoals in Plato’s ‘nomoi’).
Verder maakt Aristoteles ook het onderscheid tussen ‘oikonomia’ als productie en allocatie van goederen
voor het huishouden (wat hij in beter daglicht zette dan Plato) en ‘chremastistike’ wat slaat op de ‘sfeer van
de ruil’. Hier maakt hij vervolgens nog eens het onderscheid tussen goede chremastistike (gebruik van de ruil
voor oikonomia i.e. de noden v/h huishouden) en slechte chremastistike (gebruik van ruil voor
kapitaalaccumulatie). Dit is zeer gelijkaardig aan het onderscheid dat Marx maakt tussen gebruikswaarde
(bevredigen van menselijke behoefte) en ruilwaarde (de mate dat het goed geruild kan worden voor andere
goederen). Marx stelt dat de ruilwaarde het dominante aspect wordt van een goed in een kapitalistische
samenleving en dat de gebruikswaarde op de achtergrond komt te staan.
Het concept oikonomika werd vervolgens verder ontwikkeld door Aristoteles die het beheren van het huishouden
uitbreidde naar management van de staat. Dit werd ook door de Romeinen overgenomen en gebruikte de term als
management van zowel het huishouden als de staat.
1.4 Conclusie
Zowel Plato als Aristoteles hebben een normatieve opvatting over economie die sterk ethisch is geïnspireerd. Plato
kan men een beetje aanduiden als ‘utopisch’ en ‘romantisch’ omdat hij geloofde in goede heersers (filosofen
koningen).
2 Scholastieken
2.1 Situering
Van de 12e eeuw werd de leer van Aristoteles (rechtvaardigheid in de ruil) opnieuw verspreid in Europe door o.m. de
Arabische geleerde Averroës, Willem van Moerbeke en Thomas van Acquino. Dit betekende een stimulus voor het
denken over filosofie en dus ook voor een stuk denken over economie. De boeken van Aristoteles werden vertaald in
het Latijn. Deze auteurs, vaak leden van de clerus die werkten in de schaarse universiteiten van die tijd (Parijs,
Oxford,..) stonden bekend als ‘scholastieken’ (leraren & professors). Ze interpreteerden de bijbel, canoniek recht, ook
interpretaties van belangrijke figuren die in de eerste eeuw na christus leven (Augustinus etc) en belangrijk ook
Aristoteles. Er gelden twee invalshoeken: belangen van God en belangen van mensen op aarde (ongelijkheid
tegenwerken, broederliefde). Kerkelijke traditie stond centraal dus herhaling van bekende standpunten waren
alomtegenwoordig, al is er wel degelijk sprake van evolutie door kleine veranderingen door interpretatieverschillen.
o Economische zaken komen aan bod met raakvlak ethiek en recht zoals distributieve rechtvaardigheid (verdeling
inkomen en rijkdom), rechtvaardigheid in de ruil van Aristoteles (evenredige tegenprestatie op basis van
behoefte) en de praktijk van woekeren (usury: onredige interest vragen, het onderzoeken van leencontracten).
o De scholastische methode bestaat erin het stellen van vragen of ‘casussen’ met de vraag of deze toegestaan is.
Hier wordt dan in lang overleg met andere scholastistieken een uiteenzetting uitgeschreven, zowel aandacht voor
argumenten pro en contra, wel in het licht van de standpunten van de kerkauthoriteiten bv in bepaalde gevallen
toch interest toestaan bij een lening.
2.2 De Rechtvaardige prijs
De rechtvaardige prijs gaat terug op de rechtvaardigheid van de ruil uit ‘De Ethica’ van Aristoteles. Echter was deze
zeer kort wat ertoe leende dat het ideaal is voor het toevoegen van commentaar. Zo maakte de Arabische scholastiek
Averroës de eerste commentaar hierop. Vooral het proportionaliteitsprincipe v/d rechtvaardigheid in de ruil werd
zorgvuldig en uitgebreid geanalyseerd en bediscussieerd door de scholastieken. Aristoteles zag evenredigheid
tegenprestatie nl. afhankelijk van de behoefte ‘cheria’ (Latijns; Indigentia) wat sterk interpreteerbaar is. Volgens 20 e
eeuwse economicus Raymond de Roover aanvaarden de scholastieken de rechtvaardige prijs vaak gewoon als de
marktprijs (communis estimatio), tenzij de markt erg schaarste kent, dan kan de wetgever tussenbeide komen (indien
de wetgever de wet naleefd). Enkele scholastische perspectieven:
o Albertus Magnus (1206-1280): labor et expenses: de rechtvaardige prijs afhankelijk van de kostenkant,
productiekosten. Als men a.d.h.v. de ruil niet meer kan overleven op de markt is het geen rechtvaardige prijs.
(voorloper van objectieve waarde theorie)
7
, o Thomas van Aquino (1225-1274): nadruk op menselijke behoeften i.p.v. de kosten die gemaakt worden.
o Henricus van Friemar(1245-1340): focus op behoeften van gemeenschap.
o Johannes Buridanus (1295-1358): de rechtvaardige prijs afhankelijk van de ‘effectieve vraag’ (Keynes).
o Geraldus Odonis(1290-1349): synthese van kostengerichte benadering van Albert Magnus en vraag gerichte
benadering van Buridanus.
o Pierre de Jean Olivi (1248-1298): waarde van een goed wordt bepaald door schaarste, subjectief nut en objectief
nut (nut niet rechtstreekse gerateerd aan eigen keuzes van de consument).
2.3 Het interestverbod
Het interestverbod gaat al terug van het eerste concilie van Nicaea (325) (eerste bijeenkomst van bisschoppen ooit)
en Lateranen (1179) dat (de jure) gehandhaafd bleef tot 1800. Omdat hier zeer weinig instond in de bijbel haalde men
inspiratie uit de werken van Plato en Aristoteles om woekeren te verbieden. Er waren twee soorten straffen voor
woekeren: foro externo (rechtbanken) en foro interno (kerk).
o Thomas van Acquino staaft het verbod a.d.h.v. logica van consumeerbare en niet-consumeerbare goederen. Geld
is volgens hem een consumeerbaar goed zoals brood en wijn dat vernietigd wordt bij consumptie. Iemand die
interest vraagt, vraagt een vergoeding voor iets dat niet bestaat waardoor ze een misdaad begaat. Hierdoor grijpt
Acquino terug naar Aristoteles die stelt dat geld een ruilmiddel is en niets meer. Echter was de praktijk van
interesten vragen in de latere middeleeuwen alomtegenwoordig, zeker in de latere middeleeuwen.
o Toch zijn er volgens de kerk en de scholastieken enkele uitzonderingsregels ook wel “extrinsieke titels” die soms
ingeroepen kunnen worden (aanvaardbaarheid afhankelijk van scholist) zoals:
Damnum emergens (geleden schade): wanneer men schade geleden heeft bv inbraak en men niet meer
rondkomt zonder bezittingen te verkopen mag men de lener vragen om een hogere vergoeding terug te
betalen uit medelijden.
Lucrum cessans (ontlopen winst): als men een goede zaak had kunnen doen bv voor de familie met een som
geld maar het geld uitgeleend hebt kan je een extra hoge vergoeding vragen. Opportuniteitskosten.
Periculum sortis (risico voor het verliezen van kapitaal): Een vergoeding tegen risico’s tot insolventie van de
tegenpartij (dit is toch onderdeel waarom interest bestaat in de eerste plaats?).
Carentia pecuniae (vergoeding voor liquiditeitsopoffering): Men waardeert geld nu meer dan in de
toekomst dus heeft men recht op vergoeding i.e. interest. (dit is toch onderdeel waarom interest bestaat in
de eerste plaats?).
2.4 Kritiek interestverbod
Realiteit was dat er zeer vaak interest gevraagd werd bij transacties. Raymond de Roover spreekt dan ook van iets
waar scholastieken zeer sterk aan vast hielden maar zelden naleefden.
2.5 Geld
In de middeleeuwen was er waardevermindering door de munten te verkleinen of een minder kostbare legering voor
de munten te gebruiken. Dit werd ook op initatief van de koning gedaan als strategie om de schatkist te vergrootten.
De scholastieken veroordelen deze praktijk van de koning omdat het eenmaal fraude is. Dit is een principe binnen het
“metallisme”: de staat is verantwoordelijk voor de kwaliteit en kwantiteit van het metaal in de munt, deze moet dus
goed zijn.
2.6 De Vlaamse jezuïet Leonardus Lessius
Leonardus Lessius (16-17e eeuw) was een late scholastiek die meer aandacht gaf aan de realiteit (bv wat er op de
beurs gebeurde en dus rapper extrinsieke titels liet toestaan). Zo was hij van oordeel dat de marktprijs zelfs
rechtvaardiger was dan de wettelijke prijs (die rekening houdt met algemeen belang) moest die er komen. Hij
aanvaard zo ook de laatste twee extrinsieke titels.
Examenvraag: Bespreek de theorieën van Plato en Aristoteles en wie zij hebben beïnvloed (Wat was de bijdrage van
Plato en Aristoteles aan de economische wetenschap? Wie hebben ze ook beïnvloed? (2018/2019/2020)
Plato als leerling van Socrates en leraar van Aristoteles schreef in in 450-300 v.C. 2 boeken of Socratische dialogen die
gaan over de indeling van zijn rechtvaardige samenleving en economie. De eerste is genaamde ‘Republica’, hier
schrijft hij over een streng hiërarchische samenleving met een ‘filosofen koning’, een zeer opgeleid heerser aan de
top, beschermd door opgeleide bewakers en soldaten (zij moeten 35 jaar studeren en een filosofie ‘examen’
8
, afleggen). Vervolgens in de rang komen de producenten en helemaal onderaan de handelaars. Deze beschouwde hij
als de minst slimste personen in de samenleving.
(Plato zette twee principes centraal in zijn maatschappij: indeling volgens behoeften van de samenleving (hiervoor is
specialisatie van beroepen nodig) en de indeling volgens ongelijkheid van natuurlijke aanleg of talenten. Belangrijk
over inzake de economie stelde hij dat specialisatie noodzakelijk zag uit kwalitatief argument i.e. dat men komt tot
meer kwalitatievere middelen en niet als een vorm van kapitaalaccumulatie voor de samenleving (voornamelijk de
elite) want dit zou volgens hem leiden tot jaloezie en luiheid. Hij was dus voorstander dat de elite geen privebezit
mochten hebben. Dit kan aangeduid worden als aristocratisch communisme (inspiratie voor communisme).
In zijn tweede boek “De Legibus” schreef hij over een second best optie indien een filosofenkoning niet mogelijk is:
een kolonie genaamd ‘Magnesia’. Aan het hoofd van de kolonie of samenleving staat dan een grote raad van 360
mannen. De samenleving is ingedeeld volgens gelijk opportuniteiten en bestaat uit 5040 gezinnen die allemaal
eenzelfde grootte land hebben. De raad kijkt dan toe op naleving van de wetten en dat de kapitaalaccumulatie niet te
groot wordt. Belangrijk hier is dat ze kapitaalaccumulatie in toom willen houden door interest te verbieden (iets dat
terugkomt bij de scholastiek als instrument tegen woekeren). Om kapitaalaccumulatie verder tegen te gaan stelde
Plato ook voor dat geld enkel als ruilmiddel gebruikt moet worden en dus geen goud of zilver mag zijn (want kan men
sieraden van maken).
Aristoteles schreef “De Ethica” als een verzameling van opvattingen over de ethiek maar ook een verzameling van
kennissen en kunden, voornamelijk pratische wetenschappen zoals scheepsbouw. Één hiervan was het onderhouden
v/h huishouden, ook wel ‘oikonimia’ waar Xenofoon eerst mee afkwam. Dit houdt de allocatie en productie van
levensmiddelen in en het onderhoud v/h huishouden. Hiervan kwam later het begrip economie die dan over het
‘huishouden van de staat’ gaat. Echter beschouwde Aristoteles de oikonomia als ondergeschikte kunde aangezien
men hiervoor rijkdom of kwantiteit nastreeft en niet welzijn of kwaliteit.
o Verder kwam Aristoteles ook af met idee van ‘rechtvaardigheid in de ruil’, men moet een redelijke
tegenprestatie (m.b.t. behoefte, uitgedrukt in geld) geven voor wat men ruilt. Gouden of zilveren munten zag
hij hiervoor als een geschikte maatstaf voor behoeften, een breuk met Plato. Dit is een concept dat terugkomt
bij de scholastiek)
In zijn tweede boek ‘De Politica’ was (net zoals Plato’s ‘Republica en Magnesia’) een indeling van zijn rechtvaardige
samenleving. Hij gaat hier in breuk met Plato door te stellen dat de elite wel recht moet hebben op privé-eigendom
als motivatie om te werken. Wel is Aristoteles het mee eens dat het niet te grote proporties moet aannemen.
Verder maakt Aristoteles ook het onderscheid tussen ‘oikonomia’ als productie en allocatie van goederen voor het
huishouden (wat hij in beter daglicht zette dan Plato) en ‘chremastistike’ wat slaat op de ‘sfeer van de ruil’. Hier maakt
hij vervolgens nog eens het onderscheid tussen goede chremastistike (gebruik van de ruil voor oikonomia i.e. de
noden v/h huishouden) en slechte chremastistike (gebruik van ruil voor kapitaalaccumulatie). Dit is zeer gelijkaardig
aan het onderscheid dat Marx maakt tussen gebruikswaarde (bevredigen van menselijke behoefte) en ruilwaarde (de
mate dat het goed geruild kan worden voor andere goederen). Marx stelt dat de ruilwaarde het dominante aspect
wordt van een goed in een kapitalistische samenleving en dat de gebruikswaarde op de achtergrond komt te staan.
H2: Pre-Klassieke periode: Mercantilisme, Petty, Cantillon,
Law, Boisguilbert
1. Mercantilisme
1.1 Situering
Het Mercantilisme is geen school maar een stroming vertegenwoordigd door een verzameling van auteurs die in de
periode 1450-1750 leefden. De term “mercantilisme” komt eigenlijk uit de kritiek van de fysiocraten (wel een school)
die neerkeken op het “mercantile system”. De stroming omvat zowel auteurs een theoretische invalshoek hanteren
als auteurs die meer praktisch gericht zijn (bv macht van staat vergroten in internationale handel).
Enkele ontwikkelingen die tot het Mercantilistische systeem leidden:
o De kerk begint vanaf 1450 geleidelijk in gezag te verliezen. 1509 Luther, Huldrych Zwingli als protestantse leider
in Zwitserland die min of meer onafhankelijk van Luther het protestantisme op de kaart zette. Denkers zoals
Niccolo Machiavelli nemen afstand van de kerk en ondersteunen de centrale staat. Thomas Hobbes kan gezien
worden als een brugfiguur tussen de scholastieke en mercantilisme door de afstand van de kerk.
9
, o Staten beginnen centraliseren en machtiger te worden en rivaliseren onderling. De heersers houden permanente
legers aan, (soldaten van de vazallen van de koning mochten hun kleuren en symbolen niet meer dragen 1480),
wat de staatsuitgaven doet stijgen. Denkers zoals Niccolo Machiavelli spelen hier op in. Ook een stijging van de
rivaliteit tussen landen, denk aan de Engels-Nederlandse zeeoorlogen over de macht van zeeroutes (eerste twee
oorlogen 1652-1654, 1665-1667 kwamen omdat Engeland de navigatie en handel van de noordzee wouden uitbreiden voor hunzelf, beide
oorlogen waren voordelig voor de Engelsen al hadden de Nederlanders bijna gewonnen in de eerste)
o Internationale handel nam toe onder meer wegens de ontdekking en kolonisatie van de nieuwe wereld. De
metropolitaanse staten (moederlanden van de kolonies) zoals Spanje en Portugal accumuleren hierdoor zeer veel
zilver en goud.
Centraal in het mercantilisme staat rijkdomaccumulatie en uitbreiding van de macht van een staat, met rijkdom voor
de mercantilisten verwijzende naar goud, zilver en andere edelmetalen. Om aan edelmetalen te komen waren er twee
wegen: de directe weg i.e. kolonisatie bv de kolonisatie van de Nieuwe wereld door Spanje en Portugal, en een
indirecte weg i.e. het verkrijgen van een positieve handelsbalans door internationale handel te drijven. Dit eerste doel
probeerde men te verwezenlijken door binnenlandse producenten te beschermen (protectionisme) en buitenlandse
producenten te ontmoedigen of te dwarsbomen (importheffingen). Meer exporteren dan importeren zodat
edelmetalen in het land terechtkomen. Dit kan men bereiken door importheffingen, importquota’s,
exportondersteuning, oprichten van staatsgeleide monopolies. Dit zijn echter algemene kenmerken en verschillen van
auteur van auteur en van land tot land (Spanje meer directe weg, Duitsland meer indirecte weg).
1.2 Mercantilisme in Frankrijk
De opkomst van het mercantilisme in Frankrijk komt na de overwinning van Louis XIV (1650-1700) (die de centrale
staat vertegenwoordigt) over de nobelen die toen hun eigen legers hadden. Hij verplichtte hen om in het hof te leven.
Samen met zijn gecentraliseerd belastingssysteem (zie later) en andere werd hij de zonnekoning genoemd (zoals het
centrum is van het zonnestelsel, ook gebruikte hij het symbool van de zon in vele schilderijen). Een centrale staat is
nodig voor het bevorderen van de internationale handel en daarmee rijkdomaccumulatie voor de staat.
Het beleid van het Franse mercantilisme focuste zich vooral op de bescherming van vroeg-industriële sectoren zoals
de textielsector en de verregaande regulering van de economische activiteit in het land (opzetten van monopolies, sterk
controleren van de handel (bureaucratie) om imports te verminderen wat ook slecht kan zijn voor binnenlandse industrieën etc.)
Sommige geschiedkundigen zeggen dat dit zou geleid hebben tot een achterstand tegenover Engeland en Nederland
in het begin van de industrialisatie. Als reactie op volgend totalitaire mercantillistische beleid van Louis XIV komt ook
de term “laissez-faire”:
o Een zeer streng een wettelijk kader “de reglementen“ die gedetailleerde regels bevatten over de exacte
werkwijze van gilden zoals de textielgilden (welke stoffen, hoeveel draden gebruikt mochten worden).
o Verbod op het dragen van buitenlandse stoffen of patronen met de dood als straf soms. Zo waren er eigen Franse
staatgeleide “manufactures royal” die een monopolie kregen op bepaalde luxeproducten. Lodewijck wou dat
binnenlandse producten in de verf gezet worden. Één zo’n populair luxegoed waren de grote wandtapijten of
‘gobelins’.
o Voor de uitbouw van de centale staat werd een reeks nieuwe ambtenaren aangesteld die er op letten dat de
regels nageleefd werden. In de praktijk werd het niet altijd goed nageleefd.
De uitbouw van het overheidsapparaat (ambtenaren, protectionisme, staatgeleide bedrijven) vergde nieuwe vormen
van belastingen want de staatskas werd door de verregaande controle uitgeput:
o Taille: Belastingen op land.
o Aides: accijns op consumptiegoederen
o Gabelle (accijns op zout)
o Douanes (douaneheffing)
Een belangrijke Franse mercantilist is Jean-Baptiste Colbert die de beheerder was van de Franse schatkist die het
beleid vormgaf onder Louis XIV, zijn belangrijkste raadgever. Zijn mercantilistisch beleid is nog steeds bekend onder
het colbertisme.
1.3 Mercantilisme in Engeland
Net als in Frankrijk was er een strijd gaande tussen de heerser en de nobelen (onder het parlement) wat uitmonde in
de executie van de koning Charles I (op grond dat hij de rechten van de burgers wou weggooien en als absolute heerser door het leven
te gaan) en daarmee een korte periode van een republiek tussen 1651 en 1660. De koningen die volgden hadden
aanzienlijk minder macht. Het parlement had de burgeroorlog gewonnen. Het overheidsingrijpen in het dagelijkse
leven was dus veel minder streng dan in Frankrijk onder Louis XIV (natuurlijk had Engeland wel Henry VIII in de 16 eeuw die
10
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper StudentUASEW. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,93. Je zit daarna nergens aan vast.
