Grondrechten
Hoorcollege 1: grondrechtenbescherming en de nationale rechtsorde
* Jurisprudentie:
-HR 14 april 1989 (Harmonisatiewet);
-ECSR 27 oktober 2009 (DCI/Nederland);
-ABRvS 15 augustus 2018 (Pastafarisme)
Grondrechtenkwesties zijn overal
- Demonstraties in Amsterdam tijdens de 1,5 meter lockdown,
welke grondrechten vragen zijn hiermee gemoeid?
Demonstratievrijheid en vrijheid van meningsuiting
- Heeft een 104-jarige het recht zijn leven te beëindigen?
Recht om te leven, ook recht om niet te leven (euthanasie?)
- Google Maps
Recht op privacy
Wat zijn grondrechten?
Bekende voorbeelden:
- Vrijheid van meningsuiting
- Lichamelijke integriteit
- De vrijheid van betoging, etc…
- Maar hoe leg het begrip ‘grondrechten’ uit?
Elementen ‘grondrecht’
- Welke elementen van grondrechten kunnen wij noemen
1. ‘A’ heeft (een burger heeft iets/grondrecht)
2. Een aanspraak (recht) op ‘X’
3. Jegens ‘B’ = iemand moet gedwongen zijn mijn grondrecht te
respecteren
4. Berustend op ‘Y’ = een juridische bron (bv. wet, verdrag…)
5. Af te dwingen voor ‘C’ = naar de rechter om aanspraak af te
dwingen tegen B
Dragers van grondrechten I
- Art. 1 Gw: ‘Allen die zich in NL bevinden…’ = territoriale grens
- Art. 3 Gw: “Alle Nederlanders…’ = NL staatsburger
- Art. 12 EVRM: ‘Mannen en vrouwen van huwbare leeftijd…’ =
meerderjarig
Dragers van grondrechten II
- Individu is drager van grondrechten = hoofdregel
- Maar:
Niet altijd ieder individu
Bepaalde categorieën personen uitgezonderd
Andere grondrechtendragers dan individuen
Groepen personen
Privaatrechtelijke rechtspersonen (bv. bedrijf dat pand bezit)
, Dragers van grondrechten III
- Heeft een aap grondrechten?
Naruto: een aap heeft geen mensen/grondrechten zoals een
mens.
Dragers van grondrechten IIII
- Art. 13 EU-Werkingsverdrag:
‘Bij het formuleren en uitvoeren van het beleid van de Unie (…),
houden de Unie en de lidstaten ten volle rekening met hetgeen
vereist is voor het welzijn van dieren als wezens met gevoel,
onder eerbiediging van de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen en gebruiken van de lidstaten met betrekking tot met
name godsdienstige riten, culturele tradities en regionaal
erfgoed.’
- Dier geen drager van grondrechten, waarom?
Een burger heeft plichten, en daarom ook (grond)rechten.
Een dier heeft geen plichten, dus daarom ook geen rechten.
Aanspraak op… I
- Grondrechten, mensenrechten of fundamentele rechten?
- Sommigen vinden dat:
Grondrechten, rechten in de Gw zijn
Mensenrechten, rechten in verdragen zijn
Mensenrechten natuurrechtelijke aanspraken zijn (los van
een wettelijke/verdragsrechtelijke bron)
Fundamentele rechten grond- en mensenrechten omvatten
- Wij spreken in de cursus als grondrechten als verzamelterm
- Grondrechten = rechten in de Gw en verdragen
Aanspraak op… II
- 3 generaties van grondrechten
1. Klassieke grondrechten
2. Sociale grondrechten
3. ‘Solidarity rights’
Aanspraak op… III
- Klassieke rechten, soms ook vrijheidsrechten, afweerrechten,
burgerrechter genoemd
- Oudste soort rechten (1e generatie)
- Functie: typisch in te roepen tegen overheid, negatieve
verplichting
- Vb. art. 11 lid 1 EVRM, IVBPR = veel klassiek, art. 1-18 Gw
Aanspraak op… IIII
- Sociale rechten, soms ook socio-economische rechten genoemd
- 2e oudst soort grondrechten (vooral na WOII)
- Functie: overheidsoptreden/prestatie verlangd, opdracht aan de
overheid, positieve verplichting
, - Bv. art. 20 Gw + ESH + IVESCR = veel sociale, art. 19-23 Gw
- Het onderscheid tussen de overheid die moet handelen en
afblijven is niet waterdicht.
Aanspraak op… 5
- ‘Solidarity rights’, soms ook groepsrechten genoemd
- 3e oudste (dus jongste) grondrechten
- Veelal gericht op groepen en de toekomst
- Zelfbeschikkingsrecht volkeren, recht op ontwikkeling, recht op
cultuur en identiteit volkeren
- Vb. art. 20 lid 1 en art. 24 African Charter of Human and Peoples
Rights
Aanspraak op… 6
- Nadruk in deze cursus ligt vooral op klassieke en sociale rechten
- Verschillen tussen klassieke en sociale rechten:
Overheidsoptreden en klassieke grondrechten: niet alleen -
onthouding
Overheidsoptreden bij sociale grondrechten, niet alleen -
optreden
- Bij het onderscheid negatieve/positieve verplichtingen gaat het
erom wat grondrechten van de overheid verlangen om rechten en
vrijheden te realiseren negatieve of positieve verplichting?
Aanspraak op… 7
- Art. 23 Gw lid 1 = sociaal recht, lid 2 = klassiek recht
Aanspraak op… 8
- Waar komen deze aanspraken/grondrechten vandaan?
Oude Grieken (vrijheid)
Feodale middeleeuwen (scheiding van kerk/staat: gebrek aan
gelijkheid)
Kerkhervorming (tolerantie van verschillende godsdiensten)
Verlichting (nadruk op reden) belangrijk, want individu
wordt belangrijker
Vestiging van de natiestaat
Opkomst van de burgerij (nadruk op eigendomsrecht)
Democratische rechtsstaat (omvattende bescherming van
grondrechten)
Internationalisering van grondrechten (na WOII)
Aanspraak op… 9
- Grondslagen van grondrechten?
Menswaardigheid (zijn ze dan aangeboren)?
Democratie en menswaardigheid vullen elkaar aan
Democratie (politieke meerderheid) kan de grondrechten ook
schaden
Minderheid legt zich neer bij meerderheid, voor zover de
meerderheid de minderheid beschermt
- Universaliteit van grondrechten?
, Weinig echt universele rechten (ius cogens = folterverbod)
Geleidelijk hogere eisen stellen aan
grondrechtenbescherming (socio-economisch)
Grondrechten positiveren
(vastleggen/garanderen/afdwingen)
Moeten rechten universeel zijn?
Werkingssfeer van grondrechten I
- Verticaal (traditioneel): ten opzichte van de overheid
- Horizontaal (modern): ten opzichte van derden (burger tegen
burger)
Bronnen van grondrechten
- Waarop berusten grondrechten?
1. Nationale juridische bronnen
De Gw
Nadere uitwerking van grondrechten in wetgeving, bv.
Algemene wet gelijke behandeling
2. Europese Unie juridische bronnen
Het handvest van de grondrechten van de Europese
Unie/algemene beginselen van de EU
3. Internationale juridische bronnen
EVRM
IVBPR
IVESCR
Andere verdragen waaronder die inzake de uitbanning van
alle vormen van discriminatie, de bescherming van de
rechten van het kind resp. van gehandicapten en tegen
foltering.
Rechtsbescherming van grondrechten I
- Welke instanties kunnen mijn grondrechten
afdwingen/beschermen?
- Veelal (maar niet uitsluitend) de rechter
Rechter vormt de spil van de rechtsbescherming binnen de
rechtsstaat
- Rechterlijke controle – van de uitvoerende macht/bestuur en de
wetgevende macht – is een kernbeginsel van de democratische
rechtsstaat
Rechtsbescherming van grondrechten II
- In welke gevallen kan de rechter een grondrecht beschermen?
Vraag naar ‘interpretatie’ van de ‘reikwijdte’ van een
grondrecht
Vraag of er een ‘inmenging’ (beperking) was (door de staat)
met de reikwijdte in een bepaald geval
Opgelet een ‘beperking’ is niet vanzelf een ‘inbreuk’ of
‘schending’ van een grondrecht
