Rechtsfilosofie A
Samenvatting Kennisclips
Studiejaar 2023-2024
,Rechtsfilosofie A
Les 1 – Natuurrecht
Kennisclip 1: Cursusoverzicht, wat is rechtsfilosofie?
• Conceptuele analyse: uitlegt wat mensenrechten zijn, legt het concept uit wat
mensenrechten zijn, definieert het. Het verhelderen van begrippen van het recht. Voorbeeld:
‘’Mensenrechten zijn universele, onvervreemdbare rechten, gericht tegen Staten. ( = stelling
die uitleg wat mensenrechten zijn).’’
• Normatieve analyse: gaat niet om de beschrijving van mensenrechten, maar over waarom
we mensenrechten zouden moeten hebben. Richtlijnen voor het handelen aanreiken.
Probeert antwoordt te geven op de vraag, wat moet ik? Wat moeten wij doen? Hoe moeten
wij onze samenleving inrichten? Voorbeeld: ‘’Iedereen zou gelijke rechten moeten hebben
op basis van hun mens-zijn alleen.’’ ( = waarom moeten die mensen rechten er zijn en moet
iedereen ze wel hebben?).
• Conceptuele analyse: Het verhelderen van begrippen van het recht of rechtstaat.
2
, Juristen willen veelal weten wat een bepaalde wet in een bepaald rechtsgebied stelt met
betrekking tot een concreet geval. Bijvoorbeeld wat stelt het Nederlands Strafrecht over het
lekken van Staatsgeheimen? Rechtsfilosofen willen weten essentiële kenmerken van het recht
zijn, ze willen een definitie geven van het recht dat niet gebonden is aan tijd en cultuur.
• Normatieve analyse: Richtlijnen voor het handelen aanreiken. Probeert antwoord te geven
op de vraag, wat moet ik? Wat moeten wij doen? Hoe moeten wij onze samenleving
inrichten?
De grenzen vervagen tussen rechtsfilosofie en andere takken van de rechtsfilosofie zoals het
moraal en politieke filosofie. Moraal filosofie vraagt hoe we moeten handelen, wat we
andere verschuldigd zijn. Politieke filosofie vraagt wat de rechtvaardigheid is, en wat het
verlangt van de wijze waarop onze politieke gemeenschap inrichten. Een voorbeeld: is een
bepaalde wet gerechtvaardigd, zo ja, waarom dan?
Natuurrecht: geheel van regels of wetten, dat voorafgaand aan en onafhankelijk van het positief
recht bestaat. Het positieve recht moet zoveel mogelijk in overeenstemming worden gebracht met
het natuurlijk recht.
Het rechtspositivisme: geldend recht bestaat uit de wetgeving die is uitgevaardigd door de
aangewezen autoriteit. Deze positie staat voor een strikte onderscheid tussen recht en moraal. Al het
recht dat is uitgevaardigd door een soeverein (die in staat is gehoorzaamheid af te dwingen) is recht.
Of we de specifieke wetten rechtvaardig vinden is voor de vraag of het legitieme wetten zijn niet
relevant.
3
, Kennisclip 2: Antigone – Natuurrecht vs. Rechtspositivisme
Korte samenvatting:
Laios, koning van Thebe, is getrouwd met Locaste. Ze krijgen een zoon; Oedipus. Van Oedipus wordt
voorspeld dat hij zijn eigen vader zal doden, en hij wordt daarom, orders van Laios, in het bos
achtergelaten. Hij wordt gevonden en opgevoed door een ander koningspaar. Als Oedipus hoort dat
hij zijn vader zal vermoorden, vlucht hij weg, omdat hij veel van zijn ‘vader’ houdt en hem natuurlijk
niet wil vermoorden. Even buiten Thebe – de richting waarin hij vluchtte – ontmoet hij de koning van
Thebe, Laios – zijn vader dus. Ze krijgen ruzie over respect en raken in een gevecht, waarbij Oedipus
Laios vermoordt.Thebe is nu zonder koning en het volk vindt dat Oedipus de nieuwe koning moet
worden. Hij trouwt met de koningin: Locaste, zijn moeder. Ze krijgen samen vier kinderen. Twee
dochters; Antigone en Ismene, en twee zoons; Etheocles en Polyneikes. Als Oedipus er achter komt
dat hij met zijn moeder is getrouwd, steekt hij zijn ogen uit en vlucht met zijn dochters weg uit
Thebe, en leeft in ballingschap tot zijn dood. Ismene en Antigone keren dan weer terug naar Thebe,
waar hun oom Creon, een broer van Locaste, ondertussen de macht heeft: Oedipus’ zoons waren
minderjarig. Als Etheocles en Polyneikes oud genoeg zijn om te regeren, spreken ze af omste beurt te
regeren. Etheocles begint, maar als Polyneikes aan de beurt is blijkt Etheocles niet bereid zich aan de
afspraak te houden. Polyneikes roept zes vijanden van Thebe bijeen en vallen Thebe aan. In deze
strijd sneuvelen Polyneikes en Etheocles.
Antigone
Oom Creon neemt de macht hierna weer over, en verbiedt uitdrukkelijk Polyneikes te begraven: hij
was een vijand van Thebe en verdient door de honden aan stukken gescheurd te worden. Zijn zus
Antigone is het hier niet mee eens - de tijdloze wetten van de goden zijn anders: de doden moeten
altijd verzorgd en begraven worden - en probeert haar zus Ismeneover te halen toch hun broer te
begraven. Ismene weigert, bang voor Creon. Antigone besluit het alleen te proberen, maar wordt
betrapt door een soldaat en naar Creon gebracht. Creon veroordeelt haar ter dood. Creon bevindt
Ismene medeplichtig, en Ismene, verdrietig als ze denkt aan een leven zonderhaar dierbare zus
Antigone, wil dood. Antigone wil hier echter niks van weten; Ismene heeft niks gedaan en verdient
dus geen straf. Antigone wordt in een grafspelonk gegooid, een soort levend begraven worden. Ze is
verdrietig, niet om wat ze heeft gedaan, maar om hoe ze sterft; niet getrouwd, zonder kinderen, voor
haar tijd. De blinde ziener Teiresias verschijnt en voorspelt Creon dat hij zijn zoon, Haemon, de
verloofde van Antigone, zal verliezen. Het koor kiest nu partij en haalt Creon over om Polyneikes te
begraven en Antigone te bevrijden. Maar als Creon hiermee akkoord gaat, heeft Antigone zichzelf
opgehangen haar sluier. Als Creon naar haar toegaat, ziet hij zijn zoon Antigone omarmen en
Haemon huilt verschrikkelijk. Ze krijgen ruzie en Haemon stort zichzelf in zijn zwaard. Een bode
4
